Ludwig van Beethoven – de symfonieën

Edition Breitkopf heeft een prachtig nieuw verzamelitem op de markt gebracht: een cassette met in de afgelopen tien jaar verschenen edities van de negen symfonieën van Ludwig van Beethoven. Al deze edities volgen – op een enkele correctie na – de gezaghebbende Urtext van de meest recente Beethoven-Gesamtausgabe, die bij uitgevershuis G. Henle Verlag verscheen.

Deze verzameling onderscheidt zich echter van de Gesamtausgabe door te focussen op alleen het uitvoerende, in plaats van ook het wetenschappelijke aspect van een editie. In de praktijk betekent dat dat het grootschalige kritische commentaar van de Gesamtausgabe, waarin diep wordt ingegaan op het moeilijke en problematische bronnenonderzoek, wordt gereduceerd tot een praktisch overzicht van alleen die maten waarin de dirigent een keuze heeft te maken tussen conflicterende lezingen tussen de bronnen. In de muzikale tekst worden deze momenten ook vaak aangeduid; door middel van een groot aantal voetnoten wordt verwezen naar het kritische commentaar.

Deze erkenning van de onzekerheden die voortvloeien uit het beperkte bronmateriaal, en de daarbij behorende omarming van een zekere geïnformeerde keuzevrijheid die bij de dirigent komt te liggen, is een sterke eigenschap van deze uitgave. Het voorwoord bij elke symfonie is summier en bevat alleen de belangrijkste achtergrondinformatie. Hiermee bespaar je een aardige duit ten opzichte van de Gesamtausgabe.

De bedoeling is dan ook dat dit geen reeks studiepartituren is, maar juist een set gebruiksklare dirigentenpartituren. Toch valt al snel op dat het formaat voor dit doeleinde wat aan de kleine kant is. De notenbalken zijn, staand op de bok, te smal om comfortabel te kunnen lezen – smaller ook dan bijvoorbeeld die van ‘Mahler – The Symphonies’, het andere Breitkopf-project dat we regelmatig bespreken.

Het zou dan ook sterk aan te raden zijn om het formaat van deze Beethoven-serie (25×32) op te krikken naar dat van de Mahler-serie (27×36). Er zou dan niet alleen genoeg ruimte zijn om de notenbalken op de juiste grootte te brengen, maar ook om de verschillende instrumentgroepen wat meer ademruimte te geven. Nu staan die namelijk vaak erg dicht op elkaar, wat het overzicht voor de dirigent ook niet ten goede komt.

Wat betreft de noten zelf hoef je je bij een editie die praktisch gezien een opgeschoonde versie van de Gesamtausgabe is uiteraard geen zorgen te maken, en ook over de druk- of papierkwaliteit valt er weinig te klagen. De eerder genoemde keuzevrijheid voor de dirigent wordt doorgetrokken naar het wel of niet spelen van bepaalde herhalingen, evenals naar het wel of niet hanteren van de metronoomcijfers die Beethoven richting het einde van zijn leven aan de symfonieën toevoegde.

Zoals altijd pleit ik voor het moderniseren van een enkele ritmische notatie (bv. symfonie 6, deel 2, maat 18-20 en maat 84). Ook zou het handig zijn om de instructies betreffende de herhalingen in het tweede deel van het negende symfonie te vertalen – kan er van elke dirigent verwacht worden dat deze een lap tekst in het Italiaans kan lezen? Zelfs in de Engelse vertaling van de orkestbezetting blijft een ongewoon instrument als ‘Cinelli’ onvertaald.

Voor het schrijven van deze recensie had ik geen beschikking over de partijen of over de vocale partituur van de Negende. Voor een vergelijkbare cassette, maar dan op betaalbaar pocketformaat, kan men terecht bij G. Henle.

Melle Heij

Breitkopf & Härtel Urtext

PB 14680, ISMN 979-0-004-21409-1