Recensies

Bach om stil van te worden op Brussels Gitaarfestival

by De Nieuwe Muze 30 november 2023 1270 Views

Gehoord: 27/11, Brussels International Guitar Festival (BIGFest), Thêatre du Vaudeville, Brussel

Door: Marnix Bilderbeek

Grande Dame Mascardi

Als Evangelina Mascardi haar luit bespeelt, gebeurt er iets bijzonders. Vanuit haar ingetogen pose, met het instrument liefdevol als een kind op schoot gekoesterd, vloeit alle expressie regelrecht door haar vingers. Geen opsmuk, geen theater, maar pure muziek die rechtstreeks tot je doordringt – of je nou een kenner bent of voor het eerst een luit hoort klinken. De Argentijns-Italiaanse musicienne geldt als de ‘grande dame’ van de luit, maar veel concerten geeft ze niet, dus wanneer ze in de buurt is dan grijp je je kans. Maandagavond speelde ze een Bach-recital op het Gitaarfestival in Brussel en kreeg een volle theaterzaal muisstil.

Hoewel de barokluit misschien niet bekendstaat als het meest flitsende instrument, vergaart Mascardi miljoenen views op YouTube met haar interpretaties van de luitmuziek van Johann Sebastian Bach. Alle opmerkingen onder de video’s zijn van gelijke strekking: wat speelt ze toch ónwaarschijnlijk goed. Met intense focus op haar instrument, de ogen vaak gesloten, brengt ze de zachte stem van haar luit tot klinken en ontroert ze door een combinatie van diepe muzikale intelligentie en ontroerende kalmte. Mascardi toont aan dat je geen kunstgrepen hoeft toe te passen om ook de ongeoefende luisteraar warm te maken voor barok, zolang je de muziek maar perfect beheerst en tot in het diepste van je wezen voelt.

De luit van Johann Sebastian Bach

Dat ze vanavond een volledig Bach-programma speelde, is eigenlijk opvallend: Bach componeerde namelijk nooit voor de luit als solo-instrument. De werken die nu bekendstaan als de luitsuites en -partita’s, plus enkele losse werken zoals preludes en fuga’s, schreef hij zeer waarschijnlijk voor het lautenwerck. Dat is een soort klavecimbel bespannen met snaren van schapendarm in plaats van metaal, dat daardoor klínkt als een luit, maar met toetsen wordt bespeeld. Bach was echter wel degelijk bekend met de luit en zijn lautenwerck-repertoire werd ook in die tijd al door luitisten uitgevoerd. Maar dat hij deze stukken niet rechtstreeks voor de luit componeerde, maakt dat de grepen op dat instrument soms onfortuinlijk in de hand liggen. Het is dan ook notoir moeilijke muziek om te spelen: ‘Every time you leave a bit of your skin on the stage’, grinnikte Mascardi na afloop van het concert in de foyer, wijzend op haar vingertoppen.

Het talent van Evangelina Mascardi is om de muziek desondanks zó natuurlijk uit haar 24-snarige luit te toveren dat het helemaal niet meer uitmaakt voor welk instrument het werd gecomponeerd. Het klópt gewoon precies. In het prachtige Théâtre du Vaudeville in hartje Brussel opende ze maandagavond met de Prelude, Fuga & Allegro (BWV 998). In het ruisende wiegen van de Prelude bracht ze het publiek in opperste concentratie voor de smachtende Fuga, waarin Bach de harmonische bevrediging tot het uiterste rekt en Mascardi perfecte contrapuntische klaarheid aanbracht. Na al die opgebouwde spanning was het Allegro als een welkom drukventiel dat met al zijn virtuoos getokkelde klankwatervallen soelaas bood.

Vervolgens klonk de korte Prelude (BWV 999), waarna Mascardi even het woord richtte tot de luisteraars met wat achtergrondinformatie over de luit – ‘de prins onder de instrumenten’, waarvoor een zeer omvangrijk repertoire is gecomponeerd, vergelijkbaar met dat voor orgel (!) – als opmaat naar de grote Partita in c klein (BWV 997). Het inmiddels muisstille publiek luisterde aandachtig hoe Mascardi de tijd even stilzette in een schakering van gestileerde dansen. Haar subtiele frasering en verfijnde gebruik van ornamentatie boden troost in de omineuze Prelude, klonken licht klagend in de Sarabande en zonden een kabbelende deining door de zaal in de Gigue en de razendsnelle Double.

