Recensies

Lachen met Schönberg – Een vernieuwend liedrecital door Hemelbestormer Axelle Fanyo

by De Nieuwe Muze 25 februari 2023 1786 Views

Gehoord: 16 februari, Kleine Zaal, Concertgebouw, Amsterdam

Door Suus Blanke

Op de kortste dag van vorig jaar, 21 december 2022, vond in het Concertgebouw te Amsterdam een liedrecital plaats, gezongen door Feride Büyükdenktas. Wie? Feride Büyükdenktas! Een Turkse mezzo-sopraan (inmiddels woonachtig in Oostenrijk) die heel mooi en verfijnd liederen zong van Schubert en Schumann. Ingebed tussen deze twee namen zong ze drie liederen van Güran. Wie? Nazife Güran (1921-1993). Een vrouwelijke componist van Turkse komaf, die zowel in Duitsland als Turkije is opgeleid. In het laatste land is ze ook werkzaam geweest. Voor mij was het het hoogtepunt van de avond. Want behalve dat Feride haar mooie stem liet horen, vibreerde ook haar Turkse bloed mee. En het publiek kreeg de gelegenheid, alle vooroordelen over vrouwen en hoofddoekjes, van zich af te werpen.

Na de toegift was het feest was nog niet afgelopen, want plotseling verscheen de directeur van het Concertgebouw op het podium. Hij overhandigde De Concertgebouwpenning aan een totaal verraste Julius Drake, die Büyükdenktas de hele avond aan de vleugel had begeleid. ‘Het best bewaarde geheim tijdens mijn huwelijk’, zo beweerde de pianist. Ook omdat zijn vrouw deze avond in de zaal zat, waarvan hij niets had geweten. Julius Drake ontving de prijs omdat hij heel veel zangbegeleidingen in de Kleine Zaal van het Concertgebouw heeft gespeeld en daarmee enorm heeft bijgedragen aan de artistieke kwaliteit daarvan. Zowel met wereldberoemde zangers, als met minder bekende mensen én jonge Hemelbestormers.

De Hemelbestormer Büyükdenktas, op uitnodiging van Julius Drake, was mij goed bevallen. Zo werd ik nieuwsgierig naar de volgende genodigde van de pianist: Axelle Fanyo. Haar recital vond plaats op 16 februari 2023. Deze zangeres, geboren en getogen in Parijs, was een heel andere verschijning, met een geheel andere stem. Haar ouders komen uit Benin en Guadeloupe. Haar indrukwekkende voorkomen past niet geheel bij ons westerse schoonheidsideaal. Maar de geschiedenis heeft ons geleerd, dat mensen met deze roots over een hele bijzondere stem kunnen beschikken. Dat geldt ook voor Fanyo

Ze betrad samen met Julius Drake het podium met opgestoken haar en in een felgele jurk, die haar figuur bijzonder goed flatteerde. Deze kleur maakte haar een gouden zon op het podium. Dat was waarschijnlijk geen toeval, want Axelle zou voor de pauze alleen liederen zingen, die zich afspelen in oorden waar de zon heel sterk kan branden.

De eerste drie liederen waren van de bijna vergeten Franse componist Louis Aubert (1877-1968). Ze maken onderdeel uit van Six poèmes arabes (1915-1917). Het eerste lied Mirage/ ‘De luchtspiegeling’ begon met een lange geheimzinnige inleiding. Zo mooi gespeeld door Julius Drake, dat je je meteen begon af te vragen waarom de muziek van deze componist niet vaker wordt gespeeld en gezongen. Axelle zette in met een mooie volle stem. Maar een luchtspiegeling bestaat maar één keer. En dat dat niet leuk kan zijn, wist ze met haar mimiek en stem te illustreren.

Na de drie liederen vervolgde Fanyo met Shéhérazade (1903) van de nog jonge Maurice Ravel (1875-1937). De zangeres bleek echt wat te vertellen te hebben. Ze heeft een geweldige lichamelijke expressie en is fantastisch om naar te kijken. Tijdens de intermezzi van de pianist bespeelde ze het publiek. Je vergat de tot beschikking gestelde tekst mee te lezen. Toch was er ook een andere kant. Haar stem was wat groot voor de kleine zaal van het Concertgebouw en ik miste de etherische verfijning die de muziek van Ravel vaak zo bijzonder maakt. Maar als publiek werd je direct aangesproken. Je durfde je bijna niet te verroeren. Ze vroeg zo om de aandacht, dat elk geluidje vanuit de zaal hoorbaar was en heel storend overkwam. In ‘Preludium’ van het Concertgebouw vertelde de zangeres dat ze erg van de intieme setting van de kamermuziek houdt, om haar verhaal te vertellen. Dat was merkbaar, maar ik denk dat ze als zangeres met zo een grote stem, en soms ook wat grote gebaren, toch beter tot haar recht komt in een operazaal.

