Lorenzo Viotti brengt muzikaal vuurwerk op de dag dat alles weer mag
Nederlands Philharmonisch orkest o.l.v. chef-dirigent Lorenzo Viotti in werken van Rossini, Schubert, Strauss en Puccini. Gehoord: 25/ 9 Concertgebouw Amsterdam. Herhaling: 26/9.
De inauguratie van de jonge Zwitserse dirigent Lorenzo Viotti (31), de nieuwe chef-dirigent van het Nederlands Philharmonisch Orkest en de Nationale Opera, die overigens allang geen onbekende meer is in Nederland, zit erop. Eerder deze maand dirigeerde hij succesvolle uitvoeringen van opera’s van Zemlinsky en Haydn in Het Muziektheater Amsterdam. Tijdens de lock down positioneerde hij zichzelf als nieuwe leider van het Nederlands Philharmonisch Orkest en de Nationale Opera in concert streams met Debussy en Tsjaikovski en met het Koor van de Nationale Opera a capella in Voices out of Silence. Er stonden interviews in de kranten, hij verscheen bij Jinek op tv, zijn filmsterachtige beeltenis prijkt op talloze billboards door heel Amsterdam en nu al staan er verschillende filmpjes op YouTube waarin Viotti het jonge(re) publiek, dat hij wil verleiden om de magie van klassieke concerten en opera’s te ondergaan, persoonlijk uitnodigt om te komen luisteren. En hoe.
In het filmpje ‘Meet the new Chief Conductor, Lorenzo Viotti!’ profileert de ‘allesbehalve doorsnee dirigent’ zich als een coole popster: zwoele oogopslag, techno geluiden, schokkend beeld, sexy dirigeerbewegingen zonder orkest, een baton die hem achteloos wordt toegeworpen, glimmende lakschoenen, één seconde intens dirigerend voor het orkest… en dan zwemt Viotti onder water, balanceert op zijn skateboard over het podium van Het Muziektheater en verklaart met zwoele stem: ‘Wauw, its an incredible world, the world of classical music, the world of opera, of concerts, of poetry of drama, of action – nu zien we de maestro boksen! -, of all those unexpected moments that I will love to share with you. Yeah, – terwijl hij een bordje pasta Bolognese verorbert met zilveren armbandjes om en een glas rode wijn erbij – maybe my world has kept the secrets for too long, but let me open it up to you – be vulnerable to get out of reality – inmiddels skate hij in smoking door de straten van Amsterdam- to get you out of your comfort zone. I am Lorenzo Viotti, the new chief conductor of the Dutch National Opera – hier springt Viotti met gevaar voor leven over een hoge stenen richel op een dak met uitzicht op de Amstel en Het Muziektheater- and I cannot wait to meet you!’ En dan is er ook nog die halve naaktfoto met sixpack op zijn Instagram, waarmee Viotti volgens hemzelf wil uitdrukken dat je als dirigent ‘een atleet van de muziek moet zijn.’ Maar sinds wanneer is musiceren sportbeoefening? En ging het bij klassieke muziek niet juist om even te kunnen ontsnappen aan de dagelijkse realiteit, om tot rust en bezinnig te komen, om een woord- en beeldloze wereld van nuance, verfijning, schoonheid en diepzinnigheid te kunnen ervaren, je emoties te laten opschonen en je ziel weer wakker te schudden? Hoe valt metafysische bezinning te rijmen met aardse exposure?
‘Het is toch wat, goede uitvoeringen op zich zijn niet genoeg meer om publiek te trekken…,’ luidt een van de drie reacties op het filmpje waarna tot nu toe 5.422 keer gekeken is: ‘Goed gedaan, de video, maar is het ook niet een beetje triest dat de muziek van Beethoven, Brahms, Stravinsky, Webern, Boulez, Gubaidulina op zich niet genoeg meer is?’ Ja mevrouw of mijnheer, maar die tijden lijken voorbij. Wil je je in 2021 als topmusicus in de wereld van de klassieke muziek succesvol profileren, dan moet je erin slagen jezelf als ‘merk’ neer te zetten, liefst met een complete marketing-machinerie om je heen. En hoe knapper, hipper, inventiever, visueler, sensueler, origineler, charismatischer, en opvallender je dat aanpakt, hoe groter de kans dat je inderdaad hordes jongeren wegsleurt van hun computerscherm om live in Het Concertgebouw of Het Muziektheater Amsterdam een optreden van de nieuwe HELD Lorenzo Viotti te komen beleven. De verleiding is groot om te denken dat superstar Viotti, die net als zijn leeftijdsgenoten ook van Hip Hop en Rap houdt, een ijdeltuit, narcist of erger is. Maar als je hem met zijn rustige lage stem en zijn gewetensvolle uitspraken bedachtzaam over muziek hoort praten, neig je er weer toe te geloven dat de maestro op een weliswaar gelikte maar ook inventieve manier oprecht bezig is uit te vinden hoe hij jonger publiek kan bereiken, om te voorkomen dat de wereld van de klassieke muziek volledig doodbloedt. Alleen jammer dat ieder spoor van humor en relativering bij Viotti ontbreekt: zou hij zijn verpletterende sixpack en andere extremiteiten om de aandacht te trekken een beetje weglachen, dan zou je denken: ‘Ok, Viotti heeft wel een punt.’ Maar dat doet hij niet, hij probeert juist alles bloedserieus recht te praten wat tamelijk krom is met zalvende diepzinnigheden over de kunst van het dirigeren en de waarde en betekenis van klassieke muziek. Wat mij betreft een beetje tenenkrommend, maar we leven nu eenmaal in een narcistische wereld en in elk geval kan Viotti met recht en reden vertellen wat – voor hem – de drie stappen op weg naar succes zijn gebleken: 1) Believe in yourself, 2) Stay humble en 3) Dear to say no. In zijn ogen bestaat er ‘geen limiet als je jezelf toestaat om te dromen en als je jezelf toestaat om te denken dat alles mogelijk is.’
