Angel’s Bone – Een belangwekkende opera
Met o.a. Edith Grossman (Mrs. X.E.), Wiard Witholt (Mr. X.E.), Anna Angelini (Girl Angel) en Jason Lee (Boy Angel), Opernchor der Wuppertaler Bühnen, Sinfonieorchester Wuppertal o.l.v Johannes Witt. Regie: Jorinde Keesmaat
Gehoord: donderdag 9 november, Muziekgebouw aan ’t IJ
Door Paul Janssen
Mensenhandel en kindermisbruik
In 2016 verraste de Chinees-Amerikaanse componiste Du Yun met Angel’s Bone, een opera die begon als een eenakter van 30 minuten en uitgroeide tot een morbide drama over mensenhandel en kindermisbruik. De New York Times noemde de opera na de première ‘wanstaltig goed’ en in 2017 werd de componiste beloond met de prestigieuze Pulitzer Prize. Sindsdien klinkt Angel’s Bone regelmatig in de internationale concertzalen en operahuizen. Dankzij een samenwerking met de Oper Wuppertal waar Jorinde Keesmaat, sinds dit jaar de eerste Stage Director in Residence van het Muziekgebouw Productiehuis, de regie voerde, beleefde de opera op 9 november zijn Nederlandse première in het Muziekgebouw aan ‘t IJ. Het publiek in het uitverkochte Muziekgebouw was onder de indruk. Toch overheerste het gevoel dat de in potentie indringende voorstelling niet helemaal uit de verf kwam.
Angel’s Bone is een onthutsende opera. Zowel qua muziek als wat het onderwerp en het verhaal betreft. Du Yun deed de inspiratie op in Cambodja waar ze getuige was van mensenhandel, de seksindustrie en de jonge meisjes en jongens die zich als weerloze slachtoffers lieten dwingen om het de op seks beluste toeristen geheel naar het zin te maken. ‘De meisjes (soms een jongen of twee) zien eruit als kleine beestjes, met heldere ogen en gitzwart haar. Ze zijn half mens, half dier en opereren op instinct’, schreef ze ter inleiding op de première van de opera. Ze legde direct verband met mensenhandel dichter bij huis, vooral in de Verenigde Staten. ‘Kunst lost geen problemen op’, betoogde ze verder. ‘Kunst heeft op zijn best de functie om te provoceren en te suggereren. Wanneer we ervoor kiezen om onze personages te laten zingen, pakken we een fenomeen aan: ook wij kunnen elk van deze mensen zijn.’ Waarmee ze wil zeggen dat iedere toeschouwer zowel dader als slachtoffer kan zijn.
Genderdiversiteit
Een kolfje naar de hand van regisseur Jorinde Keesmaat. Ze maakte in het Muziekgebouw furore met onder andere de combinatie van Odysseus’ Women en Anaïs Nin van Louis Andriessen en ze verzorgt op 11 januari 2024 samen met het Ragazze Quartet en ‘bariton’ Lucia Lucas de kameropera The World’s Wife van de Britse componist Tom Green, een geëngageerde voorstelling over genderdiversiteit en alles wat daar mee te maken heeft. Daarbij schroomt ze niet om te provoceren en te confronteren, wat haar de aangewezen persoon maakt om Angel’s Bone te regisseren, zo lijkt het.
Toch werd de Nederlandse première van de opera van Du Yun niet de aardbeving die op voorhand te verwachten was. Dat had enerzijds met de algehele setting te maken waardoor de muziek niet helemaal in alle geledingen tot zijn recht kwam en anderzijds met de regie en de aanpassingen aan het oorspronkelijke libretto.
Pandemonium
Eerst even het verhaal. Angel’s Bone volgt het lot van twee engelen wier heimwee naar aardse geneugten hen op mysterieuze wijze terug naar onze wereld heeft gebracht. Het klinkt als een modern sprookje, maar zo gauw het echtpaar X.E. de engelen gehavend aantreft in hun tuin verandert het in een huiveringwekkend pandemonium waarin fantasie en werkelijkheid, hemel en hel door elkaar heen lopen en de gruwelen van mensenhandel en kindermishandeling pijnlijk suggestief in klank en beeld gebracht worden. De heer en mevrouw X.E. pretenderen de engelen weer gezond te maken door ze te wassen en voor ze te zorgen, maar al snel sluiten ze de arme wezens op, knippen hun vleugels af zodat ze niet weg kunnen vliegen en besluiten ze de engelen uit te buiten om zo hun precaire financiële situatie en hun wankele huwelijk ten goede te doen keren. Ze bieden de engelen aan als ‘dienstverleners’ en exposeren ze als attracties voor publiek dat van heinde en verre komt.
