Fenomenale sprookjesachtige NTR-Zaterdagmatinee door RFO, Malofeev en Nagano
Gehoord: NTR Zaterdagmatinee, Radio Filharmonisc Orkest o.l.v. Kent Nagano m.m.v. Alexander Malofeev (piano), werken van Chin, Rachmaninoff en Stravinsky, Concertgebouw, 13/1, 2024
Door Willem Boone & Suus Blanke
Vibraties uit de kosmos
De stukken die tijdens deze NTR-Zaterdagmatinee uitgevoerd werden, hadden enigszins kort door de bocht gesteld met elkaar gemeen dat er in alle drie ‘veel gebeurde’. Het ging om veelkleurige composities, waarbij je niet alleen oren, maar ook ogen tekortkwam. Zeker bij het als eerste gespeelde Alaraph ‘Ritus des Herzschlags’ van Unsuk Chin, dat bovendien zijn Nederlandse première beleefde, heeft het dan een meerwaarde dat je daar als luisteraar live bij bent. Chin gebruikt daarbij een uitgebreid instrumentarium met een imposante slagwerksectie, maar ook drie harpen en een accordeon. Zij heeft deze compositie met het idee geschreven dat de kosmos vibraties heeft en ze gebruikt in het slagwerk ritmische secties, met daaroverheen de sfeer van de strijkers. De blazers kleurden dit beeld van een landschap verder in. Als publiek bevind je je al luisterend in deze kosmos. De hartslag werd verbeeld door een constant onderliggende – soms wat onrustig aandoende – puls die dirigent Kent Nagano goed vasthield.
Het was fascinerend om te zien hoe de componiste de vleugel in het orkest als echt slagwerkinstrument gebruikte. Verder waren er diverse andere geluidseffecten als de accordeon, die soms aan een orgel deed denken en het geruis van bekkens die op pauken resoneren. Visueel interessant was het einde waarbij alle slagwerkspelers met de achtergrond van het pianissimo spelende orkest een voor een hun bekkens openden. Het deed denken aan bloemen die ontloken. Het was bewonderenswaardig om te zien hoe het Radio Filharmonisch Orkest deze compositie speelde, zeker gezien de beperkte repetitietijd die hiervoor doorgaans beschikbaar is. Het is geen geringe prestatie om zo’n ingewikkeld orkeststuk te spelen met nauwelijks een week repetitietijd, waarbij het bovendien in de regel maar een enkele keer uitgevoerd wordt.
Alexander Malofeev
Een ander link die alle drie de stukken met elkaar gemeen hadden, was die van ‘sprookjes in kleurrijk verenkleed’ zoals musicologe Thea Derks in het programmaboekje schreef. Bij het ballet de Vuurvogel liet Stravinsky zich inspireren door twee Russische sprookjes, en Chin zei over haar compositie: ‘Ik wil de luisteraar meenemen naar een kosmologisch land dat ik in mijn fantasie geschapen heb rond dubbelsterren.’ Bij de Rapsodie op een thema van Paganini voor piano en orkest van Rachmaninoff ligt de associatie met sprookjes misschien wat minder voor de hand of het zou moeten zijn dat hij het bekende ‘Dies Irae’-thema citeert. Dit staat symbool voor het verhaal van de beroemde violist Paganini die zijn ziel aan de duivel verkocht zou hebben. Hoe het ook zij, ook deze Rapsodie heeft een ronduit verblindende uitstraling, zodanig zelfs dat er nauwelijks stukken voor piano en orkest met een dergelijk effect zijn, of het zouden de Variaties over een kinderliedje van Ernst von Dohnányí moeten zijn. Zowel pianist als orkest moeten in dit stuk uiterst wendbaar zijn. Dat was gelukkig het geval: solist Alexander Malofeev is ondanks zijn jonge leeftijd van 22 uiterst begaafd en deed deze muziek alle recht. Hij zat opvallend laag aan de vleugel, waarschijnlijk omdat je op die manier het gewicht van de armen zo optimaal mogelijk kunt gebruiken zonder onnodige kracht in de schouders of het bovenlichaam te zetten. Malofeev toonde zich een waar kameleon en bood het beste wat je op pianistisch gebied uit Rusland kunt verwachten: een heldere toon die in alle hoeken van de zaal te horen was, opzwepend, waar nodig verstild en bovenal a-sentimenteel spel. De beroemde achttiende variatie klonk puur en solist en orkest werkten gezamenlijk naar een climax die zijn uitwerking niet miste. Nagano begeleidde uitstekend en er klonken diverse fraaie solo’s op fagot en althobo. Als toegift speelde Malofeev een deel uit Het Zwanenmeer van Tsjaikovski, waarschijnlijk in de pianobewerking van Mikhail Pletnev. Daarbij viel nogmaals op hoe vloeiend zijn pianistiek is.
Vuurvogel
Na de pauze klonk het complete ballet De Vuurvogel van Stravinsky en dat sloot weer mooi bij het werk van Chin aan. Bij eerstgenoemd werk bevind je je als luisteraar ook in een soort kosmos. Programmeur Kees Vlaardingerbroek verdient dus een groot compliment voor de kundige manier waarop hij deze dwarsverbanden in dit programma aangebracht heeft! De sprookjesachtige sfeer was er direct vanaf het begin, bij dit ballet was er eveneens sprake van vibraties. Nagano liet soms als het ware ‘sidderingen’ door het orkest gaan. Dat speelde fenomenaal en reageerde bijzonder alert op de dirigent, die het beurtelings liet dansen en sluipen. De solo’s op onder andere hoorn, altviool, hobo en fluit waren zeer fraai. Bijzonder was trouwens de manier waarop er tijdens deze uitvoering gebruik van moderne technologie werd gemaakt: zo stonden er op de gang achter het balkon blazers die op een videoscherm van dichtbij de aanwijzingen van de dirigent volgden. Ook beneden in de foyer stonden een aantal blazers opgesteld, al konden zij deels de dirigent door de openstaande deuren naar de zaal volgen. Net als bij Rachmaninoff vereiste deze muziek uiterste flexibiliteit van dirigent en musici, zo realiseerden zij in een oogwenk de overgang van de Danse infernale naar de Berceuse. De opbouw naar Algemene Vreugde, het slot van het Tweede tableau, was als te verwachten triomfantelijk en leidde tot een langdurige ovatie. Daarbij was het tekenend voor de nederigheid van Nagano dat hij tussen de musici doorliep om hen te bedanken en dat hij steeds vanuit de zaal opkwam.
Hopelijk blijft het ook na het vertrek van Vlaardingerbroek mogelijk om dit soort originele programma’s te bedenken, te financieren en op hoog niveau uit te voeren, want anders wordt het aanbod in het Concertgebouw er een stuk minder interessant op!
Willem Boone & Suus Blanke
Info:
https://www.omroepmuziek.nl/ntrzaterdagmatinee/
Meer info & terugluisteren:
