Recensies

Een religieuze Liszt klinkt in de Waalse Kerk onder de handen van Ivo Boytchev

by De Nieuwe Muze 31 maart 2024 716 Views

Gehoord op 27 maart 2024 in de Waalse Kerk te Amsterdam

Door Suus Blanke

14 Statiën

Aan het einde van zijn leven schreef Franz Liszt (1811-1886) Via Crucis die 14 Stationen des Kreuzwegs. Een compositie die de kruisiging van Jezus verteld in 14 statiën/afbeeldingen. De muzikale delen volgen de 14 statiën die in de katholieke kerk te vinden zijn. In het zuiden van ons land bevinden deze statiën zich ook in een tuin of park. De bedoeling is dat de gelovige de 14 afbeeldingen in alle rust op zich laat inwerken om zich zo met dit verhaal van de Passietijd te verbinden. Omdat de statiën zich in de gehele ruimte van de kerk of tuin bevinden, moet je je fysiek verplaatsen tussen de afbeeldingen. Het idee is, dat je eerst een statie moet loslaten om bij de volgende statie aan te komen. In de Duitse taal heet het dan ook Station, waarmee de bedoeling meteen een stuk duidelijker wordt.

Liszt

Franz Liszt was tijdens de laatste periode van zijn leven een zeer religieus katholiek geworden. Hij wilde al het aardse materieel achter zich laten, om zo dichter bij God te komen. Het goddelijke zat volgens Liszt in de eenvoud. Zodoende begon hij muziek met weinig noten te schrijven. Voor velen was dit een onbegrijpelijke stap. De popster van de 19-de eeuw, liet al zijn virtuoze muziek en de aanbidding van zijn persoon achter zich. Volgens pianist Willem Brons is het mogelijk om na een paar jaar pianoles Via Crucis te kunnen spelen. Maar muzikaal gezien is dat onmogelijk. Deze muziek werd eind 19de eeuw dan ook niet begrepen en verdween in een kast. Nog steeds wordt dit werk zelden uitgevoerd.

Via Crucis

Via Crucis is een compositie voor koor en piano/orgel, waarbij uiteraard de religieuze teksten worden gezongen. Er bestaat ook een versie voor pianosolo. Reinbert de Leeuw (1938-2020) heeft beide versies tijdens zijn lange werkzame leven uitgevoerd. Onderaan dit artikel staat een link naar een YouTube filmpje waarin deze musicus een college geeft tijdens het Franz Liszt Piano Concours in Utrecht (nu Liszt Utrecht) over Via Crucis. De Leeuw was medeoprichter van dit concours vanwege zijn passie voor de late eenvoudige werken van Franz Liszt. Deze worden daar helaas zelden uitgevoerd. Volgens De Leeuw heeft Liszt op zijn oude dag muzikaal gezien ver in de toekomst kunnen kijken. Bovendien stijgt Via Crucis, volgens hem, boven alle religies uit.

Verlichting

Inmiddels heb ik Via Crucis pianosolo drie keer in mijn leven live gehoord.

De eerste keer was ongeveer tien jaar geleden, op het conservatorium van Amsterdam. Willem Brons gaf daar voor zijn leerlingen een net zo lang college over dit werk, als de muziek duurde. Een kleine drie kwartier. Het pianospel van deze pianist en docent steeg boven de vleugel uit. Helaas ontlokte hij toch een applaus bij zijn studenten. Ondanks het verzoek van Brons na afloop niet te klappen.

Een korte tijd later speelde Reinbert de Leeuw Via Crucis in het Muziekgebouw te Amsterdam. De zaal was volledig uitverkocht. Na de onthechte aanslag van Willem Brons, zag ik bij Reinbert de Leeuw de mens Jezus zijn kruis door de straten slepen. Zo zwaar klonk het. Het was een ontluisterend verschil van interpretatie van deze compositie. Ongeveer in het midden van deze uitvoering voltrok zich en wonder. Er klonk geen drama meer van een aan het kruis genagelde Jezus. De Leeuw verklankte de opstanding van Jezus als een verlichting. Er was niet om gevraagd, maar de volle zaal bleef na afloop muisstil. Er klonk geen applaus, totdat er iemand met een bloemetje het podium opkwam…

