Janine Jansen opent 20e editie van Kamermuziek Festival Utrecht met favoriete werken
Gehoord: Openingsavond Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht, Janine Jansen & Friends, Lucie Horsch met Emmy Storms en Raphaël Feuillâtre, 27/12, Tivoli|Vredenburg
Door Wenneke Savenije
Precies twintig jaar geleden stond Janine Jansen, gehuld in spijkerbroek en gele trui, als de Ster van Bethlehem viool te spelen in de Utrechtse Bijenkorf. Het was haar eigen idee om zoveel mogelijk publiek naar de eerste editie van haar nieuwe festival in de Domstad te lokken. Destijds schreef ik in NRC Handelsblad: ‘Tussen de kerstboom, de manchetknopen en het herenondergoed stijgen de eerste maten van een Ravels Tzigane nog net boven het gezoem van de roltrap uit. Violiste Janine Jansen (26) soleert met pianist David Kuyken op de parterre van de Utrechtse Bijenkorf om reclame te maken voor het eerste Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht, waarvan ze oprichter en artistiek leider is. Een paar mensen blijven aandachtig staan luisteren. Maar de meeste bezoekers van de Bijenkorf kijken niet op of om en gaan gewoon door met hun kerstboodschappen. Een slonzige mevrouw duwt de violiste met haar kostbare ‘Barrere’ Stradivarius en al zelfs bijna omver terwijl ze zich naar de damesafdeling haast. Janine Jansen moet erom lachen en speelt gewoon door. Dwars door het geroezemoes heen klinkt haar virtuoze vioolspel zó temperamentvol, aanstekelijk en elegant, dat dit warenhuis optreden in Carnegie Hall, New York niet zou hebben misstaan.’
En nu stapte Janine Jansen, gekleed in een oogverblindend knalrode jurk, als een stralende kerstroos het vertrouwde podium van wijlen Muziekcentrum Vredenburg op om samen met enkele van haar favoriete kamermuziekspelers plaats te nemen op felroze stoeltjes. Het feest kon beginnen. Voor het klassieke openingsconcert van de 20e editie van haar Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht, had Jansen drie van haar lievelingswerken uitgekozen: het eendelige, nooit voltooide Pianokwartet in a (1876) van Mahler, het Pianokwartet nr. 3 in c, op. 60 (1855-1875) van Brahms en Schumanns Pianokwintet in Es, op. 44. Niet dat Jansen nu per se van de thema’s is, maar in de jubileumeditie van haar festival staan opvallend veel kamermuziekwerken met drie of vier strijkers en piano geprogrammeerd. Als een rode draad verbinden ze de losse onderdelen van de kleurrijke programmering, waarbij de hele stad wordt betrokken tijdens Wandelconcerten, Appeltaartconcerten, een Kerkenmarathon, een Bibliothekentour, Verborgen Juwelen en Kinderconcerten. Behalve Janine Jansen & friends, die opereren op de grote internationale concertpodia en over de hele wereld samenspelen op kamermuziekfestivals, geeft Jansen traditiegetrouw ook ruimte aan jong talent, waarmee ze optreedt in het Janine Jansen & New Generation Artists in Concerts. Wat betreft de programmering is er eigenlijk niet zoveel veranderd, al gaf Jansen in 2016 tijdelijk de leiding uit handen aan celliste Harriet Krijgh en andere gastprogrammeurs. Maar nu is ze weer helemaal terug en ook de komende jaren gaat Jansen haar festival zelf programmeren. Dat betekent veel hoogtepunten uit het kamermuziekrepertoire, vermengd met bijzondere dingen als de wereldpremière van Poème élégiaque voor vijf strijkers en piano van Richard Dubugnon. Jansen: ‘Heel Frans, heel transparant, maar ook altijd wel een beetje groovy.’
