Met Bach en Lang Lang in de roller coaster
Programma: Lang Lang speelt Schumann: Arabeske in C, op. 18; Bach: Goldberg Variaties ‘Aria mit 30 verschiedenen Veränderungen’. Gehoord: 19/4, Concertgebouw, Amsterdam.
‘We zouden je dolgraag de Goldberg Variaties horen spelen’, verklaarde Zubin Metha in 1999 in het holst van de nacht tegen de 17-jarige Lang Lang, die net met gigantisch succes was ingevallen voor de zieke AndréWatts op een megagroot openluchtfestival in Ravinia met het Chicago Symphony Orchestra o.l.v. Christoph Eschenbach. Beide dirigenten waren onder de indruk van de jonge pianist, maar ze waren nog niet helemaal overtuigd. En dus moest Lang Lang privé nog een meesterproeve afleggen met Bachs Goldberg Variaties. ‘Ik heb de muziek niet bij me’, reageerde Lang Lang. ‘Je hebt het vast wel uit je hoofd geleerd’, zei maestro Metha. ‘Maar waar moet ik het dan spelen?’ ‘We openen het Martin Theatre en dan geef jij daar een privérecital voor ons.’… ‘Ik had Bachs Goldberg Variaties meer dan twee jaar geleden ingestudeerd, toen ik net in de Verenigde Staten was beland, en had het stuk niet vaak gespeeld. De compositie duurt een uur en twintig minuten. Ooit zat het allemaal goed in mijn hoofd, maar zou ik me dat nog kunnen herinneren? Ik twijfelde…’, aldus Lang Lang in zijn eerste autobiografie Van Oost naar West uit 2008. Hij besloot dat hij geen keus had, omdat hij een verzoek van zulke belangrijke dirigenten niet kon weigeren. Als in een droom diepte hij de Goldberg Variaties op uit zijn geheugen en speelde ze vlekkeloos. Nu waren Metha en Eschenbach definitief overtuigd van zijn enorme muzikale talent. ‘Het was de laatste heldendaad uit de meest verbazingwekkende dag uit mijn leven,’ volgens Lang Lang, die vanaf dat moment doorbrak als pianovirtuoos en al gauw een wereldster werd.
Maar toen Lang Lang in 2020 zijn DG-album met twee uitvoeringen van Bachs Goldberg Variaties uitbracht (één live-opname in de Thomaskirche in Leipzig, één ‘studio-opname’ in de Jesus-Chrisus-Kirche in Berlijn) buitelden de muziekcritici over elkaar heen om allemaal min of meer hetzelfde te verklaren. Ondanks het immense pianotalent van de Chinese wonderboy – die nu bijna veertig is en getrouwd met een Duits-Koreaanse pianiste met wie hij een baby heeft gekregen – ergerde een groot deel van de internationale pers zich aan zijn muzikale extremiteiten, maniërismen, trage tempi, grillige accenten, overtrokken rubati en andere wisselvalligheden. Te snel, te langzaam, te sentimenteel, te overdreven, te veel. Ook werd Lang Lang kwalijk genomen dat hij als het ware Bach ontheiligd zou hebben door in diens barokke meesterwerk het romantisch klankidioom naar binnen te smokkelen.
