Liza Ferschtman laat Bach dansen in het Oude Kerkje in Kortenhoef

Gehoord: 21/10/ 2021, concertserie Kunst aan de Dijk. Gespeelde werken: J.S. Bach: Partita nr. 1 in b BWV 1002, Sonate nr. 2 in a BWV 1003, Partita nr. 2 in d BWV 1004 voor viool solo.

‘Het oogmerk en de diepste reden van ieder muziekstuk zou niets anders moeten zijn dan de glorie van God en de lafenis van de geest. Als je God niet eert met zijn muziek, is muziek enkel een duivels lawaai en gedreun.’ – J.S. Bach

Aan de Kortenhoefsedijk 168 in Kortenhoef staat een prachtig kerkje uit de 17^e eeuw. Althans, dat staat geschreven op een goudkleurige balk: 1641. Maar het koor van de kerk stamt volgens Monumentenzorg waarschijnlijk al uit 1380, en tussen koor en sacristie staan nog stijlen van een koorhek uit 1541. De toren is opgetrokken uit dezelfde baksteen als het koor en het middeleeuwse schip, dus die moet ook eind 14^e eeuw zijn gebouwd, al is de bovenzijde van de toren samen met het schip in de 17^e eeuw verbouwd. Al met al stond dit schitterende Oude Kerkje, waarin door ‘Kunst aan de Dijk’ concerten, tentoonstellingen, literaire avonden en toneelvoorstellingen worden georganiseerd, er al toen J.S. Bach (1685-1750) nog niet eens geboren was. Als hij er als jongeling langs was gegaan om op het kleine orgel te spelen, had hij de kerk min of meer aangetroffen in zijn huidige staat. Hij had ook kunnen besluiten zijn viool uit te pakken – want Bach was een uitstekende violist! – om bij het sfeervolle kaarslicht dat nog altijd vanuit de kroonluchters het kerkje verlicht – een paar delen uit zijn 6 Sonates & Partitas voor viool solo te spelen, misschien wel de mooiste stukken die ooit voor de viool zijn geschreven.

Nu deed Liza Ferschtman het in naam van Bach en ter ere van God, want alles wat Bach schreef was Soli Deo Gloria. Ferschtman is op dit moment op tournee met haar tweede reeks recitals met Bachs 6 Sonates & Partitas, maar er staat alweer een derde reeks gepland voor 2022. Speelde ze de stukken in 2020 in Muziekhaven Zaandam nog met een ‘moderne’ vioolstok, nu heeft ze gekozen voor een barokstok (Liza Ferschtman: ‘En nu kan ik niet meer terug!’), zonder zich al te veel aan te trekken van de starre dogma’s uit de barokscene. Een schoudersteun mag, vibreren mag. Bach hoeft niet enkel te ‘spreken’, maar zijn geniale noten mogen ook zingen. Maar de barokstok helpt om Bach te laten dansen, lichtvoetiger, eleganter en nòg energieker dan voorheen. Bachs 6 Sonates & Partitas zijn zo diepzinnig en monumentaal, dat er volgens Ferschtman meerdere levens nodig zijn om alle geheimen en lagen van deze muziek, die door violisten wordt gezien als de Bijbel van het vioolspel, te doorgronden. Dat vraagt om een open mind, intense muzikale betrokkenheid, instrumentale flexibiliteit en een bijna religieus besef van wat Goethe zo mooi omschreven heeft, volgens wie de muziek van Bach klinkt ‘als wenn die ewige Harmonie sich mit sichselbst unterhielte.’

Ferschtman: ‘Zelfs al word ik honderd, dan nog heb ik alle geheimen ervan niet ontraadseld.’ De Chaconne van Bach uit de 2^e Partita in d, BWV 1004, het hoogtepunt van de hele cyclus, is volgens de violiste het stuk dat ze het vaakst gespeeld heeft. Ze raakt op Bach nooit op uitgekeken, want hoe langer ze ermee bezig is, hoe meer details haar opvallen: ‘Ik snap ook de structuur steeds beter en begin de grotere verbanden te zien. Het is een ontdekkingsreis waar nooit een einde aan komt. Ik krijg meer overzicht en daardoor kan ik Bach nu veel vrijer spelen.’ En juist die vrijheid en die intense betrokkenheid bij wat Bach voor ogen gestaan zou kunnen hebben, die ‘heilige’ toewijding en verinnerlijkte concentratie, maken het ingetogen, fijntjes zingende en sereen dansende Bach-spel van Ferschtman zo bijzonder.

Op haar lessenaar zet ze kopieën van de originele handschriften waarin de 6 Sonates & Partitas tot ons zijn gekomen, als schitterend gekalligrafeerde notengolven, waarin de bewegingen van de muziek al besloten ligt. Maar Ferschtman kijkt er niet of nauwelijks naar, want zodra ze het Allemande van de Partita nr. 1 in b, BWV 1021 inzet, sluit ze haar ogen en verdwijnt ze in Bachs betekenisvolle noten, die ze met een diep verlangen naar puurheid, muzikale oprechtheid en spiritualiteit tot klinken brengt. Haar intensiteit en haar liefde voor Bach maken haar in zoverre weerloos en argeloos, dat er wel eens een detail dreigt mis te gaan, omdat Ferschtman nimmer op safe speelt. Maar dat vangt ze dan bijna ‘onhoorbaar’ op en de muziek gaat weer verder, zoals veldbloemen zich oprichten na een windvlaag. Bach wordt spontaan beleden en uitgedragen uit eerbied en liefde. In de Partita nr. 1 in in b BWV 1002 manifesteerde de ernstige geest van Bach zich ontwapenend lichtvoetig en energiek en in nr. 2 in a BWV 1003 ontroerden de langzame delen, imponeerde de Fuga en verrasten het Allegro in zijn duizelingwekkende vaart en onstuimigheid. In de Partita nr. 2 in d, BWV 1004 dansten de Allemande, Corrente, Sarabande en Gigue nobel richting het onbetwiste hoogtepunt van de 6 Sonates & Partitas, de Chaconne, die vaak wordt gezien als Bachs requiem voor zijn onverwachts gestorven eerste vrouw Maria Barbara. Hier werd Ferschtmans Bachspel werkelijk magisch, omdat er geen afstand meer was tussen de violiste en Bachs noten, en daarmee tussen de indringende Chaconne en het aandachtige publiek.

In het Oude Kerkje moest ik denken aan het verhaal dat cellist Dmitry Ferschtman, de vader van Liza, me ooit eens vertelde. Toen hij en zijn vrouw, de pianiste Mila Baslawskaja, na een zomervakantie met hun beide dochtertjes thuiskwamen, pakte de kleine Liza haar viooltje, liep de tuin in en begon onder een boom in het licht van de volle maan viool te spelen. Dmitri Ferschtman: ‘Toen wisten we dat ze violiste zou worden.’ Ook in Kortenhoef scheen gisteravond de volle maan en het was prachtig om in het volledig uitverkochte, uiterst sfeervolle Oude Kerkje in Kortenhoef met zoveel toegewijd en geconcentreerd luisterende mensen te kunnen ervaren hoe diep de bloedmuzikale Ferschtman graaft omwille van Bach.

Wenneke Savenije

Info:

Op zondag 24 oktober speelt Ferschtman dit Bach-programma voor de voorlopig laatste keer in de Ludgeruskerk, Dorpstraat 57 in Hall

https://lizaferschtman.com/concerts/