Gehoord in het Muziekgebouw aan het IJ op 12 januari 2024.

Door Suus Blanke

 

Films met live begeleiding

Wie eens wat anders wil dan een gewoon bioscoop- of concertbezoek, kan drie keer per seizoen naar het Muziekgebouw aan het IJ om in samenwerking met het aan de overkant van het water gelegen Filmmuseum Eye een oude film te bekijken, live begeleid door uitstekende musici.

 

 

Treinongeval

Op vrijdagavond 12 januari was het de beurt aan de film Orlacs Hände (1924), gebaseerd op de roman Les Mains d’Orlac (1920) van Maurice Renard. Al improviserend werd de stomme film ondersteund door de Franse pianist Alexandre Tharaud. Deze musicus is dit seizoen tevens Artist in Focus van de concertzaal. Het was mij niet duidelijk of de film de keuze van de pianist was, of dat het Muziekgebouw Tharaud voor dit project had gevraagd. Maar de keuze van een pianist voor deze film lag voor de hand, omdat de film handelde over de handen van de fictioneel wereldberoemd pianist Paul Orlac. Deze verliest zijn handen tijdens een zwaar treinongeval. Alleen al zijn hartstochtelijk schreiende vrouw en alle hulpverleners die rondrennen met brancards tussen de brandende puinhopen zijn hartverwarmend in beeld gebracht. Bovendien hadden de vrouwelijke hoofdrolspeelsters alles behalve het slanke Hollywood postuur van vandaag de dag en zij acteerden met hun mollige lichamen in de ruimvallende mode van de jaren twintig van de vorige eeuw. Omdat de films van die tijd zonder geluid werden opgenomen, vielen ook de zwaar met kool omrande ogen bij alle acteurs zeer op. Ondanks het feit dat deze opname zijn honderdste verjaardag kan vieren, blijft het een spannende en boeiende film, waarbij je je als kijker de hele tijd afvraagt waar dit verhaal naartoe zal gaan.

 

 

Twee nieuwe handen en een moord

Om Paul Orlac te helpen krijgt de pianist twee nieuwe handen getransplanteerd. Deze blijken echter van de beruchte, onlangs terechtgestelde crimineel Vasseur te zijn geweest. Honderd jaar geleden bestond al het idee dat hart, hoofd en handen van het menselijk lichaam in samenwerking met elkaar functioneren. Dit idee speelt een rol in deze film. Paul Orlac kan geen piano meer spelen en zijn liefkozingen ervaart zijn vrouw als een ware siddering van ellende, door de handen van een crimineel. Paul Orlac is radeloos omdat hij met de handen van een moordenaar verder zal moeten leven. Inmiddels is zijn bron van inkomsten als concertpianist daardoor ook opgedroogd. Zijn vrouw Yvonne vraagt zijn vader om financiële steun, maar vangt bot. Zij stuurt Paul zelf naar zijn vader om de hulp te vragen. Wanneer hij arriveert blijkt zijn vader te zijn vermoord. In zijn lichaam zit de dolk van Vasseur. Daarop bevinden zich de vingerafdrukken van de crimineel. Paul Orlac draagt met zijn handen natuurlijk het bewijs van de daad.

 

 

Criminelen

Er blijkt echter een andere crimineel in het spel, die Paul Orlac graag voor zijn daden had willen laten opdraaien met behulp van rubberen handschoenen waarin de vingerafdrukken van Vasseur waren verwerkt. De rol van deze crimineel Nera werd, met zijn wat vierkante gezicht, meesterlijk vertolkt door Fritz Kortner (1892-1970). Deze joods/Oostenrijkse acteur heeft vele rollen van criminelen gespeeld. Gedurende zijn verblijf in de VS tijdens WOII speelde hij zelfs de rol van Hitler (!) Eerder in 1918 vertolkte hij Ludwig von Beethoven in een epos over diens leven. De Duitse acteur Conrad Veith (1893-1943) zette een fantastische Paul Orlac neer, met zijn nieuwe criminele handen vaak uitvergroot in beeld. Hij droeg de film tot het einde. Zijn vrouw Yvonne werd gespeeld door de Russische Alexandra Sorina (1899-1973). De in onze hedendaagse ogen simplistische regie van de uit Polen afkomstige Robert Wiene (1873-1938), zorgt ervoor dat de film vandaag de dag, nog net zo boeiend is als honderd jaar geleden. Tevens blijkt de jonge filmindustrie van de vorige eeuw ook al aan internationale samenwerking te hebben gedaan.

