Gehoord: 8/2 Jurriaanse Zaal, De Doelen, Rotterdam

Door Wenneke Savenije

 

Persoonlijke zoektocht

‘Powerful, beautiful, and heart-breaking all at once’, reageert een YouTube luisteraar op VIGIL (‘an exercise in empathy’), sereen uitgevoerd door bas-bariton Davóne Tines en pianist Conor Hanick. De song werd geschreven door de componisten Igee Dieudonné, Matthew Aucion en zanger Tines ter nagedachtenis aan de in 2020 neergeschoten Afro-Amerikaanse ambulance-verpleegster Breonna Taylor.

 

 

Afgelopen week klonk VIGIL in De Doelen aan het slot van recital #1: Mass door Davóne Tines en pianist John Bitoy, een unieke performance die de zanger bedacht nadat hij in 2022 gevraagd was om in Carnegie Hall te debuteren. Ook dit theatrale recital klonk krachtig, prachtig en hartverscheurend tegelijk. Binnen het raamwerk van de katholieke eredienst, speelt de homoseksuele, Afro-Afrikaanse zanger in dit stuk met de conventies van de klassieke en hedendaagse muziek en laat hij thema’s als ras en seksualiteit een rol spelen. Niet zozeer uit politieke overwegingen, maar meer als een persoonlijke zoektocht naar de zin van het bestaan. In zijn recital #1: Mass combineert Tines allerlei soorten muziek van oude barokmeesters als Bach en Händel, moderne muziek van Igée Dieudonné, zwarte avantgarde van Tyshawn Sorey, muzikaal minimalisme van Julius Eastman, tot aan sacred songs en spirituals van Margaret Bonds, Moses Hogan en hemzelf. Dat doet hij binnen het raamwerk van een speciaal voor hem geschreven mis door de Amerikaanse componiste Caroline Shaw, die respectvol de traditionele structuur van de katholieke mis volgt. Op een scherm worden existentiële vragen geprojecteerd die kanttekeningen plaatsen bij de oorspronkelijke betekenis van de delen van de mis, zoals Kyrie – What are you worried about? en Agnus Dei – What would you give up to end that worry?’ De tekst van VIGIL, het slot van zijn voorstelling, luidt Where there is darkness/ We’ll bring light/ Halleluja.’

 

 

Krachtigste stem van deze eeuw

recital #1: Mass maakte op 2 februari al veel indruk tijdens de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam, waar Tines zijn mis uitvoerde met het Calder Quartet. Naar aanleiding daarvan schreef ik in een ‘verzamelrecensie’ over de Biënnale:  ‘Gezeten op een witte cirkelvormige bank op het half verduisterde podium speelde het Calder Quartet The Storm of Life van Dieudonnée, waarna Tines tijdens de inzet van Shaws Kryrie langzaam en fraai uitgelicht opkwam om met zijn ongeëvenaarde stem Leave Me Loathsome uit Händels Semele te zingen, waarbij hij de oecumenische cirkel die het bankje leek te symboliseren gebruikte om simpele maar doeltreffende theatrale handelingen te verrichten. Tines, die met zijn fraai bulderende bas-bariton ook heel subtiel de laagte of de hoogte in kan glijden en in Amerika met alle recht en reden doorgaat voor de meest bijzondere en krachtige stem van deze eeuw, zong in alle delen van zijn Mass alsof hij God zelve was, terwijl hij met soepele bewegingen het toneel bespeelde. Zijn Mass, waarin West-Europese, Afro Amerikaanse en 21^e -eeuwse tradities samenkomen, klonk letterlijk ongehoord door de onwaarschijnlijk warme en diepe klank en de geweldige expressie van zijn stem.’

 

 

Cirkel of Life

Tines nam de witte cirkelvormige bank mee naar de Jurriaanse Zaal van De Doelen en plaatste de Steinway, waarop nu jazz- en klassiek pianist John Bitoy hem in zijn recital #1: Mass zou begeleiden, erbinnen. Dat verleende het houten bankje visueel de allure van de ‘cirkel of life’, waarbinnen Tines en Bitoy grootse daden zouden gaan verrichten, met de bedoeling mensen ervan te overtuigen dat wat er in een concertruimte wordt opgeroepen synoniem kan zijn met de eerbied en menselijke betrokkenheid in liturgische ruimtes.

