Krystian Zimerman en het Concertgebouworkest spelen meesterlijke Beethoven

Gehoord 8/10, Concertgebouw, Amsterdam

Door: Willem Boone

Vanavond was dan eindelijk na ruim 7 maanden mijn eerste bezoek aan het Concertgebouw: de grote zaal doet een beetje denken aan een chique jazzclub met zitjes en tafeltjes en nu er veel minder stoelen staan, lijkt het met 250 personen ‘vol’.  Het blijft evenwel triest dat er langs de zijkant en op het balkon vele plaatsen leeg bleven waar anders liefhebbers hadden kunnen zitten. Die zullen er ongetwijfeld genoeg geweest zijn voor uitvoeringen van de vijf pianoconcerten van Beethoven door sterpianist Krystian Zimerman.  Voor het concert begon, moest ik onwillekeurig denken aan de geschiedenis die het Koninklijk Concertgebouworkest met deze pianoconcerten heeft: Bernard Haitink nam ze op met Claudio Arrau en Murray Perahia en voerde ze in Amsterdam en Amerika uit met Vladimir Ashkenazy. En door de jaren heen waren er natuurlijk vele uitvoeringen van de concerten afzonderlijk, zoals de historische uitvoering door de Engelse pianist Solomon met Eduard van Beinum van het Derde pianoconcert.  Ditzelfde Derde pianoconcert stond vanavond op het programma. Ik was blij om Zimerman in dit concert te horen: daar waar velen de voorkeur aan het Vierde of Vijfde concert geven, is nummer drie – een beetje eigenzinnig – altijd mijn favoriet geweest door een voorkeur voor de donkere toonsoort c-klein.

Aan Krystian Zimerman met het Concertgebouworkest bewaar ik enkele zeer dierbare herinneringen: in 1986 met het Eerste pianoconcert van Brahms en in 1989 in wat voor mij toch echt de mooiste uitvoering ooit van het Keizersconcert van Beethoven zal blijven. Het behoort niet tot mijn favorieten, omdat het vaak zo pompeus klinkt, maar die avond lukte het Zimerman samen Riccardo Chailly om het tegelijk lichtvoetig en krachtig, feeëriek en diep menselijk te laten klinken. Het blijft eeuwig zonde dat dit concert niet opgenomen is, temeer daar Zimerman zich toen nog niet tegen radio-uitzendingen gekeerd had. Zijn opname met Leonard Bernstein die rond dezelfde tijd voor DGG opgenomen werd, haalde wat mij betreft niet het niveau van de Amsterdamse uitvoering. Enkele jaren geleden hoorde ik hem met de Berliner Philharmoniker en Simon Rattle in een van de meest perfecte interpretaties die ik me kan herinneren van het Vierde pianoconcert.  En nu dus nummer drie.  Het verbaasde me enigszins dat hij de zaal binnenkwam met de partituur in zijn hand, je zou verwachten dat hij de Beethoven-concerten toch vele tientallen malen gespeeld moet hebben en ze uit zijn hoofd zou kennen. Waarschijnlijk is dat ook zo, want hij sloeg slechts af en toe een bladzijde om. (Eerder deze week hoorde ik iemand ’s morgens vroeg op radio 4 bij Margriet Vromans zeggen dat Zimerman ‘vaak heel zenuwachtig is en daardoor nogal eens uit de bocht vliegt’. Een statement dat ik met vele optredens van deze pianist tijdens de afgelopen veertig jaar alleen maar tegen kan spreken: hij is een van de grootste perfectionisten die er in de klassieke muziekwereld rondlopen en ik moet hem nog op zijn eerste muzikale blunder betrappen. Uit de bocht heb ik hem nog nooit horen vliegen, integendeel: wat me bij deze pianist juist fascineert is de ongebruikelijke combinatie van technische perfectie, hartstocht en de bereidheid om risico’s te nemen, die echter altijd goed aflopen door genoemde perfecte techniek!).  Misschien dat de partituur in de piano wees op een lichte onzekerheid, waarvan overigens in zijn spel niets te merken viel.

Na de eerste twee tonen stopte dirigent Gustavo Gimeno het orkest en liep Zimerman weg, waarschijnlijk als gevolg van een doordringende piep, die gelukkig snel ophield, waarna het orkest opnieuw inzette. Opvallend was dat de pianist een vrij Mozartiaanse vertolking van dit pianoconcert gaf met een enigszins ingehouden toon, die overigens in alle registers zeer fraai klonk. Het deed denken aan een andere historische uitvoering, die van de Roemeense pianiste Clara Haskil. In de cadens liet hij alle teugels vieren en daar was ook te horen wat de Poolse pianist zo bijzonder maakt: het ineens inhouden en van forte terugschakelen naar pianissimo. Het langzame deel zette hij kalm en sereen in.  De Franse pianist Philippe Cassard had vroeger op France Musique een programma (‘Notes du traducteur’) waarin hij stukken becommentarieerde en voorbeelden liet horen. Ik herinner me dat hij ooit een uitzending wijdde aan het tweede deel van Beethovens Derde pianoconcert. Hij vertelde daarin onder meer dat de interpretaties van de simpele beginfrase per pianist enorm verschillen en het is waar, vrijwel geen twee uitvoeringen ervan klinken hetzelfde.  Zimerman neigde naar een langzaam tempo, zonder dat het slepend werd. De dialogen met de blazers, vooral de fagot en hobo, waren fraai, daarentegen klonken enkele inzetten van de hoorn(s) onvast.  Het derde deel klonk sprankelend en de coda was als te verwachten vurig en opwindend. Het publiek reageerde met een langdurige ovatie, compleet met geroffel van voeten.  Als geheel klonk het Derde pianoconcert niet zo vervoerend als destijds het Vijfde met Chailly, maar Zimerman bewees zeker opnieuw zijn bijzondere klasse. Het is jammer dat er nu zo weinig toehoorders bij elk concert aanwezig kunnen zijn, want ik zou graag op een dag alle vijf de concerten door hem willen horen. De geplande marathon is vervallen, maar op zondag 11 oktober speelt de pianist ze alsnog alle vijf, maar dan verdeeld over drie concerten, met respectievelijk nummer 1 en 2, nummer 3 en ten slotte nummer 4 en 5.

Overigens speelde het orkest voorafgaand aan het pianoconcerten een compositie van de Nederlander Christiaan Richter, 2270. Het stuk is in opdracht van het Concertgebouworkest geschreven als hedendaagse reflectie op Beethoven. Ik moet zeggen dat genoemde link met Beethoven in de muziek niet echt terug te horen was. Het maakte een nogal onrustige indruk, alleen aan het eind was er een moment van bezinning.  Eerlijk gezegd had ik liever een ouverture van Beethoven zelf gehoord als opmaat, maar het was bewonderenswaardig dat het Concertgebouworkest ook in tijden waarin men minder speelt en repeteert modern repertoire programmeert en speelt.