Maria – Parijs – 1958
Een concertregistratie van de goddelijke Maria Callas – alleen in de bioscoop
Door Suus Blanke
Gezien: 6 december 2023 in Cinecenter Amsterdam
La Divina
Ze is dé sopraan van de twintigste eeuw: La divina (de goddelijke) Maria Callas.
Haar ster rees tot grote hoogte met hulp van haar man, de Italiaanse industrieel Giovanni Battista Meneghini, én de media. Dat laatste was waarschijnlijk halverwege de vorige eeuw een nieuw fenomeen. Later werden de stemproblemen van Maria, haar scheiding vanwege een liefdesaffaire met scheepsmagnaat Aristoteles Onassis (totdat deze trouwde met de weduwe Jacqueline van de vermoorde Amerikaanse president Kennedy) natuurlijk heerlijk voer voor kranten, radio en televisie.
De jeugd van Maria was ook al niet eenvoudig. Haar ouders waren met hun oudste dochter Yakinthi (Jackie) vanuit Griekenland naar New York geëmigreerd, nadat hun zoon Vassilis was overleden. Vader wilde een nieuw leven opbouwen en moeder hoopte wederom op een jongen. Tot hun teleurstelling werd het een dochter: Maria Anna Sophia Cecilia Kalogeropolous. Zij werd geboren op 2 december 1923, kort na hun aankomst in New York. In Amerika werd de Griekse familienaam ingekort tot Kalos. Hier kwam de artiestennaam Callas uit voort.
Het huwelijk van de ouders van Maria hield geen stand en in 1937 keerde moeder met haar twee dochters terug naar Griekenland. Waarschijnlijk mede omdat Maria over muzikaal talent en een mooie stem bleek te beschikken. Ze werd echter niet aangenomen op het conservatorium van Athene en kwam onder de hoede van Maria Trivella. Toen Maria ouder werd kon ze alsnog aan het conservatorium studeren bij de van oorsprong Spaanse Elvira de Hidalgo. In haar jonge jaren was Maria Callas beslist geen schoonheid en ontwikkelde zich tot een dikke vrouw met een bijzondere kleur in haar stem. Een klank die iedereen tot op de dag van vandaag onmiddellijk herkent.
Als vervanging voor haar immer afwezige vader, trouwde ze in 1949 met de veel oudere Meneghini. Hij beëindigde al zijn werkzaamheden uit liefde voor Maria, zodat hij haar kon begeleiden bij haar zangcarrière. Tijdens hun huwelijk (1949-1959) trad de sopraan op onder de naam Maria Meneghini-Callas. In de jaren 1953, 1954 verloor de zangeres 36 kilo aan gewicht, waardoor ze de stijlicoon werd, die wij van alle foto’s nog kennen.
Er zijn veel films en documentaires met én over haar gemaakt. Naar aanleiding van haar veertigste sterfdag in 1917 maakte Tom Volf een prachtige documentaire Maria by Callas over haar leven. Daarbij maakte hij gebruik van veel bijzonder en onbekend foto- en filmmateriaal. De kijker kan het dramatische leven van Maria volgen en zien dat Callas (die tijdens haar jeugd veel armoede heeft gekend) leefde als een godin omdat het haar materieel aan niets ontbrak. Heden ten dage kunnen operazangeressen hier alleen nog maar van dromen en zijn dit soort levens voorbehouden aan aandeelhouders en bekende voetballers …
In verband met de honderdste geboortedag van Maria Callas op 2 december 2023, maakte dezelfde Tom Volf een nieuwe film, die alleen op het bioscoopdoek te zien zal zijn: Maria- Parijs -1958. De verwachtingen waren hoog gespannen. Maar dan ligt de teleurstelling om de hoek.
De film is een tv-registratie van een concert dat Maria Meneghini-Callas gaf op 19 december 1958. Dit feit op zich is al bijzonder, wanneer je bedenkt dat de televisie toen nog in de kinderschoenen stond. Aan het begin van de film zie je korte beelden van het publiek dat prachtig uitgedost en met een blij en verwachtingsvol gemoed de concertzaal betreed. Beroemdheden als Brigitte Bardot, Charlie Chaplin en Jean Cocteau zouden zich ook in het publiek hebben bevonden.
Vlak voor aanvang van haar optreden vertelt Maria zelf dat ze erg nerveus is voor het concert, omdat ze de naam Callas moet gaan waarmaken. Wanneer de zangeres het podium betreedt wordt het filmbeeld heel statisch en zien we bijna alleen het bovenste gedeelte van haar lichaam. Gelukkig is Callas niet lelijk om te zien wanneer ze zingt!
Het koor dat tijdens de aria’s van Bellini (waaronder Casta Diva) rond Callas stond, was heel aandoenlijk. Voor de keurig in pak gestoken mannelijke koorleden stonden de vooral mollige zangeressen. Stokstijf staand, gestoken in een zwarte rok met een witte blouse erin. Met hun (gepermanente) krullen leken ze allen op een degelijke huisvrouw. Dit gaf een mooi tijdsbeeld.
Met trots was aangekondigd, dat de beelden niet meer zwartwit zijn, maar waren ingekleurd. Ik heb mij het gehele eerste gedeelte van de film afgevraagd wat hier de meerwaarde van was. We konden genieten van de juwelen die minstens een miljoen waard zouden zijn. De prachtige roodfluwelen jurk, die de sopraan droeg, werd op een gegeven moment saai. De sterk aangezette Griekse wenkbrauwen, maar de vooral overdreven blauwe make-up op de oogleden (in close-up), begonnen mij gaande weg heel erg te storen.
Omdat alleen Maria Callas in beeld was gebracht, kregen we zowel het orkest, dirigent als de andere solisten NIET te zien. Daar kon de filmmaker Tom Volf niets aan doen. Dat waren de televisieregistraties van de jaren vijftig. Daarmee werd de ster van Callas en de psychische druk op de zangeres alleen maar vergroot.
Er was ook gebruik gemaakt van andere (tot nu toe onbekende) geluidsopnames, die het geheel nog meer bijzonder moest maken. Het leek inderdaad op dat er hier en daar geknipt en geplakt was en dat het beeld niet altijd precies synchroon liep met het geluid. Callas zong ook niet altijd vlekkeloos, soms een beetje vals, al wist ze dat zeer behendig op te vangen. Tenminste, zo leek het, want je wist inmiddels niet meer wat echt was en wat niet.
Het geluid van de film was ook al niet om naar huis te schrijven. Ik dacht dat we inmiddels alles met de computer zo kunnen manipuleren, totdat wij de muziek horen zoals wij dat zouden willen. Misschien was er daarom juist bewust gekozen voor een ouderwets bedompt klinkend orkest met een beroemdheid die er helder bovenuit klinkt. Echt zoals een opname klonk in 1958.
Tijdens de vijfde aria ‘Miserere‘ uit Il Trovatore van Verdi, begon ik al erg te verlangen naar de pauze van het concert. Maar aangezien er in de bioscopen tegenwoordig geen pauzes meer plaatsvinden, kon ik dat wel vergeten.
De laatste aria voor de pauze van het concert was Una voce poco fa uit Il Barbiere di Seviglia van Rossinni. Geen muziek waar ik meteen rechtop van in mijn stoel ga zitten. Maar dit keer wel. Want Callas wist hier zowel qua zang als mimiek iets geweldigs van te maken. De authentieke uitvoeringspraktijk stond in de jaren vijftig op punt van beginnen. Maria had daar in 1958 helemaal geen last van. Met een beetje te grote stem wist ze de grappige kleine muzikale stijlfiguren met steelse blikken fijnzinnig te bevestigen.
De pauze van het concert werd in de film weergegeven met een korte indruk van de ombouw op het podium. Want de volledige tweede acte van de opera Tosca van Puccini zou worden uitgevoerd. Met decor en al. Dit tweede gedeelte van de film is dé rede een bioscoopkaartje te kopen!!! Dus blijft allen zitten, wanneer je je bij het eerste gedeelte van het gefilmde concert verveeld!
Tijdens de uitvoering van de opera vergat Maria Callas zichzelf en zette een letterlijk adembenemende Tosca neer. Haar liefde, venijn en haat waren te zien en te horen. Het was een uitvoering waarbij de alle door mij bezochte uitvoeringen van Tosca verbleekten. Callas had niet alleen een fantastische stem. Maar ze kon zowel met haar mimiek, lichaam en stem acteren! Ook het camerawerk was veel dynamischer. De vreselijke (niet zichtbaar opgeplakte) haakneus van Scarpia riep allerlei vragen op. De zanger vestigde sowieso de aandacht op zich, door zijn rol zeer goed neer te zetten. Als tegenspeler van Maria Callas, was hij volkomen gelijkwaardig en even indrukwekkend. Naar het einde toe lag de kwaadaardige Scarpia als werkelijk (door de hoofdrolzangeres), doodgestoken op het podium. Terwijl Tosca een kruis op zijn borst legde, verried zijn lage ademhaling, goed zichtbaar door het zeer lage camerpwerspectief, dat hij in werkelijkheid nog leefde……….
De uitvoering was zo betoverend dat je de belabberde geluidskwaliteit totaal vergeten was. De beeldkwaliteit van de film was allesbehalve scherp. Dus ik weet niet wat er met 4K Ultra HD in de aankondiging van deze film werd bedoeld. Misschien kan een 65 jaar oude televisieregistratie op het grote doek niet scherper dan dit. Tenslotte ging het om de muziek en het fenomeen Callas.
Daarmee komen we op het punt dat mij nog het meest tijdens de (concert)film stoorde. Er werd niets gezegd over het orkest, dirigent en de andere solisten die tijdens deze opname ook fantastisch speelden, zongen en acteerden.
Dus verwachtte ik heel veel van de afkondiging aan het einde van de film. Normaal gesproken rennen filmgangers dan meteen naar buiten. Alleen de muziekliefhebbers blijven zitten omdat de muziek altijd als laatste wordt afgekondigd. We werden met zijn allen teleurgesteld! De tot klinken gebrachte muziek werd wel benoemd, maar geen orkest, koor, solisten en dirigent. En dat is voor een muziekfilm/ concertregistratie een ernstige tekortkoming.
Gelukkig liggen de opnames bij Warner Classics. Daar valt te lezen dat er werd gemusiceerd door koor en orkest van Théâtre de National de l’Opéra de Paris o.l.v. Georges Sébastian.
Voor de pauze klonken eerst drie Aria’s van Bellini, met medewerking van de bas Jacques Mars. Daarna volgden twee aria’s uit Il Trovertore van Verdi met medewerking van de oorspronkelijk uit Australië afkomstige Albert Lance. Tot slot voor de pauze klonk de door Callas geweldig gezongen aria van Rossini.
Tijdens acte II van Tosca werd de rol van Cavaradossi gezongen door de eerdergenoemde Albert Lance. Scorpia werd vertolkt door de italiaan Tito Gobbi. De uitvoering en opname vond plaats in Palais Garnier te Parijs.
Aan het einde van de film nemen de artiesten hun applaus in ontvangst. In een flits zien we de ware aard van de operadiva Maria Callas met een zeer onzekere houding, gelijkend aan Lady Di. Het lijkt leuk een Divina te zijn. Maar in werkelijkheid is een leven in de schijnwerpers heel zwaar!
De film kent zijn mankementen, maar is als historisch (beeld) materiaal zeker de moeite waard. Al vroeg ik mij wel af of het voor Tom Volf eenvoudig geld verdienen is door met veel promotie een bestaande tv-registratie (met toeslag) alleen in de bioscoop te presenteren. Daarmee teert hij natuurlijk op het succes van zijn Callas by Callas.
Suus Blanke.
Info:
Op de officiële website van de film Maria Parijs 1958 kunt u rechts bovenin het scherm, op het balkje Get tickets klikken. Op het volgende scherm kunt u zoeken waar de film in Nederland draait. (waarschijnlijk alleen in december 2023)
Maria Callas zingt omringd door het koor Casta Diva tijdens de originele zwartwit opname uit 1958.
https://www.youtube.com/watch?v=s-TwMfgaDC8
Op onderstaand filmpje kunt u Maria Callas horen en zien in een klein stukje uit de tweede acte van Tosca tijdens de originele zwartwit opname uit 1958.
https://www.youtube.com/watch?v=lxNThjjuqBk
Bekijk de nieuwe complete uitgave van 113 cd’s met Maria Callas door Warner Classics.
https://www.warnerclassics.com/
Wanneer u geen DVD (speler) meer heeft kunt u de film Maria by Callas van Tom Volf streamen bij Pathé of bekijken op Netflix.