Lang Lang bij het graf van Bach in Leipzig
Om het uit te drukken in beeldspraak: alsof hij met zijn interpretatie van de ingenieus in vorm gegoten Goldberg Variaties de sobere architectuur van Thomas Kirche in Leipzig, waar Bach vanaf 1723 tot aan zijn dood in 1750 heeft gewerkt, verruild zou hebben voor Gaudi’s bijna kitscherige Basiliek La Sagrada Familia in Barcelona. Lang Langs eigenzinnige Goldberg Variaties duren ook nog eens aanzienlijk langer dan die van pianisten als Glenn Gould, Murray Perahia, Angela Hewitt en Beatrice Rana, die volgens velen de beste opnames van de Goldberg Variaties op hun naam hebben staan. Dat beloofde dus weinig goeds, maar ik heb een hekel aan muzikale dogma’s en vooroordelen en besloot blanco in de overvolle zaal te gaan zitten. Dat draaide uit op een magische ervaring, omdat Lang Lang er na zijn onstuimige en geëxalteerde uitvoering van Schumanns Arabeske in C, op. 18 in slaagde zijn publiek op de eerbiedwaardige noten van Bach mee te sleuren in een groteske muzikale reis, die als een emotionele rollercoaster over alle bergen en dalen van de partituur vloog, zònder Bach werkelijk geweld aan te doen. Dat werkte aanstekelijk en het publiek reageerde dan ook laaiend enthousiast. Al gebiedt de eerlijkheid te vermelden dat tijdens de extreem langzame poëzie van de Aria en sommige lyrische variaties, het geschuifel, gekuch en gebonk in de zaal toenam, om weer af te nemen bij de snellere variaties, waarin Lang Lang als een muzikale Napoleon te paard in vliegende vaart door de partituur galoppeerde, zijn flexibele handen in samenspraak met de stemmen kruisend als degens. Het klonk vaak ontroerend, soms bizar of shockerend, maar bijna in alle delen toch vooral enthousiasmerend en hypnotiserend.
Want één ding is zeker: Lang Lang, die al van jongs af aan Bach speelde en op zijn tiende diep onder de indruk raakte van Glenn Goulds opname van de Goldberg Variaties uit 1981, is een waarachtig Bach vereerder. Alles wat de grootste componist aller tijden gecomponeerd heeft, vervult hem met een diep en volkomen oprecht ontzag. Hij heeft alle klavierwerken van Bach bestudeerd en uitgevoerd, heeft interesse in de stijlprincipes van de historische uitvoeringspraktijk en noemt Harnoncourt, Andreas Staier, Eschenbach en Barenboim als de belangrijkste inspiratiebronnen voor zijn eigen interpretatie van de Goldberg Variaties. Hij probeert in sommige variaties bewust de klank van de klavecimbel na te bootsen, gaat tot het uiterste om recht te doen aan het karakter, de stemming en klankkleur van elke variatie, ornamenteert in barokstijl en gebruikt voor een pianovirtuoos opmerkelijk weinig pedaal. En ook al neemt hij de artistieke vrijheid om de opbouw en overkoepelende structuur van de Goldberg Variaties vanuit gereformeerd en authentiek perspectief af en toe geweld aan te doen, in zijn benadering is iedere briljant gespeelde noot volkomen oprecht doorleefd en doorvoeld, sterker nog, met zijn grenzeloze fantasie en intense emotionele betrokkenheid bij elk detail van de ‘Aria mit 30 verschiedenen Veränderungen’ weet hij aspecten van de partituur te belichten en nuances aan te brengen, die bij andere uitvoeringen gesmoord worden in de schijnzekerheid van hoe het hoort volgens de theoretici, mode en traditie…
En zo ontdeed Lang Lang de eerbiedwaardige en geleerde Bach van zijn autoritaire, wat starre en verheven image, door in te zoomen op alle menselijke emoties die in de ziel van Bach moeten hebben rondgewaard toen hij zo’n tien jaar voor zijn overlijden de Goldberg Variaties componeerde. Tederheid, liefde, verdriet, hoop, troost, dramatiek, eenzaamheid, verlangen, onstuimigheid, speelsheid, stoutmoedigheid…. alles wat er in een geniaal mens kan omgaan passeerde de revue in Lang Langs fascinerende pleidooi voor Bachs Goldberg Variaties, die anders dan alle andere interpretaties, maar wel briljant, enerverend, bezield en ‘authentiek’ in de ware betekenis van het woord klonken. Bij wijze van toegift speelde de pauselijk wuivende megaster nog een duizelingwekkende Chopin-wals in es, op. 18 en het Chinese ‘Jasmine Flower’ om de ‘vriendschap’ tussen Nederland en China te bezegelen.
Wenneke Savenije
Info:
https://www.langlangofficial.com
Steun De Nieuwe Muze! Lees ons, like ons, volg ons en neem een abonnement op www.denieuwemuze.nl
