Recensies

Alles zingt bij Soltani en Amsterdam Sinfonietta

by Wenneke Savenije 28 maart 2023 1279 Views

Programma: De laatste Mendelssohn. Gehoord: 22/3 Muziekgebouw aan ’t IJ, 26/3 Concertgebouw, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

Twee keer in één week hoorde ik hetzelfde concert en beide keren ging het om fantastische uitvoeringen, maar eerlijkheidshalve maakte topcellist Kian Soltani (1992) en Amsterdam Sinfonietta toch de meeste indruk op me tijdens het tweede concert in de Grote Zaal van het Concertgebouw. Kwam dat door de onmiskenbare verfijning van de akoestiek, die elke toon in het Concertgebouw een zijdeachtige glans verleent, iets extra’s waardoor de potentie die in elke noot verpakt zit volledig open kan bloeien? Niet dat er iets mis is met de akoestiek in het Muziekgebouw aan ’t IJ, maar alles klinkt daar toch nuchterder, aardser, meer direct en zonder franje. Of kwam het door het feit dat Soltani en Amsterdam Sinfonietta inmiddels al drie concerten hadden gespeeld, waardoor de toch al bijzondere chemie geïntensiveerd was geraakt? Of kwam het gewoon door mijn eigen stemming, een optie om op zijn minst altijd rekening mee te houden? Het magische van live concerten is dat elk concert altijd weer een nieuwe ervaring oplevert, ook al worden er door dezelfde musici precies dezelfde stukken gespeeld, al dan niet in dezelfde zaal. Een concert is een momentopname en omdat de muziek spontaan herschapen wordt in het hier en nu zijn er altijd verschillen, waardoor het wat mij betreft nooit saai wordt om een bepaalde stuk voor de zoveelste keer te horen.

Kian Soltani staat onder de jongere generatie cellisten op eenzame hoogte en beoogt veel meer als ‘gewoon lekker zingen met de cello’, zoals hij volgens NRC Handelsblad in het programmaboekje zegt, maar ik kan die woorden nergens terugvinden. Feit is dat zijn verfijnde en genuanceerde spel zijn magische kracht onder meer ontleent aan de natuurlijke zangerigheid ervan, want Soltani kan fraseren en articuleren als een engel, die op geen enkele manier gehinderd wordt door aardse beslommeringen en beperkingen. Het geheim daarvan is behalve een waanzinnig muzikaal talent ook zijn indrukwekkende arbeidsethos: geen noot wordt ‘zomaar’ gespeeld, de muziek is geanalyseerd tot in de kleinste details en de techniek waarmee Soltani het verhaal van om het even welke componist wil vertellen is smetteloos, om de simpele reden dat hij een zuivere ziel is met een edele inborst en een uitzonderlijk hoge moraal. Alleen na hard werken kan schoonheid zich optimaal ontvouwen.

En zo werd Soltani’s uitvoering van het Celloconcert in D van Haydn een verheffende belevenis, want maar weinig cellisten spelen dat stuk met zoveel gevoel, diepgang, elegantie, noblesse, verbeeldingskracht, zangerigheid en expressie. Voeg daarbij het moedige besluit van Soltani om er zijn eigen cadensen bij te componeren – de eerste als een vrije en virtuoze improvisatie op de thematiek van het openingsdeel, de tweede als een lyrisch ‘minigebed’ tijdens het Adagio en de derde als een exquise verzoening tussen Haydn en het verre oosten, een ode aan Iran, het land van herkomst van de familie van Soltani, die zelf in Oostenrijk geboren werd, met Arabisch aandoende guirlandes boven een lage bourdontoon, gespeeld door de eerste cellist van Amsterdam Sinfonietta. Al even hemels klonk Soltani tijdens de innige uitvoering van Haydns Adagio uit symfonie nr. 13, waarbij zijn talent om elke noot richting te geven – door niet alleen de noten aan elkaar te rijgen te maar als het ware ook de energie van de muziek in klankstromen te manifesteren – bewondering en respect ‘afdwongen’. Op Soltani’s zingende Haydn volgden drie al even prachtig gespeelde ‘celloliederen’ over de liefde: Mendelssohns Suleika op. 34 nr. 4 (arrangement W. van Klaveren), Schuberts An die Musik D 547 en diens Du bist die Ruh D 776 (beide in een bewerking voor cello en strijkers van A. Williams). In al deze werken voegde Amsterdam Sinfonietta zich met de flexibiliteit van rietstengels die mee wuiven met de wind naar het betoverende spel van Soltani.

Voorafgaand aan zijn optreden voerde Amsterdam Sinfonietta een vurig pleidooi voor de van origine onorthodoxe schoonheid van de Sinfonia in G, Wq 173 van Carl Philipp Emanuel Bach, die zijn ‘ouderwetse’ vader ongetwijfeld de wenkbrauwen heeft doen fronsen. Want zoon Bach zocht naar nieuwe wegen, en verruilde de geniale maar strenge componeerwijze van zijn vader voor een galantere stijl, met meer melodieën en affecten en minder contrapunt. Amsterdam Sinfonietta verdedigde de ‘nieuw stijl’ van deze Bach-zoon in de snelle hoekdelen in onstuimige vaart en in het langzame middendeel met subtiel en lichtvoetig gefraseerde ‘Empfindsamkeit’, een beetje op de barokmanier, met pittige contrasten, een levendige dynamiek en weinig of geen vibrato, al werd er in het ensemble hier en daar een beetje gesmokkeld en onwillekeurig toch gevibreerd. Het was mooi maar in zekere zin vrijblijvend, omdat het ook anders had gekund. Die vrijblijvendheid (je zou het een soort van artistiek gemak kunnen noemen) ve rdween volledig uit beeld in de werkelijk geniale uitvoering van het laatste kwartet dat Mendelssohn, kort na de dood van zijn geliefde zus Fanny en met zijn eigen vroege dood al in het vizier, heeft gecomponeerd: het Strijkkwartet nr. 6 in f, op. 80. Dit huiveringwekkende intense werk werd gespeeld met een muzikale bezieling en heftigheid die exceptioneel was, omdat het virtuoze en fraai uitgebalanceerde samenspel op geen enkele manier leed onder de soms woest verklankte gevoelsuitbarstingen, en dat zonder dirigen! Ook werd de originele versie voor strijkkwartet geen geweld aangedaan, omdat de grotere sonoriteit geen afbreuk deed aan de transparantie van de uitvoering. Op dit heel erg knap gespeelde meesterwerk, volgde bij wijze van toegift een ‘lied’ uit het lieflijk gecomponeerde opus 1 van Fanny Mendelssohn. Zo werd het concert in alle opzichten een ode aan de liefde.

Wenneke Savenije