 

 

Humor

De film bevatte ook humor. Vooral hoe de journalisten werden neergezet zorgde voor gelach in de zaal. Helaas was niet iedereen in het publiek even stil. Veelvuldig klonk er een hard ‘SSSST..’ en ‘STIL!’ door de ruimte. Zoals gebruikelijk werd de stomme film verduidelijkt met een, in dit geval, Duitse tekst. Deze werd achter mijn rug fluisterend vertaald. Het leek erop dat er nieuw publiek in de zaal zat, die deze vorm van cultuurbezoek niet gewend was. Dat is natuurlijk toe te juichen. Zeker wanneer aan het einde enthousiast achter je rug klinkt: ‘En toch was het heel erg leuk!’

 

Tharaud  

Voor wie de film wil zien, zijn er verschillende versies op YouTube te vinden. Alleen ontberen ze de meesterlijke begeleiding van Alexandre Tharaud. Met een I pad en een aantal papiertjes op de lessenaar van de vleugel hield hij het hoge niveau van zijn expressionistische improvisatie ruim anderhalf uur lang, non-stop, vol. Zijn interpretatie van de film lag muzikaal niet voor de hand. Het was bijna net zo niet aanwezig als zijn persoon zelf. Maar toch onontbeerlijk en onvergetelijk. De muziek van Tharaud was voornamelijk rustig en evocatief, werd op spannende momenten nooit heel erg opzwepend of dreigend. Een aantal keer kwam dezelfde muziek terug, bij eenzelfde soort situatie. Soms herkende ik een thema uit één van de beroemde Impromtus van Schubert. Met zijn andere hand omspeelde Tharaud dit tegelijkertijd met een andere melodie.

 

 

Sinister

Nadat bleek dat Paul Orlac niet meer kon pianospelen, wat goed te horen was in het spel van Alexandre, benadrukte de pianist het sinistere in de film met het gebruik van geprepareerde piano. Hij had een aantal snaren snel bewerkt of vastgezet, zodat er een geheel ander geluid onder zijn vingers vandaan kwam. Ook de klankkast gebruikte de pianist als slaginstrument. Hij wist de klopper op de deur spatgelijk te laten klinken met de vleugel, door met zijn vuist op het instrument te slaan. Alleen toen Paul Orlac gefrustreerd de klep van de vleugel dicht gooide, liet Tharaud dit geluid weer niet horen. Misschien vond hij dat te veel cliché…….

De improvisatie van Tharaud was net zo onvoorspelbaar als de film zelf. Maar als publiek was het al een genot om naar de werkzaamheden van de pianist te kijken. Zijn vleugel stond gericht naar het filmdoek. Daarachter zat een glunderende Alexandre.

 

 

Schoongewassen handen

 In een tekst op de website van het Muziekgebouw vertelt de Musicus in Focus dat hij in zijn jonge jaren geld verdiende met het begeleiden van films. Hij was hiertoe genoodzaakt, omdat hij te weinig optredens had als concertpianist en geen les wilde geven. Voor Alexandre was het een goede ervaring om in het donker acteurs te begeleiden. De filmacteurs werden voor hem levende wezens, waarmee hij samenwerkte. Na afloop van de film mistte hij ze en hield er een somber gevoel aan over. Deze ervaring was goed hoorbaar. Al weten we niet hoe de mens Tharaud het Muziekgebouw heeft verlaten. Vasseur bleek niet de ware crimineel. Dat was Nera. Daardoor kon Paul Orlac zijn verdere leven accepteren met schoongewassen handen.

Suus Blanke

 

 

Info:

www.muziekgebouw.nl

Trailer van de film Orlacs Hände.

https://www.youtube.com/watch?v=6RwYXaTN_CY

Alexandre Tharaud is zelf ook vaak gefilmd waaronder in dit nieuwe filmpje waarin hij de cadens in het Adagio uit het pianoconcert in G van Ravel speelt.

https://www.youtube.com/watch?v=8gUCuAZGZE0&list=PL6333A7D658952402&index=1

Als Artist on Focus komt Alexandre Tharaud op zaterdag 2 maart 2024 terug naar het Muziekgebouw.

Daar zal hij een vernieuwend programma spelen met muziek van Ravel en elektronica.

De electronica transformeert zijn pianospel tot een bijzonder klanktapiit waarbij de piano gaat vliegen.

https://www.muziekgebouw.nl/nl/agenda?start=&end=&themes%5B%5D=791#anchorFilters