Matthias Goerne zingt onbekende Beethoven-liederen

Matthias Goerne: overtuigend pleidooi voor onbekende Beethoven-liederen
Gehoord: 24/2, Muziekgebouw, Amsterdam
door Willem Boone

En weer is het de programmeurs van het Muziekgebouw aan het IJ gelukt om te komen met een interessant, weinig alledaags programma: een avond met louter liederen van Beethoven. Van deze componist dachten we onderhand alles te kennen, maar dit is een onderdeel uit zijn oeuvre dat weinig bekend is. Gelukkig had men hiervoor wel een topzanger aangetrokken, bariton Matthias Goerne, zodat de zaal alsnog vol zat. Voordat het concert begon, vroeg Theo van den Bogaard van de Stichting Grote Zangers kort de aandacht. Hij herinnerde eraan dat Goerne alweer voor de vijfde keer optrad in de serie Grote Zangers. Hoewel de zanger zich eerder zeer lovend uitliet over het publiek van het Muziekgebouw (in het programma ‘Podium Witteman’ toen hij vorig jaar een Edison ontving), had het maar weinig gescheeld of hij had zijn concert van maandagavond moeten afzeggen. Door het ruige weer was zijn vlucht uit Berlijn geannuleerd en het bleek op korte termijn ook niet meer mogelijk om met de trein te komen. Uiteindelijk kreeg Van den Bogaard het verlossende telefoontje van Goernes management dat hij zelf met de auto van Berlijn naar Amsterdam zou rijden (‘Dat vindt hij niet erg’…) en na het concert weer terug naar Berlijn zou rijden. Het geeft in ieder geval aan dat de zanger echt graag in Amsterdam optreedt en dat zijn lof over de zaal, de programmering en het publiek oprecht was.

Afgezien van de cyclus ‘An die ferne Geliebte’ en een enkel lied als ‘Adelaide’ hoor je tijdens een liederenrecital zelden of nooit liederen van Beethoven, die het in populariteit afleggen tegen die van Schubert, Schumann of Brahms. Op cd hebben enkele zangers zich aan de liederen van Beethoven gewijd: Fischer Dieskau, Prey, Bär en Genz, vaak met mooie resultaten.

Beethoven had zich geen betere pleitbezorger voor zijn liederen kunnen wensen dan Goerne: direct vanaf het begin wist hij de zaal te ‘pakken’ met zijn warme stemgeluid. Een zanger als Thomas Quasthoff deed hetzelfde, zij het met andere middelen. De gebaren die Goerne tijdens het zingen maakte, deden organisch aan en hij wist op deze manier zijn publiek als het ware mee te nemen. Bij de eerste twee liederen, Resignation en An die Hoffnung, keek hij nog vaak opzij naar een iPad met de tekst (Ik heb er altijd wat moeite mee als een zanger uit een tekstboek zingt, omdat de expressie dan ‘kleiner’ blijft en niet echt overkomt), maar vanaf het volgende lied, Gesang aus der Ferne, gebeurde dit niet meer en het verschil was direct merkbaar.

Wat vanaf het begin in positieve zin opviel, was de draagkracht van zijn stem. Niet bij elke zanger is alles even goed verstaanbaar als je op een van de laatste rijen in de zaal zit. Ik zat op rij 17, maar ook daar was alles goed te verstaan, niet in de laatste plaats door zijn superieure dictie. Een Duitse zanger heeft natuurlijk het geluk dat hij bijna zijn hele leven toe kan met Duits repertoire van Schubert, Schumann, Brahms, eventueel Mozart en Loewe. De meeste van de uitgevoerde liederen waren lyrisch van aard, waarbij de piano vaak een dienende rol had. Het is niet het repertoire waar Beethoven zich van zijn meest aardse kant laat zien, zoals iemand uit het publiek opmerkte, in ieder geval minder dan in zijn symfonieën, pianosonates en kamermuziek. Dat neemt niet weg dat er juweeltjes tussen zaten, zoals het eerder genoemde An die Hoffnung of het eerste van de zes liederen van opus 48: Bitten, waarin Beethoven opvallend vaak God bezong. Vom Tode uit dezelfde reeks klonk ernstig en zelfs modern, enigszins luguber door de pianobegeleiding, het had een lied van Schubert kunnen zijn. Bij Gottes Macht und Versehung en Bußlied was de pianopartij ‘geëmancipeerder’. Pianist Alexander Schmalcz toonde zich de hele avond een voortreffelijke partner en speelde zijn partijen met grote vanzelfsprekendheid. De vriendin met wie ik dit concert bezocht, maakte een interessante opmerking over de voordracht van de zanger: hij schildert de muziek. Hij weet de lichtheid die vaak uit de thematiek van de teksten spreekt, zoals bloesem in de natuur, goed te verbeelden. ‘Je ziet een schilder die een bloesempje maakt.’

Ik woonde een aantal jaren geleden een masterclass van Thomas Quasthoff bij, toen een student het lied Adelaide zong. Quasthoff maakte duidelijk dat de tekst die van een verliefde man is die alleen al in de naam Adealaide steeds een andere lading legt. Dat vraagt om subtiliteit van de uitvoerende, iets waarover Goerne in ruime mate beschikt. En in de afsluitende cyclys ‘An die ferne Geliebte’ maakte hij mooi de eenheid duidelijk. Het laatste lied, Nimm sie hin denn, diese Lieder, is een van mijn persoonlijke favorieten. Zeker bij Beethovens pianosonates en kamermuziek valt me steeds meer op dat hij niet eens zo vaak ‘mooie’ melodieën schrijft (zoals Mozart en Schubert dat veelvuldig doen), het gaat bij hem om korte ritmische motieven en wat hij daarvan maakt is geniaal. Maar in dit laatste lied uit genoemde cyclus schrijft hij een prachtige, lyrische melodie die direct tot het hart spreekt. Aan het eind volgde een enthousiast applaus, waarna de uitvoerenden als toegift nog een ander lied van Beethoven zongen, helaas kondigde de zanger niet aan om welk lied het ging. Hopelijk hoeven we niet tot een volgend jubileum te wachten om Beethoven-liederen in de concertzaal te horen!
Goerne heeft overigens voor DGG met de jonge pianist Jan Lisiecki liederen van Beethoven opgenomen die in maart uitkomen. Voor liefhebbers kan ik daarnaast de opname van Stefan Genz op Hyperion van harte aanbevelen!

Info: www.matthiasgoerne.com