Terwijl Mr. X.E. de omkering van hun lot aangrijpt om weer toenadering tot zijn vrouw te zoeken, gaat Mrs. X.E. zover dat ze zichzelf vereenzelvigt met Maria en zwanger waant van een engelenkind. Als Mr. X.E. wroeging krijgt, lijkt het tij te keren, maar de engelen zijn niet in staat hem vergeving te bieden, met alle gevolgen van dien. Mrs. X.E. schuift uiteindelijk tijdens een optreden in een tv-show de schuld van alles in de schoenen van haar man, maar ook zij moet in een krankzinnige slotscène dealen met haar geweten.
Elektronische geluiden
Het op zich al schrijnende en gruwelijke verhaal wordt nog zielsnijdender door de wijze waarop Du Yun het op muziek gezet heeft. Gregoriaans gezang, op de meerstemmigheid van de renaissance gebaseerde koorpassages, moderne klanken, elektronica, punk rock, cabaret en de Hollywoodsound van de jaren vijftig wisselen elkaar af in een carrousel die constant balanceert tussen fantasie en werkelijkheid. Het koor speelt daarbij een fundamentele rol. Het vormt enerzijds de stem van het geweten van Mr. en Mrs X.E. en anderzijds de wegkijkende ogen van de cliënten en andere getuigen.
In het geheel op zijn kop gezette Muziekgebouw kan het publiek aan twee zijden plaatsnemen van een soort catwalk die enerzijds fungeert als ‘huis’ van het echtpaar X.E. en anderzijds als kooi voor de nedergedaalde engelen, terwijl beeldschermen aan weerskanten met eerder opgenomen en aanvullende fantasiebeelden nog een extra laag toevoegden. Het bescheiden Sinfonieorchester Wuppertal was, ongetwijfeld wegens gebrek aan ruimte, in een hoek van het Muziekgebouw verstopt en het Opernchor der Wuppertaler Bühnen, dat regelmatig deel uitmaakte van de handeling, moest het doen met een stevige stellage. Omdat ook elektronische geluiden een belangrijke rol spelen was het geheel versterkt. Een versterking die de balans niet altijd ten goede kwam waardoor de muziek van Yun bij vlagen chaotischer en vooral rommeliger klonk dan de zeer interessante partituur in wezen is.
Medeplichtig
Ook de regie kwam niet altijd helemaal uit de verf. Allereerst was de keuze voor een heel leger engelen in plaats van slechts twee weliswaar te verdedigen omdat het de veelheid en anonimiteit van de slachtoffers van mensenhandel en misbruik onderstreept, maar het kwam de helderheid van het verhaal niet ten goede. Dat gold ook voor de schijnbare bewegingsvrijheid die de engelen hadden (in het libretto van Royce Vavrek worden de engelen geïsoleerd in een badkuip op pootjes) en de belichting die bij vlagen verzuimde belangwekkende details onder de aandacht te brengen. Zo keerde het in het zwart geklede koor in het duister zijn rug toe naar een scene waarin de vrouwelijke engel door een bezoeker misbruikt wordt. Een duidelijk signaal dat iedereen die zwijgt tot medeplichtige maakt, maar omdat het nergens even uitgelicht werd, ontging het een groot deel van het publiek.
Sociaal engagement
Ondanks deze (door tijdgebrek ontstane?) mankementen is deze eenmalige uitvoering van Angel’s Bone in Nederland er een om niet snel te vergeten. Dat heeft alles te maken met de opera als geheel waarin de duistere kanten van de menselijke ziel en de excessen waar dat toe kan leiden op onthutsende wijze in klank en beeld gebracht worden. En met het koor en de solisten, met voorop de Amerikaanse mezzosopraan Edith Grossman, die vooral in de slotscene tot grote hoogten steeg, als Mrs. X.E., de Nederlandse bariton Wiard Witholt als Mr. X.E. en de Zwitserse zangeres en musical-actrice Anna Angelini als de vrouwelijke Engel, die zorgden voor vocale hoogstandjes die de rillingen over de ruggengraat joegen.
Zij maakten duidelijk dat Angel’s Bone een belangwekkende opera is die het sociaal engagement zoekt en misstanden op een even creatieve als indringende manier aan de kaak stelt. Alleen daarom al is het te hopen dat deze productie ooit in een gerijpte vorm terugkeert voor een langere reeks voorstellingen waarbij klankbalans, regie, belichting, decor en spel in algehele harmonie een vuist maken om te zorgen dat kunst dan misschien geen problemen oplost, maar wel de publieke opinie en publieke betrokkenheid in positieve zin kan beïnvloeden.
Paul Janssen
Foto’s: Foppe Schut e.a.
Info:
