Mengelbergs passie

De sneak preview van dit nieuwe cd-project van de Willem Mengelberg Society vond plaats op 18 november vorig jaar in het nieuwe Koninklijk Conservatorium dat onderdeel uitmaakt van Amare Den Haag. Centraal op deze dag stond de rol die de verdoeking van een opname kan spelen hij het transpositie tussen verschillende tijdperken.

Bij film worden achter de aanpassing aan nieuwe beeldtechniek nauwelijks nog vraagtekens gezet. Bij muziekopnamen ligt dat anders. Alleen al over de mate waarin ruis wordt weggefilterd, wordt stevig gediscussieerd. Niet zelden tot gewetensvragen toe. Welke gegevens zouden in die ruis verborgen zijn die nu onherroepelijk verloren gaan? Nog lastiger wordt de overweging wanneer je aan een bestaande opname gegevens toevoegt. Al meer dan een halve eeuw geleden werd aan sommige mono-opnamen stereo galm toegevoegd. Het klinkend resultaat was echter nog niet voldoende overtuigend. Zodoende vestigde deze aanpak zich niet.

Vandaag de dag is er veel meer mogelijk omdat de techniek om geluid te analyseren veel verfijnder is. Tijdens de presentatie ging Wim Prinssen allereerst in op de karakteristiek van zaalakoestiek alsook op de bijeffecten van het wegfilteren van ruis. Voor de nieuwe productie van de Wiellem Mengelberg Society prepareerde Prinssen een master waarin de ruis met grote precisie is gefilterd, rekening houdend met alle mogelijke bijeffecten die als gevolg van de bewerking van het materiaal kunnen ontstaan. Jochem Geene ging op basis van die master aan de slag met het herscheppen van de live ervaring. Hij liet horen hoeveel er inmiddels mogelijk is met gebruikmaking van je juiste software.

De keuzes die door hem gemaakt worden, mogen dan wel zijn gebaseerd op een concrete zaalervaring die in hoge mate intersubjectief is, ze vergen zonder meer een toegevoegd persoonlijk commitment. Daarom was het misschien begrijpelijk dat Geene enig ongemak toonde bij het pareren van een solitaire, puristische opvatting vanuit het publiek.

Vlak voor de Paasdagen is de nieuwe productie verschenen. Twee dingen zijn wat mij betreft zonneklaar. Enerzijds is het inderdaad gelukt om de akoestiek van het Concertgebouw op te roepen en misschien zelfs iets meer dan je op moderne opnamen gewoonlijk hoort. Het gaat bij deze reconstructie echt om de daadwerkelijke zaalervaring met twee oren, niet zozeer om de voor de waarneming van elk detail ideale akoestische balans – zoals hedendaagse opnametechnici deze op hun beurt tijdens opnamen in het Concertgebouw achter hun mengpanelen samenstellen. Anderzijds is deze oude opname daarmee nog altijd niet naar het heden getransponeerd. Gedurende de hele speelduur is rond de aanzet van medeklinkers of instrumenten een licht blikkerige zweem waarneembaar – zeker als het om ’s’ klanken of hogere tonen gaat.

Voor alles frappeert niettemin de schaamteloze emotionaliteit van Mengelbergs benadering, die zelfs voor die tijd behoorlijk vrij in het tempo was en zich daarbij weleens in kleur en samenklank verliest zodat de puls gaat zwalken. Treffend voorbeeld is de behandeling van het recitatief ‘Ich will dir mein Herze schenken’. Tempo is eens te meer ver te zoeken omdat ook de onderlinge ritmische balans, zowel hollend als slepend begint te rammelen.

De digitale remix stelt de luisteraar echter in staat om de muziek waar te nemen door hetzelfde prisma als dat waardoor Mengelberg Bachs muziek post-Wagner en post-Debussy gade slaat. Verspreid over drie cd’s wordt Mengelbergs Matthäus Passion daarmee beslist een heftige ervaring waar je jezelf onmogelijk aan kunt onttrekken. Zowel wat betreft de muziek als de interpretatie en de ondanks alles nog altijd niet werkelijk comfortabele klank.

Toch overheerst bij mij uiteindelijk ontroering. Juist ook bij het horen van de stemmen van solisten en koor. Niet alleen vanwege hun pracht maar vooral vanwege het engagement waarmee ze je direct aanspreken uit een meer dan acht decennia verwijderd verleden. Wat je er ook van mag vinden, Mengelbergs betrokkenheid is in deze verdoeking alom tegenwoordig: in alles meer dan levensgroot, zoals hij dat ooit als de onbetwistbare maestro van het Concertgebouworkest was.

De betrokken technici en de Willem Mengelberg Stichting verdienen groot respect voor deze productie. Compleet met tekst, alsook met toelichting door biograaf Frits Zwart, is ze alleszins de investering waard.

Elger Niels

Johann Sebastian Bach – Matthäus Passion BWV 244 – Live Recording – Palmzondag, 2 april 1939Jo Vincent, sopraan, Ilona Durigo alt, Karl Erb (evangelist) & Louis van Tulder tenor, Willem Ravelli (Christus), Hermann Schey bas, Louis Zimmermann viool, Hubert Bahrwahser fluit, Georg Blanchard Oboe d’ amore, W. Peddemors Oboe da caccia, Piet van Egmond orgel, Johannes den Hertog – piano/klavecimbel

WMS 2024/01-03

Bestelinformatie
Wie de 3CD vanuit Nederland wil bestellen wordt verzocht € 35,- (incl. verzendkosten) over te maken op de rekening van de Willem Mengelberg Society. Vermeld daarbij als kenmerk: Bach Matthaus Passion en vergeet niet ook uw naam en adres te vermelden. Zonder deze gegevens kan uw bestelling niet worden uitgevoerd. Vervolgens zal de nieuwe uitgave u worden toegezonden.

IBAN: NL36 INGB 0006148687 en BIC: INGB NL2A, t.n.v. Willem Mengelberg Society