Recensies

De blokfluit leeft in nieuwe muziek

by De Nieuwe Muze 12 juli 2023 1505 Views

Van 7-9 juli vond de Internationale Editie van de Open Recorder Days (ORDA) plaats in het Conservatorium van Amsterdam. Suus Blanke was erbij en brengt verslag uit in woord en beeld.

Part II: Bespreking van enkele ORDA-concerten op 8 en 9 juli

Susanne Fröhlich

Terwijl de zon zinderde op de Oosterdokskade, zat een select gezelschap in de gekoelde Bernhard Haitinkzaal van het Conservatorium te Amsterdam. Als onderdeel van ORDA speelde Susanna Fröhlich (1979) louter nieuwe muziek voor solo blokfluit. Zij heeft zich (na een studie oude muziek) daarin gespecialiseerd. Aan de Kunst Universität Graz sloot zij in oktober 2019 (met onderscheiding) haar onderzoeksproject af. Deze handelde over ‘Het nieuwe potentieel van een 21e-eeuwse blokfluit’.

Ze begon het concert met een oud werk, Hon Shirabe, traditionele muziek voor de shakuhachi uit het Japan van rond 1600. Volgens Frölich om te landen in het concert. Nu hebben de shakuhachi, de blokfluit, oude en nieuwe muziek veel raakvlakken. Dus dit voelde totaal niet misplaatst.

Daarna vertelde Susanne dat zij tijdens de Coronapandemie veel zang van vogels heeft bestudeerd in de natuur. Het verdere programma zou dan op de natuur zijn geïnspireerd, en veel vogelgezang zou klinken. Als eerste speelde zij Morgennebel-Blätter im Wind ( 1989-1991) van de vorig jaar overleden blokfluitist en componist Markus Zahnhausen (1965-2022). Eerst klonken er langzame, mistige tonen in de zaal. Dat ging langzaam over in snelle noten, die de herfstbladeren door de zaal lieten vliegen.

Daarna volgde The last leaf van Chaya Czernowin (1957, Israël), dat zij oorspronkelijk voor hobo schreef. Om de mogelijkheden van dit instrument zoveel mogelijk te kunnen benaderen, speelde de blokfluitiste dit op een Helder Evo tenorblokfluit. In samenwerking met de bouwer Mollenhauer heeft Frölich het instrument van bouwer Maarten Helder verder ontwikkeld, zodat er meerdere dynamische mogelijkheden zijn, dan op een gewoon instrument. Daarom is dit een interessant instrument geworden in samenspel en moderne muziek.

Daarna volgde Heel van Timo Tuhkanen (1983, Finland) voor de inmiddels overbekende hoekige contrabasblokfluit en loopstation. Dit was de reden waarom de fluitiste op blote voeten optrad. Ze moest het geluid van de blokfluit manipuleren met haar hiel op het loopstation. Bij dit werk begon ik mij inmiddels af te vragen, of ik naar een blokfluit zat te luisteren, of iets anders.

Er volgde een werk van Gerhard Nussbaumer (1964, Oostenrijk en leerling van Walter van Hauwe) voor geprepareerde blokfluit. Het labium en uiteinde van de blokfluit waren afgesloten. Dit werk was ingebed tussen twee composities van Hollis Taylor (1951, VS/Australië) Oonchiunpa Road, Alice Springs en Heavitree Gap, Alice Springs voor blokfluit en tape. Dit was het meest aantrekkelijke en sprankelende werk, waar Susanne in gesprek ging met de vogels, die we via de tape hoorden. Frölich verklaarde bij elk werk wat ze ging doen en speelde uiterst verzorgd en nauwkeurig. Na een uurtje in een zeer bijzondere blokfluitwereld te hebben vertoefd, stonden we weer buiten.

Johann Sundermeier

De volgende dag speelde Johann Sundermeier (1999, Duitsland) tijdens een Fringe-concert zijn eigen werken /improvisaties. Deze blokfluitist is 20 jaar jonger dan Fröhlich. En in een generatie verschil kan veel gebeuren. Tijdens de Coronapandemie heeft Johann geen vogels in de natuur bestudeerd, maar via You Tube het beatboxen op muziekinstrumenten. Beatboxen is het imiteren van percussiegeluiden en wordt ook wel The Fifth element of Hiphop genoemd. In het Nederlands noemen we het ‘Vocale Percussie’. En dat was precies wat er gebeurde. Terwijl Sundermeier op verschillende blokfluiten speelde, begeleide hij deze vocaal (m.b.v. tong, mondholte en stem) met zijn eigen percussie. Zijn eerste werk heette dan ook Beat Recorder. Het volgende werk heette Tanz das Weg. Waarschijnlijk omdat deze blokfluitist ook danser is. Door deze connectie maakt hij inmiddels ook programma’s samen met dansers.

Daarna volgde Premiere. Voor alle werken gebruikte Johann andere instrumenten.

En of dit allemaal nog niet indrukwekkend genoeg was gebruikte hij bij ‘Permanent Arp’ -‘circulair breath’. Dit houdt in dat de speler, terwijl hij op zijn instrument blaast, tegelijkertijd kan ademhalen via de neus. Wie dit op de blokfluit kan, is een gelukkig mens. Want heel veel fraseringsproblemen kan je hiermee oplossen. Vaak zijn de muzikale lijnen veel langer (vooral bij bewerkte vioolmuziek) dan dat je lucht hebt. Johann buitte deze ademtechniek totaal uit, door minutenlang heel virtuoos op zijn blokfluit te spelen, en ja, ook nog vocale percussie toe te voegen. Inmiddels kon je als publiek al niet meer geloven dat Sundermeier een bachelor student is op de Hochschule für Musik Freiburg bij Stefan Temmingh. Daar speelt hij o.a. Telemann, maar zijn leraar steunt hem van harte bij zijn experimenten. Het laatste werk Instrinsic speelde hij met behulp van elektronica. Hiermee liet hij alle grenzen van klassiek, modern, en Hiphop vervagen.

Blokfluitenbouwers

Dat blokfluitbouwers op deze trend inspelen, was te zien op de markt tijdens ORDA. Tim Cranmore presenteerde daar zijn Dragonflute. Een blokfluit speciaal ontwikkeld voor moderne muziek. Op aanvraag kan je deze laten versieren met ornamenten (m.b.v. laser ets) van Lara Domenighetti. En wie het wenst kan een draak bij het labium laten monteren, ontworpen door Mark Brayley. Natuurlijk is het mogelijk het instrument te verbinden met elektronica. Op de website van Tim Cranmore is te zien hoe o.a. Yuho Myllylä dit instrument als een popartiest bespeelt. En dat terwijl hij sinds 2016 lid is van The Royal Wind Music en één van de organisatoren van ORDA.

Verder trof ik op de markt één andere innovatie aan uit de VS; De elektronische blokfluit/ eCorder. Een beetje vergelijkbaar met een elektronische piano. Je kunt er allerlei effecten op laten horen, maar heeft een veel grotere omvang dan de houten blokfluit. Hij is gevoelig voor blazen, waardoor je grote dynamische verschillen kunt bereiken. En je kunt studeren met koptelefoon, zodat je blokfluithaters niet hoeft te hinderen. Het eerste model is de bekende sopraan blokfluit. Binnenkort komt de grotere alt op de markt; Faraday Y1 en Y2. Het lijkt mij een nieuwe wereld voor componisten van de 21ste eeuw.

Suus Blanke