 

 

Tines, die opgroeide in Virginia en daar met zijn hele familie zong in het First Providence Baptist Choir, studeerde sociologie aan Harvard en ging pas daarna zang studeren aan de Julliard School in New York. Zijn doorbraak kwam toen Peter Sellars hem in 2016 uitnodigde om naast Philippe Jaroussky een van de hoofdrollen te vertolken in de opera Only the sound remains van Kaija Saariaho. Tines: ‘Ik ben altijd bezig met kruisbestuiving tussen klassiek en jazz, barok en gospel, werelds en religieus, tussen verschillende structuren en rituelen. En ik probeer te rationaliseren hoe al deze dingen samen bestaan. Wat ik ontdekte was dat het meestal om verschillende versies van exact hetzelfde verhaal gaat, namelijk: het identificeren van een probleem, het Kyrie (Heer, heb genade); Agnus Dei: weten dat er iets moet worden opgeofferd om verandering te bewerkstelligen, want dat is wat verandering is – iets gaat weg of verandert; Credo: geloven dat verandering mogelijk is; Gloria: blij zijn met het feit dat die verandering heeft plaatsgevonden, of dat er een mogelijkheid tot verandering bestaat. En dan volgt Sanctus, een erkenning van hoe bijzonder de mogelijkheid van dit proces is, dat er daadwerkelijk een weg is om van de ervaren spanningen naar een bevrijding te gaan.’

 

 

Aanknopingspunten

In recital #1: Mass herinneren twee werken van J.S. Bach aan het sterke geloof van de componist, terwijl de provocerende Afro-Amerikaanse componist Eastman in Prelude to The Holy Presence of Joan D’Arcsarcastisch reflecteert op de religieuze overtuiging van anderen.  Songs For Death van de hedendaagse componist en multi-instrumentalist Tyshawn Sorey interpreteert spirituele teksten in een verontrustende omgeving, zonder de luisteraar echt verlossing te bieden. En er klinkt ook gospelmuziek van Margaret Bonds en Moses Hogan vóór de krachtige afsluiting met VIGIL. Tines koos met opzet voor een brede mix aan stijlen en genres: ‘Mijn doel was zoveel mogelijk aanknopingspunten voor mensen te creeren. Bach zou iemand kunnen aantrekken, terwijl een spiritual iemand anders zou kunnen aantrekken. Het vooruitzicht om Caroline Shaw in een modern liturgisch stuk te horen zou weer iemand anders kunnen aantrekken. Ik wil duidelijk maken dat er veel wegen naar één idee leiden.’

En dat idee is het publiek door het proces te leiden van 1) een probleem onderkennen en 2) gezamelijk hopen op verandering. Volgens Tines werkt dat model op elke schaal, of het nu persoonlijk, maatschappelijk of politiek is. Hoewel hij niet religieus is, speelt spiritualiteit een grote rol in het leven van de zanger: ‘Religie werkt als een manier om die spiritualiteit onder woorden te brengen. Ik denk dat dit voor veel mensen het geval is. Maar ik ben ook erg geïnteresseerd in het vergelijken en contrasteren van verschillende religieuze praktijken, omdat ik het gevoel heb dat religie een lens is waardoor je spiritualiteit kunt benaderen. Manieren om het bestaan van anderen waar te nemen zijn voor mij altijd heel interessant.’

 

 