Voor mijzelf speelde het hoogtepunt van twintig jaar Kamermuziek Festival Utrecht zich af in 2010, toen de inmiddels overleden Poolse componist Krysztof Penderecki (1933-2020) naar Utrecht kwam om persoonlijk aanwezig te zijn bij de sublieme uitvoeringen van zijn Cadenza voor altvioolsolo (1984) door Julian Rachlin, de Tweede vioolsonate door Jansen en de Nederlandse première van zijn aan Rachlin opgedragen Ciaconna In memoriam Giovanni Paolo II. Op dat moment werkte Penderecki aan een Concert voor viool en altviool voor Jansen en Rachlin, dat ze in 2012 in Wenen zouden gaan spelen. Penderecki nam alle tijd voor een interview en vertelde waarom hij als een van de weinige hedendaagse componisten vaak werd uitgevoerd: ‘Ik schrijf echte muziek, muziek waar ik zelf van houd. Muziek moet betekenis hebben en geworteld zijn in traditie. Werken op papier is belangrijk, omdat ik vaak grafische schetsen maak van de stukken die ik componeer. Alleen maar vanuit emoties componeren is geen optie. Vorm en structuur vormen de basis van alle muziek. Moderne componisten houden zich vaak te veel bezig met politiek, geld en macht Het gaat erom dat je iets te zeggen hebt, vanuit jezelf en in je eigen taal.’ Als een lieve jeugdige opa vertelde Penderecki waardoor hij zich liet inspireren: ‘Je kunt je verbeeldingskracht stimuleren door zoveel mogelijk boeken te lezen, te reizen en door vaak In de natuur te zijn. In Krakau bezit ik sinds 1974 en arboretum, een door mijzelf geplante bomentuin van drie hectaren met 1700 verschillende soorten. Wandelend door die tuin ik ideeën. De muziek komt als het ware naar me toe vanuit de kosmos. Ik hóór de muziek in mezelf voordat ik hem ga opschrijven.’
Die trend-loze mentaliteit van Penderecki, dat gaan voor tijdloze kosmische schoonheid en muzikale oprechtheid, is ook de bron van waaruit Janine Jansen musiceert en programmeert. Met Denis Kozhukhin aan de piano, zette Jansen met altviolist Amihai Grosz en cellist Jens Peter Maintz een verfijnde en ingetogen lezing van Mahlers Quartettsatz neer, waarin de individualiteit van de vier stemmen geen moment bedolven werd onder de symfonische opzet van het stuk, dat fluisterzacht begon, aanzwelde en weer afnam als eb en vloed. Daarna voerde Jansen stijl- en smaakvol het Derde pianokwartet van Brahms aan, dat ze samen met Kozhukhin, altviolist Thimothy Ridout en cellist Daniel Blendulf uitvoerde. De strijkers vonden elkaar in samenspel en klankbalans, maar op de een of andere manier leek de piano soms een beetje van een andere planeet te komen. Het klonk mooi maar de muziek ging niet werkelijk stromen, al waren er zeker prachtige momenten. Boris Brovtsyn voerde de geestdriftige uitvoering van Schumanns ijzersterk gecomponeerde Pianokwintet in Es aan, dat met passie en vuur werd gespeeld. Maar hier was het vioolspel van Brovtsyn zowel instrumentaal als muzikaal dermate gecontroleerd en soms gecomprimeerd, dat hij zijn medespelers niet altijd voldoende ruimte gaf om vrij te ademen. Toch lag het niveau hoog.
Werkelijk spectaculair was later op de avond het optreden van multitalent Lucie Horsch, die met violiste Emmy Storms en gitarist Raphaël Feuillâtre een trio heeft gevormd dat nog vaak van zich zal laten horen. In het programma Origins – een spannende, in een andere variant met Fuse Ensemble en Ludwig Orchestra ook op cd uitgebrachte mix van traditionele volksmuziek en werken van bekende componisten, waarmee Horsch onlangs de Edison Klassieke Publieksprijs 2023 won – liet de onweerstaanbaar musicerende blokfluitiste, die ook een uitstekende zangeres en pianist is, zich van haar meest spontane en vrijgevochten kant zien. Het was een gouden greep van Horsch om de eigenzinnige violiste Emmy Storms, expert in Ierse volksmuziek, bij haar project te betrekken. Aanvankelijk was de Schotse gitarist Sean Shube de complementerende factor, maar toen hij afhaakte wist Horsch de Franse gitarist Raphaël Feuillâtre te strikken en dat bleek een top idee, want deze gitarist speelt zo onnadrukkelijk virtuoos en flexibel dat hij moeiteloos het onstuimige spel van beide dames met elkaar verbindt. Of het nu muziek uit de 16e eeuwse Der Fluyten Lust-Hof van Jacob van Eyck, Vivaldi’s La Folia, de Roemeense volksdansen van Bartók of een tango van Piazzolla betrof, het trio van de fluitende en zingende Horsch maakte er zelf geweldige transcripties van en slingerde de muziek met zoveel talent, levendigheid, diepzinnigheid, oer muzikaliteit, humor en originaliteit de zaal in, dat het late tijdstip er niet meer toe deed, omdat je alleen maar nog méér van die heerlijke levenslustige muziek zou willen horen.
Wenneke Savenije
Info:
Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht
Janine Jansen & Friends
20e editie van 27-30 december 2024
Tivoli|Vredenburg e.a. locaties in Utrecht
Programma & Tickets: https://kamermuziekfestival.nl
