Het Barre Land prikkelt de zintuigen en stemt tot nadenken
Amsterdam Sinfonietta, ISH Dance Collective, Bencha Theater Amsterdam. Werken van Layegh, Stravinsky, Berg, Dzajkovski, Nyman, Dressner, Avison/Scarlatti, Karaindrou, Casals, Pärt, Say en Sylvestrov. Regie & concept: Marco Gerris (dans) en Candida Thompson (muziek). Gehoord Tryout: 23/9 De Meervaart, Amsterdam
Door Wenneke Savenije
Het begon allemaal met een droom. De Iraanse cardioloog en componist Farokhzad Layegh droomde dat T.S. Eliot (1888-1965) zijn gedicht The Waste Land voordroeg, terwijl de Iraanse ‘dichter van de vrijheid’ Ahmad Shamlou (1925-2000) tegelijkertijd een gedicht voordroeg uit zijn Terrestrial Verses. Farokhzad, van wie Amsterdam Sinfonietta al wel eens muziek op de lessenaars had staan, realiseerde zich toen hij wakker werd hoe vruchtbaar zijn droom was en ging ermee aan de slag. Zo ontstond Lexolalia Descenticum, een fascinerende muzikale bespiegeling in Perzische modi op Westerse muziekinstrumenten met elektronica. Het stuk, waarvan de titel in Engelse vertaling luidt ‘wordfull stutter of the fall’, gaat over het verval van de taal die betekenisloos geworden is en de werkelijkheid geweld aan kan doen. Over vervreemding en disconnectie, over de eeuwige cycli van ontwrichting en wederopleving. Layegh: ‘Het is een dialoog tussen twee culturen, twee talen, twee stemmen, twee dichters uit andere tijden in twee verschillende historische en geografische regio’s… En beide verhalen zijn verward… Bang in het niets, bang in een betekenisloze wereld. Je betreedt een soort subjectiviteit die woordeloos is. Maar hoe het ook zij, het draagt de menselijke subjectiviteit.’
Violiste Candy Thompson, artistiek leider van Amsterdam Sinfonietta, hoorde deze muziek van Layegh en voelde zich meteen aangesproken. Iedereen wordt immers geboren met onbeantwoorde vragen over het bestaan, de liefde en de dood. Wat is zingeving in deze tijden, waarin veel mensen zich in een digitale schijnwereld verschansen en zich leeg en verloren voelen? Layegh: ‘Taal en woorden zijn bedoeld om enige betekenis te dragen. Maar als je voor het bestaan, de liefde en de dood staat, dan ben je sprakeloos. Er valt niets te zeggen. Dat is de paradox van de taal. En dat is de aangeboren negativiteit van de taal. Woorden zijn bedoeld om de waarheid te verbergen. Ze zijn niet ontstaan om de waarheid te dragen. Paradoxaal genoeg verbergen ze de waarheid. En dat is waarom ik in dit werk, de woorden onherkenbaar wilde maken.’ T.S. Eliot draagt in het openingsdeel van Lexolalia Descentium flarden van zijn beroemde gedicht erin voor, ook Shamlou die 100 jaar na hem min of meer hetzelfde dichtte is te horen, maar je kunt de betekenis van hun woorden niet goed verstaan. Layegh: ‘Ze zijn totaal onherkenbaar. Dat is de betekenis van de titel.’
Thompson realiseerde zich dat de muziek van Layegh draait om wat de Canadese filosooof John Vervaeke, cognitief wetenschapper aan de universiteit van Toronto, de ‘meaning crisis’ noemt. Op YouTube publiceerde Vervaeke een serie colleges van in totaal vijftig uur over deze existentiële materie: ‘We raken het leven kwijt terwijl we leven, we raken de wijsheid kwijt in kennis, we raken de kennis kwijt in informatie.’ Thompson: ‘Met alle informatie die we hebben missen we op de een of andere manier toch de verbinding met onszelf en met anderen. Daarom denk ik dat we een grote strijd moeten leveren om een manier te vinden om weer te verbinden en daar betekenis aan te geven.’ Ze zocht contact met choreograaf Marco Gerris van ISH om de beoogde voorstelling over connectie en disconnectie verder uit te diepen. Dat bleek een gouden greep, want niet alleen voelde Gerris zich aangesproken door de thematiek die volgens hem van alle tijden is – ‘Of het nu 1000 of 500 jaar geleden is, er is altijd een soort van crisismoment in de mensheid, waarin we onszelf eigenlijk te gronde richten. Het egoïstische, de greediness van mensen, connectie en disconnectie, we creëren het zelf en het is zo mens eigen, het komt steeds weer terug en we leren er maar niet van…’ –, hij bedacht er ook een fantastische choreografie bij die bestaat uit drie dansers op de grond en drie in de lucht, wat adembenemende taferelen oplevert tijdens de voorstelling. Alles staat op losse schroeven, de bodem is letterlijk onder onze voeten weggeslagen.
