Grachtenfestival Amsterdam maakt zich sterk voor de blokfluit en jonge componisten
Door Suus Blanke
Wie geïnteresseerd is in nieuwe muziek, kon afgelopen maandag tussen 17.00 en 18.00 uur een concert beluisteren, gespeeld door de blokfluitist Juho Myllylä. Gelukkig hadden velen, ondanks het mooie weer, de weg naar De Duif gevonden.
Het concert was een samenwerking van het Grachtenfestival (Amsterdam) Gaudemus (Utrecht) en November Music (Den Bosch). Gaudeamus heeft vier in Nederland wonende componisten de gelegenheid gegeven een compositie te schrijven voor blokfluit.
In samenwerking met de blokfluitist Myllylä zullen deze minimaal 3 keer worden uitgevoerd. De componisten hebben hiervoor een honorarium ontvangen van 750 euro…… Daar kan je dus twee weken een appartement in Amsterdam van huren……
Nieuwe Noten gespeeld door Juho Myllylä op gympen.
Bij de van oorsprong uit Finland afkomstige Myllylä is het stoffige imago van de blokfluit er totaal af. Hij is in de eerste plaats een musicus. Voor het musiceren bespeelt hij de blokfluit, de elektrische gitaar, maakt gebruik van elektronica en zijn stem. Bovendien speelt hij muziek vanaf de middeleeuwen tot en met vandaag. Het lijkt mij een heerlijke uitdaging voor zo een musicus te mogen componeren.
In verband met de lengte van het concert bij het Grachtenfestival, had Myllylä zelf drie eigentijdse composities bij de vier nieuwe werken gevoegd. De leeftijd van alle componisten varieerde van 23 tot 32 jaar en allemaal hebben ze een andere nationaliteit.
Het eerste werk dat werd gespeeld was van de de jongste, Nederlandse componist Arjan Linker (2000). Arjan is componist/ trombonist/ improvisator en heeft o.a. samengewerkt met het Nederlands Blazers Ensemble. Zijn Orange, Bleu and Pink (2020-2023) was een versie voor blokfluit en elektronica. Er klonken Engels gesproken teksten door volwassene en een kind, begeleid door elektronische klanken. Juho speelde daar op zijn altblokfluit lange melodische lijnen boven.
De eerste Gaudeamus opdracht was van de Spanjaard A. Crespo Barba (1995) die inmiddels docent aan het conservatorium van Rotterdam is. Zijn Waves (For Juho Myllylä) (2023) gaat over geluidsgolven en is geschreven voor elektronica en basblokfluit. Uit de speakers kwamen vooral van die bromtonen die soms overgingen in een piep, die kan klinken wanneer je apparatuur niet goed is afgesteld. Daarboven blies de blokfluitist veel lange tonen, gebruikmakend van moderne technieken. Door lucht over te blazen (een deel van de lucht gaat dan niet door de spleet van de blokfluit), zorgde hij voor een akoestische ruis. Juho gebruikte de flatterzunge, (de fluitist maakt met de tong een rollende R), speelde veel tremoloos en liet alleen de kleppen op het instrument klinken zonder te blazen. Vele mensen vragen zich af of dit nog muziek is. Toch was het totaal een spannend geheel.
De tweede Gaudeamus opdracht was van de uit IJsland afkomstige Hildur Elísa Jónsdottir (1993). Zij studeerde klarinet en beeldende kunst in Reykjavik en combineert deze in haar composities en (theatrale) uitvoeringen. Daarbij probeert zij het alledaagse vanuit een andere hoek te bekijken. Communicatie is daarbij erg belangrijk. Haar Her immeasurable soul (2023) was een communicatie tussen de hoekige contrabas- en de sopraanblokfluit, die Juho afwisselend bespeelde. Vooral de sopraan (school)blokfluit klonk, zoals we die kennen, wanneer kinderen en volwassenen het niet goed beheersen. Myllylä speelde van die verschrikkelijk hard gillende klanken. Een aantal luisteraars konden dit muzikale gesprek niet meer aan en verlieten zachtjes de ruimte om buiten in de warme zon te gaan zitten. Deze muziek werkte enigszins op de lachspieren…….
Daarna bespeelde Juho een blokfluit van Tim Cranmore met een prachtige ruime klank. Deze is speciaal gebouwd om samen met elektronica/ versterkt te bespelen. Myllylä vertolkte Gegenschein uit Wavelengths IV van John Franek (1996). Elektronische muziek vraagt kennelijk om titels met (geluids)golven.
