Werken van Sculthorpe, Henderson, Bennett, Symonds en Beethoven. Gehoord: 31/ 1, Muziekgebouw aan ’t IJ. Let op: Australian String Quartet & Bennet: vanavond, 1/2, 20.15 uur, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam.

Door Wenneke Savenije

 

Kosmische storm 

In Australië zijn ze wereldberoemd, maar in Nederland hadden ze nog niet eerder opgetreden. Het Australian String Quartet, standplaats Adelaide, ging gistermiddag op zoek naar zijn Australische roots in het Muziekgebouw aan ’t IJ en maakte daar direct een verpletterende indruk op een helaas maar matig volle zaal. Ze hadden beter verdiend, want niet ze lieten een frisse wind door het Muziekgebouw waaien, die tijdens het spectaculaire optreden van actrice, zangeres en wetenschappelijk onderzoeker Lou Bennett, een vrouw die het bloed van twee Aboriginal-stammen in zich verenigt, uitdijde tot een kosmische storm die alles wat op aarde leeft als met een gouden toverstaf aanraakte en deed trillen van energie en levenslust.

 

 

Smeltkroes 

Er bestaat niet zoiets als de typische Australiër. Het land is een smeltkroes van rassen en culturele invloeden. Alleen de Aboriginals, het oudste geciviliseerde volk ter wereld, wonen al meer dan 60.000 jaar in Australië, het land dat de eerste immigranten van 1650 tot 1817 met niets ontziende arrogantie en hebzucht omdoopten tot ‘Nieuw-Holland’, waarna de Britten Australie eind 18e eeuw koloniseerden.  Ze zien zichzelf dan ook als de beschermers ervan. De meeste musici van het moderne Australië, waaronder die van het Australian String Quartet, werden deels in Europa of Amerika opgeleid.

 

Grensoverschrijdend

In het besef zichzelf te moeten waarmaken als muzikale ‘outsiders’ in een lange Europese traditie, begon het Australian String Quartet met een enigszins nerveuze vertolking van het openingsdeel uit Beethovens Strijkkwartet op. 59 nr. 3, een van de Razumovsky-kwartetten uit 1806. De keus hiervoor was ingegeven door het besef dat Beethoven, die toen hij dit kwartet componeerde te horen kreeg dat hij voor de rest van zijn leven doof zou zijn, juist in dit werk aan een spirituele muzikale reis begon die hem tot de grensoverschrijdende schoonheid en abstractie van zijn late strijkkwartetten zou inspireren.  Ook het Australian String Quartet wil méér exploreren dan de schitterende canon aan klassieke en romantische strijkkwartetten. Het kwartet speelt veel hedendaagse muziek, geeft compositieopdrachten aan moderne componisten, doet unieke coproducties met Australische dansgezelschappen en verdiept zich actief in de fascinerende cultuur van de Aboriginals, in de hoop hun traditionele muziek weer te laten doorklinken in de muziek van nu.

 

 

Jaibiru

Nadat het Australian String Quartet op stoom was geraakt in het gaandeweg overtuigender klinkende openingsdeel van Beethovens op. 59 nr. 3, begon het strijkkwartet aan zijn eigen avontuurlijke reis door de muziek van eigen bodem. In Jaibiru Dreaming, deel 1 ‘Deciso’ uit het Strijkkwartet nr. 11 uit 1990 van Peter Sculthorpe, componist van 18 strijkkwartetten en navolger van de Australische componisten die sinds de vijftiger jaren persoonlijke reflecties op het Australische landschap in hun muziek probeerde te verwerken, speelt de Jaibiru, de zwarthalsooievaar met zijn eigenzinnige geklapwiek en vreemde rode vogelpoten loop, de hoofdrol. Voor de ritmische context laat Sculthorpe een of twee strijkers met de stok op hun snaren slaan, terwijl de andere leden van het kwartet exotische klanken oproepen, waarin je met een beetje fantasie moeiteloos natuurtaferelen kan herkennen. Robuust, zinderend, onstuimig en vol leven werd de droom van de potsierlijke Jaiburu op charmante en grappige wijze uiteengezet, waarna in de Nederlandse première van Moya Hendersons Kudikynah Cave uit 1987 niet zozeer de Australische natuur zelf, maar veeleer gevoelens die deze bij de componiste oproept, geanimeerd en expressief werden verklankt.