Besloten werd de voorstelling op te bouwen uit vijf, op Eliotts The Waste Land gebaseerde delen, waarin een reis wordt gemaakt langs alle emoties die worden opgeroepen door de ‘zingevingscrisis’, van desolate eenzaamheid tot aan aanraking, vruchtbaarheidsmythen, de zuiverende en vernietigende kracht van water, liefde, dramatische conflicten in jezelf en met anderen en de hang naar zuivere natuur en spiritualiteit. De gekozen muziek, veelal met een hoog gehalte aan existentiële nood en duistere vervreemding, demonstreert in klanken wat woorden niet kunnen uitdrukken en de door de dynamische dansers opgeroepen beelden doen de rest. Alleen daar waar Scarlatti even opdoemt in de orkestbewerking van Avison straalt de zon, en waar Mozart opduikt in de stukken van Nyman en Silvestrov klinken liefde en vertroosting, alsof het leven een paar eeuwen geleden zinvoller en betekenisvoller was. Quo vadis? Wie zijn wij, waar gaan we heen, hoe kunnen wij ons leven zinvol laten zijn? Dat alles trekt in Het barre land in onverstaanbare woorden, expressieve klanken en enorm fascinerende bewegingen van de eigenzinnige dansers voorbij in de hoop het publiek te inspireren tot meer sociale betrokkenheid en connectie en daarmee tot meer ‘zingeving’.
Het geheel is inhoudelijk gezien even alomvattend als, juist daardoor, vaag en pretentieus. Maar volgens Nietzsche is muziek waarop je voeten niet willen dansen geen muziek en zou het leven zonder muziek een dwaling zijn. Het zijn dan ook juist de klanken, bewegingen en beelden die Het barre land op veel momenten tot een adembenemend hoor- en schouwspel maken. De muziek inspireert de dansers tot intense en emotionele bewegingen op de grond en vliegend door de lucht, waarbij ook de in sobere wit en grijstinten geklede musici in een soort Kafkaiaanse choreografie ‘meedansen’ met de hen omringende dansers. Omgekeerd inspireren de dansers van ISH en de achterliggende ‘woordbetekenissen’ van Het barre land de musici tot ingetogen daadkracht in een soort ‘mens gedenk te sterven, dus maak er iets van’ – flow van expressiviteit. Halverwege de voorstelling vliegt ook Candy Thompson de lucht in als ze sereen Solitude uit Dust of Time voor viool solo van Eleni Karaindrou speelt. Op een scherm geprojecteerde beelden verdiepen de ervaring bij alles wat te zien en te horen valt. Het barre land is een bijzondere voorstelling die in vele betekenislagen tot de verbeelding spreekt. Wie er graag wat meer van wil begrijpen, kan het beste al vooraf de korte film bekijken die Amsterdam Sinfonietta aan iedereen stuurt die een kaartje heeft gekocht. Achteraf is er dan ook nog het programmaboekje dat diverse aanknopingspunten biedt tot inhoudelijk begrip en verdieping. Candy Thompson: ‘Het is interessant om te zien hoe we allemaal in een andere taal dezelfde taal spreken. Ik hoop heel erg dat we met deze voorstelling in staat zullen zijn om het publiek een gevoel van betrokkenheid te geven. Dat de mensen op de een of andere manier ook gaan meedoen aan deze reis en er deel vanuit gaan maken. Misschien inspireert het mensen ook op andere manieren.’ De tijd zal het leren, maar Het barre land is de moeite waard.
Wenneke Savenije
Info:
https://www.ishdancecollective.com/het-barre-land-sinfonietta/
Trailer:
Inleidende film:
Voorstellingen:
29/9, Amare Den Haag
30/9, Philharmonie Haarlem
5/10, De Doelen Rotterdam
6/10, Musis Arnhem
8/10, Concertzaal Tilburg
9/10, TivoliVredenburg Utrecht
11/10, Muziekgebouw Amsterdam
12/10, Muziekgebouw Amsterdam
13/10, Wilminktheater Enschede
15/10, Sas van Gent Festival Zeeuwsch Vlaanderen
