Belinfante Quartet, Quator Danel, Borusan Quartet en Karski Quartet
Gehoord: 30/1, live geregistreerd vanuit Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
Nog te beluisteren op: https://www.nporadio4.nl/concerten/aa0d1e8c-345a-49f8-a91b-70433e66d91c/strijkkwartet-biennale
Het had zo’n schitterend festival kunnen worden, de derde editie van de Strijkkwartet Biënnale in Amsterdam, dat van 29/1 – 5/2 plaats zou vinden in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Initiatiefnemer Yasmin Hilberdink gelooft met hart en ziel in haar eigen onderneming, want het strijkkwartet is volgens haar ‘de mooiste muziekformatie die er bestaat.’ Ze omringde zich met een uitstekende staf en broedde de afgelopen twee jaar de derde editie van haar festival uit. Vanuit alle windstreken zouden maar liefst 21 strijkkwartetten naar Amsterdam komen om het bijzonder originele en gevarieerde festivalprogramma uit te voeren, met zowel hedendaags kwartetrepertoire en wereldpremières – van Mathilde Wantenaar, Amy Crankshaw, Paul Wiancko en Osvaldo Golijov – als de kwintetten van Mozart en de mooiste vroege kwartetten van Haydn en late kwartetten van Beethoven, aangevuld met een randprogrammering met Coffee Talks, Podcasts en radio-uitzendingen. Zie www.sqba.nl
Maar helaas, opnieuw gooide corona roet in het eten. De heropening van de zalen kwam te laat en is veel te bescheiden – beperkt aantal mensen in de zaal, tien uur alles dicht – om zo’n groots opgezet festival als de Strijkkwartet Biënnale, waaraan twee jaar lang gewerkt wordt en waarbij talloze musici betrokken zijn, nog door te kunnen laten gaan. Hilberdink heeft haar uiterste best gedaan er toch nog iets op te verzinnen, bedacht een mini-versie van haar festival, en vraagt donaties bij wijze van compensatie voor de musici die nu vaak maanden voor niks moeilijke stukken hebben gerepeteerd, die ze niet kunnen uitvoeren. De steungelden gaan helaas niet naar de musici zelf, maar vooral naar zalen en organisaties. De rest laat zich raden. Maar zelf had ik geluk, want ik mocht erbij zijn op het door NPO Radio 4 in Avondconcert uitgezonden openingsconcert zondag jl., met angstaanjagend weinig maar wel heel enthousiaste mensen in de zaal, en fantastische strijkkwartetten op het podium. Dat was een belevenis van het hoogste niveau, omdat niets kan tippen aan livemuziek in de zaal, die niet alleen je oren binnendringt maar ook je huid inkruipt. En omdat er prachtige stukken werden gespeeld door vier ‘survivers’ onder de noodlijdende strijkkwartetten: Belinfante Quartet, Quator Danel, Borusan Quartet en Karski Quartet. Daarover zo meer.
Wat maakt het strijkkwartet nu eigenlijk zo bijzonder? Waarom steelt het repertoire voor strijkkwartet, wat mij betreft méér dan alle andere muziek die er bestaat, je hart? Waarom prikkelt en verkwikt het genre je geest en laaft het je ziel? Er is iets in dat ‘mini-orkest’ van vier volstrekt gelijkwaardige individuen, dat muziekgezin van vader (cello), moeder (altviool) en kinderen (1e en 2e viool) dat appelleert aan de hoop op vrede, harmonie en schoonheid, zonder voorbij te gaan aan de complexiteit van het leven. Maar binnen het strijkkwartet lijkt alles wat mensen kwelt en woedend of wanhopig maakt ‘uitgevochten’ te kunnen worden op een democratische en gesublimeerde manier. Het strijkkwartet geeft aandacht aan alle facetten van het leven maar biedt ook hoop op verbinding, verzoening en vrede. Het genre lijkt bij uitstek geschikt om de essentie van het bestaan in voor- en tegenspoed te kunnen uitdrukken. Al vanaf haar ontstaan in de 18e eeuw – met ‘papa’ Haydn als geniale geestelijke vader van het genre; hij componeerde zelf maar liefst 68 strijkkwartetten! – dachten componisten, schrijvers en dichters er hetzelfde over: het strijkkwartet werd gezien als het intellectuele, esthetische en spirituele ideaal van alle betrokken partijen – de componist, de uitvoerder en het publiek. En dat is eigenlijk nog steeds zo. Goethe zag het genre als een ‘hoogstaande conversatie tussen vier intelligente mensen’, de Engelse dirigent Jeffrey Tate noemt het strijkkwartet ‘de meest perfecte uitdrukking van menselijk gedrag’ en volgens de Belgische schrijver Stefan Hermans is het strijkkwartet ‘het speelveld waar die grote strijd tussen emotie en rede op zijn zuiverst wordt uitgevochten.’ In de woorden van John Myerscough, de cellist van het Doric String Quartet: ‘Het strijkkwartet als genre heeft het meest uitgebreide repertoire van alle genres. Het is de ultieme vorm van muziek, de beste die er is. Het is de meest intense manier om door te dringen tot de ziel van de componist.’
De ‘openingsavond’ van de Strijkkwartet Biënnale, afgeslankt tot haar kleinste vorm in het Muziekgebouw aan ’t IJ, begon met een bevlogen uitvoering van een deel uit de beoogde wereldpremière van Strijkkwartet nr. 1 van Mathilde Wantenaars, die zelf aanwezig was. Als altijd stroomde de knap gecomponeerde, goed in het gehoor liggende en fijnzinnige muziek van Wantenaar, die met instrumentaal elan en muzikale overtuiging werd uitgevoerd door het nog jonge Belinfante Quartet, hindernisloos de oren en microfoons in. Er doemden telkens reminiscenties van bestaande strijkkwartetten op in Wantenaars betoog, waaronder het Strijkkwartet van Ravel en werken van o.a. Dvorak en Janacek. Het klonk allemaal mooi en het smaakte naar meer. Daarna maakte Quator Danel een verpletterende indruk met het indringend gespeelde Strijkkwartet nr. 11, op. 122 in f van Sjostakowitsj en daarna met het hartverscheurende intens en bewogen uitgevoerde Strijkkwartet nr. 2 op. 51 nr. 2 in a van Brahms. Het Turkse Borusan Quartet stal de show met het onstuimig en briljant gespeelde Strijkkwartet van Fanny Mendelssohn en het moderne, prikkelende en tot de verbeelding sprekende Divorce van Fazil Say. Het Karski Quartet speelde voor de radio met overgave en toewijding het Strijkkwartet nr. 4 deel 1 van Grazyna Bacewitz, maar dat kon niet met het publiek erbij in de zaal, want dat werd om half tien alweer weggestuurd vanwege de corona-maatregelen. De paar mensen die nog mochten blijven en de musici werden na afloop op het podium door Yasmin Hilberdink getrakteerd op champagne, want hoop doet leven.
Wenneke Savenije
Info:
Volgende concerten: 5 februari, 18.30 uur en 6 febr – i.s.m. New York- om 20.00, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
50 for the Future-weekend, Kronos en Ragazze Quartet: 6 & 7 mei, Muziekgebouw aan ’t IJ
Noteer in uw agenda: De volgende editie van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam zal plaatsvinden van 27 januari t/m 3 februari 2024!