 

 

 

Dr Lou Bennett AM

Daarna liep Lou Bennett, haar sympathieke gezicht beschilderd met witte Aboriginal-symbolen, op haar blote voeten het podium op. Voor ze begon te zingen vertelde ze het publiek over haar project om de achtergestelde culturen van de enorme verscheidenheid aan Aboriginal-stammen, officieel aangeduid als First Nations Australians, weer onder de aandacht te brengen om te voorkomen dat ze zullen uitsterven. De First Nations Australians spreken allemaal met hun eigen talen, waarvan er vele al 150 jaar niet meer gesproken worden. Bennett probeert enkele daarvan actief weer tot leven te wekken: ‘Mijn lied bayian woka is een lied van de aarde en dat betekent ook zingend land. Als een volk van duizenden jaren oud zijn wij verbonden met de aarde, wij zijn gehecht aan de aarde. De aarde staat centraal in elk geloof, elke ideologie, elke filosofie voor inheemse mensen over de hele wereld. Aan de traditionele culturen kun je herkennen waar inheemse mensen vandaan komen. Wanneer we ‘land’ zingen is dat verbonden met de vibraties van het land, als de bomen groeien, als het gras afsterft, als een looproute verandert, wanneer de maan van de nieuwe naar de oude gaat. Alles heeft een lied. Elk deeltje, elk levend wezen op deze aarde heeft een lied of liederen En de aarde is wat regenereert en regenereert en regenereert. Het is eeuwig en het stopt nooit Het gaat door als een constante stroom.’

 

 

Oerlied

Deze mooie woorden bleken een diepe betekenis te hebben, want toen Bennett met haar intrigerend heldere en pure stemgeluid daarna op serene klanken door het Australian String Quartet in alle eenvoud haar oer-lied begon te zingen, terwijl haar handen sierlijk op en neer fladderden om alle levende wezens op aarde met de geestenwereld te verbinden, leek de aarde open te scheuren en veranderde het Muziekgebouw voor even in een betoverend heelal, waarin alles wat straalt en leeft de positieve kracht van zijn goddelijke oorsprong had hervonden. Haar optreden was aangrijpend en schitterend, dus mis vanavond haar tweede optreden in het Muziekgebouw aan ‘t IJ niet, want zoiets bijzonders hoor je maar once in a liftetime!

 

 

Levenslust

Op dit wonder volgde de Europese première van het meer cerebrale en mathematische Strijkkwartet nr. 2(2022) van Jack Symonds, met de veelzeggende titels ‘Part One: an abnormality of growth en Part Two: a continuality of paradoxes.’ Het strenge en kritische stuk leek verschillende culturen met elkaar te willen verbinden, waarbij de turbulente hectiek van het leven in de grote moderne stad als het ware het muzikale ijkpunt vormde. Het Australian String Quartet gaf er een heldere en gedisciplineerde lezing van en eindigde, inmiddels optimaal warm gespeeld, met een energieke en gestroomlijnde vertolking van het slotdeel uit Beethovens op. 59 nr. 3, waar de levenslust en passie vanaf spatte.

 

 

Square Circles

Na afloop van het concert liet ik me boven in het Muziekgebouw aan ’t IJ gratis en voor niets verrassen door Square Circles, een fantastische virtuele voorstelling van tien minuten over de eeuwenoude tradities van de Aboriginals, voor wie tijd een andere betekenis heeft en alles in het heelal met alles verbonden is. Met een 3D masker op voert de installatie van Jumpgate Vr. Go Patterson Films, Wiliam Barton & Stephen King i.s.m. het Australian String Quartet je in beeld en geluid mee door de kleurrijke en hallucinerende wereld van de Aboriginals en dat leidt tot een geestverruimende en hartverwarmende ervaring, die je nooit meer vergeet.

Wenneke Savenije

 

 

Strijkkwartet Biënnale Amsterdam

27/1-3/2, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam

 

Info & Tickets:

https://sqba.nl

 

Info Australian String Quartet:

https://asq.com.au