Bovenal sprak een diep doorvoelde waarheid uit haar spel, die zich moeilijk laat definiëren maar ongetwijfeld door iedereen in de zaal werd opgepikt, getuige de grote luisterconcentratie. Die verstilling werd beloond met als toegift ‘Una ciaccone del grande Sylvius Leopold Weiss’, een tijdgenoot van Bach en een van de grootste componisten voor luit. Het was een passend slot van een zeldzaam recital om stil van te worden.

Zeldzaam, want Evangelina Mascardi wijdt haar tijd vooral aan het docentschap in Italië – sinds deze maand ook op het conservatorium in Rome – en recitals geeft ze maar weinig. Een blik op haar website leert dat voor het komend halfjaar slechts drie concerten in de boeken staan, in Duitsland en Italië. Des te mooier dus dat ze door gitarist Hugues Navez was uitgenodigd om in Brussel acte de présence te geven.

Brussels International Guitar Festival

Hugues Navez organiseert sinds 2012 het Brussels International Guitar Festival & Competitions, kortweg BIGFest, dat een brede programmering biedt rondom de gitaar en verwante instrumenten. Op de snijvlakken van klassiek, barok, latino en flamenco tot moderne en eigentijdse muziek vinden er gedurende een lang weekend diverse concerten, masterclasses, lezingen en wedstrijden plaats. De concerten, die elke avond in het schilderachtige Vaudeville-theater worden gegeven, bestaan steeds uit twee gedeeltes en worden in creatieve contrasten aan elkaar geprogrammeerd, dit jaar met het thema ‘Freedoms’ als rode draad. Juist in een tijd dat vrijheden wereldwijd steeds meer onder druk staan, motiveerde Navez.

Nadat Evangelina Mascardi de ultieme vrijheid had opgezocht bínnen de kaders van de barok, bewogen we na de pauze naar het Parijs van de vroege twintigste eeuw, waarin drie getalenteerde musici de muzikale restricties juist openbraken. Gitariste Gaëlle Solal, violiste Elsa de Lacerda en mezzosopraan Albane Carrère brachten een bevlogen eerbetoon aan een icoon van vrijheid en onafhankelijke vrouwelijkheid: Kiki de Montparnasse (1901-1953). Kiki was actrice, schrijfster en de muze van diverse kunstenaars, zong in cabarets en stond in 1924 model voor een wereldberoemde foto van Man Ray, Le Violon d’Ingres, waarbij haar rug is gedecoreerd met twee F-gaten, alsof haar lichaam een viool is.

Het programma van de drie bevriende musici, die er elk ook hun eigen solocarrière op na houden, vloeide van klassieke componisten als Poulenc, Debussy en Boulanger naadloos over in de ontwikkeling van het Franse levenslied, zoals Kiki dat zelf ook zong in de Parijse cabarets. Diverse vooruitstrevende, vrijgevochten vrouwelijke chansonnières passeerden de revue, van Brigitte Fontaine en Barbara tot Jane Birkin en Dalida. De ongebruikelijke bezetting van stem, gitaar, viool en het sporadisch gebruik van backing tracks bleek wonderwel te werken dankzij de originele arrangementen die componist Jean-Luc Fafchamps speciaal voor dit project had gemaakt.

‘Very very nouveau, et very very sympa’

Het concert op het BIGFest markeerde de aftrap van Kiki à Paris-project, dat op tournee gaat en volgend jaar op cd wordt opgenomen. Vooraf dekte Gaëlle Solal zich in: ‘Het is de eerste keer dat we dit programma voor publiek spelen, dus wees een beetje lief voor ons’. Dat bleek overbodig, want oneffenheidjes en af en toe een rommelige overgang werden kundig en met een knipoog opgelost, en het grote muzikale vakmanschap van het drietal zorgde voor een overtuigende vertelling.

Albane Carrère bleek te beschikken over een klassiek getrainde stem en een groot bereik, dat evengoed werkte in de liederen als in de chansons, en ze wist bovendien te verrassen door telkens in een oogwenk de sfeer van elk lied te pakken en de luisteraar meteen bij de lurven te grijpen. Naast haar goed ontwikkelde dramatische overreding deed ze dat met flexibiliteit en een flinke dosis humor. ‘Dat laat maar zien: ons programma is net als Beaujolais’, grapte ze toen er tussendoor iets omviel op het podium: ‘very very nouveau, et very very sympa’. En zo was het. Een toegift van Reynaldo Hahns ontwapenende A Chloris werd door het Brusselse publiek juichend ontvangen.

Marnix Bilderbeek