Artistieke idealist

Toen zijn moeder op een dag een brug overstak met de naam Davóne, besloot ze haar zoon ernaar te vernoemen. En zie daar, zoon Davóne zou zich daadwerkelijk ontwikkelen tot een warachtige bruggenbouwer Ontrafelen van betekenissen en daar heel persoonlijk en direct expressie aan willen geven, zijn de pijlers waarop de indrukwekkende zangkunst van Tines, die zichzelf omschrijft als een Basso Cantante, zich kon ontwikkelen. Op zijn 37e is hij niet alleen een fantastische zanger met een oersterke, expressieve en onwaarschijnlijk soepele stem die resoneert tot in de verste uithoeken van de zaal, zo niet het heelal, maar ook een groot kunstenaar en spontane verhalenverteller. Tines zingt over black and white, waarheid en schoonheid, rassenhaat en discriminatie, liefde en vrede, wraak en destructie, dromen en verlangens, religie en spiritualiteit, op de intense manier waarop hij alles waarover hij zingt onderzoekt en zélf ervaart. Tines: ‘Mass bestaat uit oude barokmuziek, hedendaagse gospel en nieuwe muziek van diverse componisten. Als je deze ogenschijnlijk verschillende dingen bij elkaar brengt en de verbanden ertussen erkent, moet je ook erkennen dat er iets gedeeld wordt tussen al deze componisten en tussen alle mensen. Dit recital geeft mij de kans om al die smaken bij elkaar te brengen en er in het bijzijn van mensen dialogen over te voeren.’

 

 

Leven in de brouwerij

Neigen Westerse musici nog wel eens naar zich ondergeschikt maken aan verstarde regels omwille van de perfecte uitvoering, in het geval van Tines getuigt elke noot die hij zingt en iedere klankleur die hij produceert van een vurige en authentieke betrokkenheid, zowel intellectueel als emotioneel. Daardoor blijft hij ver uit de buurt van steriele mooi-zingerij en dogmatische uitvoeringspraktijken. Hij weet muzikaal echt te raken omdat zijn interpretaties worden gevoed en gekleurd door zijn innerlijke belevingswereld. Alles wat Tines zingt lééft.

 

 

Voordat hij het podium van de Jurriaanse Zaal betrad, speelde de eveneens Afro-Afrikaanse pianist John Bitoy – op zijn neus een gouden bril en gestoken in een zwart mouwloos hemd, waartegen zijn getatoeëerde armen zich fraai aftekenden – met veel gevoel, vrije fraseringen en verrassende accenten een stuk van Bach. Omdat ik niet zeker wist welk stuk het nu ook alweer was, ging ik het de pianist na afloop vragen. Hij begon verlegen te lachen, pakte zijn laptop, zocht het stuk op en kwam toen pas tot de conclusie dat hij Nun komm’ der Heiden Heiland, BWV 659 in een bewerking van Busoni had gespeeld. Maar het klonk fantastisch.

 

 

Vrijmoedige statements

Daarna volgde Tines het bewegingspatroon dat hij ook in het Muziekgebouw aan ‘t IJ had laten zien tijdens de Strijkkwartet Biënnale. Hij kwam op van rechts terwijl hij Shaws Kyrie zong, ging op het bankje staan en barstte los in de mooist gezongen Händel-aria denkbaar. Leave Me, Loathsome Light uit de opera Semele klonk zo sterk, bevlogen en waarachtig, dat het leek alsof alle cellen in je lichaam spontaan mee gingen resoneren. Die beleving bleef bestaan bij alle daaropvolgende delen, die naadloos in elkaar overvloeiden terwijl Tines al zingend, lopend, zitten en liggend het toneelbeeld cachet gaf, niet in de laatste plaats door de expressieve gebaren van zijn met ringen en gouden armbanden versierde handen. Bitoy volgde de zanger op de voet bij alles wat hij deed, in alle stijlen en dynamische schakeringen, maar voegde met zijn improvisatorische natuur ook zelf waardevolle muzikale elementen toe.

 

 

Huiveringwekkend werd recital #1: Mass pas na het Sanctus, toen Tines solo begon aan de Prelude to The Holy Presence of Joan d’Arc van Julius Eastman, waarin hij ongelooflijk krachtig een bezwerend bombardement aan heiligentoeschrijvingen aankondigde zonder ze inhoudelijk uit te diepen: ‘Saint Michael said, Saint Catherine said, Saint Margaret said…’ enz., totdat hij uiteindelijk uitriep: ‘Jeanne, spreek vrijmoedig als ze je ondervragen.’ Er volgde nog het Benedictus (Gezegend zijt gij) en een bezielde versie van VIGIL Tines en Bitoy hadden hun punt gemaakt: ‘Wij zijn hier om vrijmoedig te spreken en gehoord te worden.’

Wenneke Savenije

 

 

 

Info:

https://alsoanoperasinger.org

https://www.dedoelen.nl/nl