Er werd ook elektronica gebruikt door de Australische Andrea Guterres (1991). Zij studeerde in Sydney klassiek gitaar en elektronische muziek. Guterres is vooral een verhalenverteller waarbij ze verschillende disciplines gebruikt. Helaas hadden we als publiek geen beschrijving van de te spelen composities gekregen. Dus weet ik niet of haar Faust’s Lullaby (2019) gebaseerd is op het verhaal van Goethe. Maar naar het einde toe hoorden we licht klinkende hemelse belletjes. Onderaan dit artikel vindt u een opname en kunt u dit misschien zelf bepalen.
Het derde Gaudeamus opdrachtwerk was geschreven door de Litouwse Raivis Misjuns.
Het was bijna een verademing dat er alleen akoestische blokfluit door de kerk klonk. Juho speelde steeds herhalende akkoorden die aan het einde van de reeks veranderde, waardoor de muziek langzaam verschoof. Het was hoorbaar dat Misjuns onder de vleugelen van Peteris Vasks heeft gestudeerd. De muziek was minimalistisch en niet heel virtuoos. Toen de muziek een beetje begon te vervelen werd, heel verrassend, toch elektronica toegevoegd. Doordat de blokfluitist hierop reageerde, paste dit werk toch in de context van het concert.
Juho Myllylä zelf is een uitstekend musicus en wist de spanning tijdens het concert zeer goed te bewaren. De luisteraars waren muisstil en applaudisseerden nooit na een gespeeld werk. Al het geluid dat het publiek zou maken, zou meewerken aan het geheel. Bij de laatste te spelen compositie kwam deze houding de musicus zeer goed van pas.
De vierde Gaudeamus opdracht was voor de violist Ernst Spyckerelle (1991). Hij bekwaamde zich op de viool in Luik (België) en Amsterdam. In onze hoofdstad studeerde hij tevens Film- compositie. Dat laatste was duidelijk te merken in zijn Marsyas (2023).
Er klonk een beltoon door de kerk. Een vrouw begon als een ingebouwde telefoonbeantwoorder, vanuit de ruimte, in het Engels te spreken. Ondertussen kleedde de blokfluitist op het podium zich haastig om. Op een gegeven moment zei de stem: ‘Please play after the peep.’ Juho begon op een sopranino blokfluit heel virtuoos een licht, etudeachtig werk te spelen. Het was bijna als een improvisatie op concerten van Vivaldi. Inmiddels droeg hij zwarte handwarmers en een zonnebril. Zijn haren waren verward. Op de rug van zijn Gohtic T-shirt stond: ‘Inside the sfere’. De rode gympen had hij het gehele concert al gedragen. Na de slotnoot dacht het publiek dat het concert was afgelopen en reageerde met een enthousiast applaus op de laatste snelle noten. Maar met zijn subtiele theatrale lichaamshouding gaf Juho aan dat het nog lang niet voorbij was.
Er kwam een commentaar van de vrouw uit de virtuele ruimte dat de muziek veel te snel en te ingewikkeld was. Myllylä moest opnieuw beginnen na de piep van de telefoon beantwoorder. Hij zong klanken op zijn blokfluit, terwijl hij heel langzame tonen speelde. Er kwam geen melodie. Het commentaar van de vrouw uit de andere sfeer was dat dit te simpel en te langzaam klonk. De blokfluitist reageerde radeloos met flatterzunge en heel virtuoos spel. Opeens klonken er harde voetstappen door de kerk. Een gemaskerde man rende het podium op, greep Myllylä, en trok hem het podium af de kelder in. Daarna klonk een afgrijselijke doodskreet. Wie wil weten hoe dit afloopt kan komende maanden naar één van de andere concerten gaan. (Zie concertlijst bij Info).
De moderne muziek die tijdens dit concert in De Duif klonk, was wel in contrast met het interieur van de kerk. Het leek net of het stenen beeld van de bisschop Juho Myllylä streng, maar liefdevol, in de gaten hield. Het is nu eenmaal zo dat in de akoestiek van deze ruimte, de blokfluit bijzonder goed tot zijn recht komt. Ook wanneer het nieuwe noten zijn.
Suus Blanke
Info:
Juho Myllylä zal de komende tijd de nieuwe composities met evt. andere werken spelen in verschillende zalen in Nederland:
9 september 2023 Utrecht Gaudeamus Festival: 22.15 uur Tivoli Vredenburg
15 oktober 2023 Amsterdam Nieuwe Noten: Plein Theater / Muziekgebouw aan ‘t IJ
5 november 2023 Den Bosch November Music: 12.00 – 14.00 – 16.00 uur Theater Artemis
Opnames:
Faust Lullaby van Andrea Guterres gespeeld door Juho Myllylä en de componiste zelf:
https://www.youtube.com/watch?v=dvkUlYTduag
Gegenschein van John Franek gespeeld door Juho Myllylä:
https://www.youtube.com/watch?v=MKZW1Atf_vk&list=PLZgP6vxQEh8_Cg04t4KOJtXXebO_y8ZIO&index=6