Daarna was het woord aan Francis Poulenc (1899-1963), die La dame de Monte Carlo (een tekst van Jean Cocteau) aan het einde van zijn leven (1961) op muziek zette. ‘La dame’ was het lachen vergaan in Monte Carlo, ze was volgens Cocteau ‘een dode tussen de doden.’ Er was dus ook weinig over van de humor in de muziek, die Poulenc zo kenschetst. Maar Fanyo wist dit lied overtuigend, met soms wat technische foutjes, over het podium te brengen. Die foutjes vergaf je haar gelijk. Bovendien was dit lied heel goed gekozen als opmaat voor het repertoire na de pauze.

De zangeres keerde terug in een geheel andere outfit. Haar haren in een staart. Een wat strakke grijzige broek. Een strak donker jasje, waar haar borsten bijna uitrolden. En er zaten witte, kantachtige ruches op de schouders en onderaan het jasje. Het voelde een beetje raar dat iemand in zo een outfit liederen van Schönberg zou gaan zingen. Maar de kledingkeuze bleek heel treffend, want wie kent eigenlijk humoristische liederen van Arnold Schönberg? Deze componist kennen wij nog alleen van a-tonale en moeilijke muziek. Hij schreef deze liederen als twintiger voor het Berlijns Cabaret, waar hij een baantje als muzikaal leider had geaccepteerd. Helaas ging dit theater al snel failliet en zijn deze grappige liederen pas na zijn dood in de nalatenschap teruggevonden. Het laatste lied Arie aus dem Spiegel von Arcadien (uit Brettl-Lieder 1901) bleek een tekst te zijn van Emanuel Shikaneder, de librettist van Die Zauberflöte. Misschien een bewijs dat Schönberg wel altijd naar diepgang zocht. Het was een kolfje naar de hand van Fanyo en zij kon zich helemaal uitleven in het refrein ‘Bum, bum,bum……’, terwijl ze het publiek heel ondeugend aankeek.

Daarna stonden liederen van Kurt Weill op het programma op tekst van Maurice Magre en het bekendere Youkali.

Het concert eindigde met drie liederen uit Cabaret Songs (1977-1996) van de Amerikaan William Bolcom (1938) die naast ingewikkelde muziek ook heel luchtige muziek bleek te kunnen schrijven om de barrière tussen zware en populaire muziek te slechten.

Song of Black Max (as told by De Kooning Boys) gaat over een macaber in het zwart gehulde figuur, die door de straten van Rotterdam zwerft.

Alle liederen na de pauze hadden een lichte grappige toon, met daaronder een diepe tragiek. Deze wist Fanyo, intiem, dan weer met grote fortes, met gesproken dictie, en zelfs alleen met ademhalen, soms misschien iets te gepolijst, neer te zetten. Het werd duidelijk waarom ze haar viool, tegen de wil van haar moeder, aan de wilgen heeft gehangen.

Het concert werd een belevenis, waar je bij aanwezig moest zijn; op een opname, zou je haar fysieke voordracht, die aan de tekst en muziek verbonden was, missen. Daarom extra jammer dat er zo weinig publiek was komen opdagen

Het programma was, artistiek gezien, bijzonder goed in elkaar gezet: Fanyo had de bedoeling, met oude(re) en nieuwe(re) muziek, jong en oud in onze tijd, aan elkaar te verbinden. Fijn dat de zangeres daar de gelegenheid voor heeft gekregen.

Met haar verschijning en voordracht blies Axelle Fanyo wel haar begeleider Julius Drake totaal van het podium. De pianist die haar had uitgenodigd, zat met een enorm pak papier vol noten op de standaard. Muziek die hij waarschijnlijk zelden tot nooit heeft gespeeld. Deze werden heel gedienstig omgeslagen, of verschoven door zijn bladomslaander. Bij het naderend einde van het programma werd aan zijn mimiek zichtbaar dat hij er toch enorm van genoot. Hulde aan deze man die met recht de Concergebouwpenning heeft verdiend!

Suus Blanke.

Ook dit concert doet je verlangen naar de volgende Hemelbestormer die Julius Drake zal begeleiden op zaterdag 29 april 2023: Fleur Barron. Zij zal ouder repertoire (o.a. Brahms) koppelen aan nieuwer repertoire (o.a. Yves en Takemitsu), waarmee ze het westen met het oosten wil verbinden.

Het is te hopen dat dan meer (jonge) mensen, dan op 16 februari, de weg naar het Concertgebouw weten te vinden.