Religieuze opera

Afgelopen week werd de Via Crucis door een jongere pianist gespeeld: de totaal onbekende Bulgaarse Ivo Boytchev (1970). Deze pianist koos voor een romantische benadering. De kruisiging van Jezus werd onder zijn handen een dramatisch verhaal. Hij speelde een vol en stevig Gregoriaans gezang, met naar mijn smaak wat te veel pedaal gebruik. Bij de achtste statie aangekomen, maakte Boytchev veel indruk, doordat hij de wenende vrouwen van Jerusalem onnavolgbaar schreiend wist te verklanken. Door het sterven van Jezus en zijn graflegging werd Via Crucis bijna een opera met een tragische afloop. De pianist had gevraagd, vanwege het religieuze aspect, niet te applaudisseren, waardoor het publiek verbijsterd en vertwijfeld de pauze in ging.

Tijdens het tweede gedeelte van het concert speelde Boytchev een deel uit de Harmonies Poétiques et religieuses en twee delen uit Légendes van Franz Liszt, die uitstekend bij de Via Crucis aansloten. Hier werd de enorme muzikale en virtuoze kwaliteit van de pianist hoorbaar. Het was of Boytchev het verhaal, of de religie in zijn lichaam of hart beleefde en deze, schijnbaar onbewogen, via zijn vingers naar buiten bracht. Het derde deel Benediction de Dieu dans la solitude uit Harmonies Poétique et religieuse leek even een voortzetting van de Via Crucis.

Omdat er geen programma op papier was, doordat de printer zijn diensten had geweigerd, ontstond er even verwarring. De pianist liep weg en het publiek stond al applaudisserend voor hem op, denkend dat het concert was afgelopen. Maar Boytchev ging weer zitten en zette onverstoorbaar Nr. 1 St. Francois d’Assis-La predication aux oisaux uit Légendes in. Met een ongelooflijk prachtig legato liet hij het hoge gezang van de vogels horen. Ondanks dat de vleugel in de hoogte een beetje was ontstemd, was het een genot ernaar te luisteren. Boytchev sloot zijn recital in de Waalse kerk af met St. Francois de Paule-Marchand sur le flots.

Aanbevolen door Martha Argerich

Inmiddels begon ik mij af te vragen hoe het mogelijk is dat de muziekwereld deze pianist niet kent. Ivo woont namelijk al jaren in Nederland en is onze taal bijzonder goed machtig. In zijn geboorteland Bulgarije wordt hij beschouwd als één van de vooraanstaande talenten. Vanaf zijn vijfde jaar kreeg hij les van Rumena Penkova in Varna. In 1989 werd hij toegelaten tot het Staatsconservatorium van Sofia. Daar studeerde Boytchev bij Marina Kapatsinskaja en sloot zijn studie af met een hoge onderscheiding. Zijn komst naar Nederland was in 1995, waar hij eerst bij Christo Iliev aan het conservatorium in Enschede studeerde. Daarna vertrok hij naar het conservatorium in Utrecht waar hij onder leiding van Alan Weiss in 2000 zijn diploma haalde. Ook dit keer met onderscheiding. Op aanbeveling van niemand minder dan Marta Argerich werd hij uitgenodigd om in Italië een jaar te komen studeren bij de Internationale Piano Stichting Theo Lieven. Samen met zeven andere veelbelovende pianisten kreeg hij masterclasses van Leon Fleisher, Dimitri Bashkirov, Fou Ts’ong, William Grant Nabore, Charles Rosen, Andreas Staier en Claude Franc.

Chopin

Met zijn CV op zak, bleek dat we deze avond niet hadden te maken met een tweederangs pianist. Na een minutenlange ovatie ging Boytchev nog éénmaal op de pianokruk zitten om muziek van Chopin ten gehore te brengen. Door de intieme akoestiek van de Waalse Kerk, klonk dit of we bij Chopin thuis waren. Het publiek zat aan de vleugel gekluisterd, zoals op één van die beroemde schilderijen. Het zou fijn zijn wanneer Boytchev nogmaals wordt uitgenodigd in deze ruimte (maar ook elders) om het publiek nog meer van zijn (Chopin) vertolkingen te kunnen laten genieten.

Suus Blanke