Hoe dit alles ook zij, de extreme benadering van Viotti werkt, want in het propvolle Concertgebouw zaten gisteravond, op de dag dat de coronaregels aan de wilgen werden gehangen, inderdaad opmerkelijk veel jonge(re) mensen en iedereen had er zin in. Zeker ook de musici van het orkest, want die zijn dolenthousiast over de niet aflatende werklust en energie van hun nieuwe chef-dirigent, die als een muzikale sportcoach urenlang fanatiek met ze repeteert om de hoogste doelen te bereiken. Vaak wordt daarbij ook gezongen, door de maestro zelf of door de orkestleden, die worden uitgedaagd hun partijen te zingen om er meer affiniteit mee te krijgen. Viotti, blakend van zelfvertrouwen en chic gekleed in een marineblauw jacquet met donkerrode voering, hield allereerst een charmant praatje om de werken op het programma toch nog humoristisch en toegankelijk in te leiden: Rossini’s Ouverture uit ‘Guillaume Tell’, Schuberts Zesde symfonie en Aus Italien, op. 16 van Richard Strauss.
Het feest kon van start gaan en terwijl de als Wilhelm Tell opbloeiende solocellist, omarmd door enkele strijkers, de sterren uit de hemel stal, deed Viotti een paar minuten lang HELEMAAL NIETS. Hij stond gewoon op de bok te luisteren en liet de musici hun ding doen, totdat in Rossini’s muziek de storm opstak. Onmiddellijk stond Viotti aan het roer van het schip dat hij, stoer en boordevol energie, over de elegante baren van Rossini’s kleurrijke verbeeldingskracht alle kanten uit liet varen. Het had iets van theatrale powerplay, maar tegelijkertijd klonk het ook kleurrijk en overtuigend, alsof Viotti precies datgene uit het orkest wist te halen dat hem voor ogen stond. Met het uitbundige geklap tussen alle delen door – not done in de tijden van weleer! – werd de etiquette in de Grote Zaal gelijk al omvergeworpen. Viotti, die behalve directie ook piano, zang en slagwerk heeft gestudeerd en al jong op een dirigentencursus door Benard Haitink werd bewonderd als een van de weinige deelnemers met ‘bijzondere kwaliteiten’, verstaat zijn metier. Per slot van rekening was ook zijn jonggestorven vader, Marcello Viotti, een beroemd dirigent en draaide alles in het Zwitserse gezin Viotti van meet af aan om muziek. Vader Viotti raadde zijn zoon af om dirigent te worden, omdat hij dan altijd ‘achter zijn vader’ zou komen te staan. Maar zijn moeder draaide het om en zei: ‘Misschien is het wel omgekeerd.’ Enige bewijsdrang lijkt Viotti niet vreemd…
En verder ging het muziekfeest (of evenement?) met een populistische uitvoering van Schuberts Zesde symfonie, die in zijn boerse naïviteit wat bleekjes afsteekt bij de vele hoogtepunten uit het werk van de veel te jong gestorven componist. Viotti leefde zich sportief en gewetensvol uit op de partituur en maakte er een vrolijk volksfeest van, waar niet alleen het publiek maar ook de orkestmusici veel plezier aan leken te beleven. Er was niets mis met de geanimeerde uitvoering, maar wereldschokkend boeiend werd het ook niet. In de vier ‘Stimmungsbilder’ uit Aus Italien van Richard Strauss kwamen Viotti en het Nederlands Philharmonisch Orkest in hogere regionen van de ‘Holde Kunst’ terecht. Nu werd het muzikaal werkelijk spannend, wisselden uitgesproken sferen en wisselende klankkleuren elkaar in organische bewegingen af, zorgden heftige contrasten en extreme rubati voor de nodige commotie en musiceerde het hele orkest op het puntje van haar stoel, terwijl Viotti met tedere, ronde en vloeiende armgebaren, af en toe onderbroken door glasheldere aanwijzingen voor belangrijke inzetten of dynamische schakeringen, de zaak op stoom hield.
De eigentijdse huomo universalis Viotti heeft, zo werd duidelijk, alles in huis om een groot dirigent te worden en Nederland mag blij zijn voor de komende drie jaar zo’n vette vis aan de haak geslagen te hebben, die als rolmodel voor de jeugd ook nog eens compleet nieuwe publieksgroepen aanboort. Tot besluit klonk er nog een bedwelmende toegift: het Intermezzo uit de 3e akte van Puccini’s opera Manon Lescaut, met daarin o.a. een prachtige altvioolsolo door de pas aangestelde Belgische altvioliste Jozefien Dumortier, die nooit eerder in Het Concertgebouw had gespeeld. Al met al lijkt er nog hoop voor de toekomst van de klassieke muziek te zijn en één ding is zeker: Lorenzo Viotti zal ALLES in het werk stellen om die toekomst nieuw leven in te blazen.
Wenneke Savenije
Info: