De beste uitvoeringen van Beethoven volgens Lebrecht

Door Emanuel Overbeeke

Het nieuwste boek over Ludwig van Beethoven met honderd hoofdstukjes rond de persoonlijke favoriete uitvoeringen van iets meer dan honderd composities is bovenal het nieuwste boek van Norman Lebrecht. Alle vertrouwde ‘Lebrechtismen’ zijn aanwezig: de gedreven stijl, de behoefte iedereen te psychologiseren, de hang naar verhaal en sensatie, de vele irrelevante uitweidingen en terzijdes, de suggestieve mededelingen plus de vele fouten. Het onderwerp is dit keer gedeeltelijk vertrouwd: wat zijn de beste uitvoeringen van veel stukken van Beethoven? De uiteraard subjectieve antwoorden zijn te vinden in Records Guides en overzichten van The Gramophone.

Lebrecht echter onderbouwt zijn voorkeuren met veel minder woorden en feiten en (dat is wel nieuw) presenteert ze in een context n.a.v. die uitvoeringen. Beethoven en zeker de Beethovenreceptie is een zeer breed onderwerp, dus een uitstekend excuus om het over zowat alles te hebben. Maar de relatie tussen de vertolkingen en die context mag de lezer vaak raden, tenzij men Lebrechts onuitgesproken opvatting deelt dat de persoonlijke en contextuele onderbuik de toon zet, zo niet de verklaring geeft. (De lijst met geraadpleegde literatuur bevat onder meer een boek over Freud waarin Beethoven zijdelings voorkomt.)

Lebrechts vertrouwde complexen ziet zelfs een blinde: het jodendom, de oorlog, de zowat heilige grootheid van artiesten uit de oude doos, de bijna religieuze macht van grote kunst, de fascinatie voor personen met een bizarre tic. Lebrecht houdt ervan met één zin, liever nog één woord, iets of iemand volledig in de hoek te drukken (zijn neiging tot dramatiseren en superieure beheersing van journalistiek taalgebruik en daarmee retoriek helpen hem daarbij zeer). Bij personen met een omstreden reputatie kiest hij kort en bot voor de meest negatieve uitleg, die hij presenteert op een moment in het betoog waardoor al het andere wordt overschaduwd (de journalist kent zijn trucs en gebruikt ze schaamteloos, bij voorkeur in elke zin). Als hij beelden belangrijker vindt dan feiten, dan is hij glansrijk geslaagd. De clichés vliegen je om de oren en de feiten zijn zeer selectief gekozen. Het karakter en de achtergrond van muziek boeien hem veel meer dan de opzet van de muziek en de uitvoering.

Lebrecht strooit met namen van vertolkers, maar wat deze musici feitelijk doen, los van hun karakter en context, mag de lezer meestal zelf proberen te achterhalen. Lebrecht wroet bij voorkeur in de koude grond. Dat geweldige kunst erin slaagt primaire menselijke emoties minder primair te maken, is voor een freudiaans theaterdier per definitie een exotische sensatie.

De lovende recensies op de achterflap wekken de indruk dat Lebrecht erin geslaagd is leven, werk en receptie in de uitvoeringspraktijk te presenteren in de juiste relatie. Dat laatste doet Lebrecht nu juist niet, in ieder geval niet expliciet. Dat de lezer ondanks de ergernis doorleest heeft een reden: Lebrecht kan geweldig schrijven, maar die vaardigheid zie ik liever aangewend voor een sympathieker doel en dat dan door meer mensen dan nu het geval is. Het venijn zit op de voorspelbare plek: het laatste hoofdstuk (met dezelfde titel als het boek) is geweldig en mist vrijwel de inhoudelijke minpunten van het voorafgaande.

Norman Lebrecht: Why Beethoven – a phenomenon in 100 pieces

Oneworld Publications

ISBN 978-0-86154-453-0

342 blz.