Mitsuko Uchida en Mahler Chamber Orchestra niet altijd op dezelfde golflengte in Mozart

Gehoord: De Doelen, Rotterdam, 7 februari 2024

Door Willem Boone

Mozart

Wanneer is een musicus ‘legendarisch’? Dat is uiteraard een volstrekt subjectieve beleving, maar het heeft met onvergetelijke herinneringen te maken. In het programmaboekje van dit concert werd Uchida als ‘legendarische pianiste in Mozart’ aangekondigd. Is ze dat ook echt? Op grond van haar spel voor de pauze zou ik zeggen van niet en zou ik die kwalificatie eerder gebruiken voor overleden collega’s als Clara Haskil en Wanda Landowska. Eerstgenoemde was in staat om ondanks haar fysieke gebreken de bedrieglijke eenvoud van Mozart in iedere noot de kern te raken, de tweede vertelde in live-opnamen uit New York in elke frase een verhaal, alsof ze een boek opende en zei: ‘Er was eens’. Uchida heeft natuurlijk een grote naam opgebouwd met deze componist, van wie ze alle Pianoconcerten en Pianosonatesopnam. Dat die uitvoeringen hoog aangeslagen worden, blijkt wel uit het feit dat het Engelse blad The Gramophone een ‘award’ toekende aan haar complete Pianosonates in de categorie instrumentaal.

Technisch gaaf

Ook gisteravond was haar spel onberispelijk en technisch zeer gaaf. Dat is geen geringe prestatie, want de al genoemde schijnbare eenvoud van Mozarts muziek brengt genadeloos iedere oneffenheid aan het licht. Het valt dus te prijzen dat de Japanse pianiste ook op enigszins gevorderde leeftijd zijn veeleisende Pianoconcerten blijft spelen, die ze bovendien vanaf de vleugel dirigeerde. Het Mahler Chamber Orchestra speelde van meet af aan uitstekend met vooral zeer fraaie blazers. Dat kwam goed uit, want deze vervullen een prominente rol in het Pianoconcert nr. 17 in G, KV 453, een van Mozarts meest spirituele scheppingen. Het orkest speelde met verve en dat contrasteerde met de opvatting van de pianiste. Direct vanaf haar eerste inzet klonk het nogal precieus en er waren hele frasen waarbij ze nauwelijks te horen was. Dat zou aan de directe akoestiek van de Doelen kunnen liggen, maar vanaf mijn plaats (Parterre, rij 16) zou je geen problemen moeten hebben om de piano te horen. Het orkest leek haar meer dan eens te overstemmen, terwijl het toch echt niet luid speelde.

Solist als dirigent

Van een solist die dirigeert zou je verwachten dat er juist een eenheid in interpretatie tot stand komt, maar beide partijen leken niet altijd op dezelfde golflengte te zitten. In het Andante stelde Uchida zich ingetogen op, maar dat had met het karakter van dit deel te maken. Desondanks was ook hier de expressie nogal gladgestreken, ondanks de opnieuw fraaie bijdragen van de blazers. In het Allegretto was haar toonprojectie beter en haar tempo (een echt allegretto) was mooi. Toch verlangde ik ook hier naar meer levendigheid in de frasering en een vollere klank bij de soliste, zoals het orkest die wel opbracht. Dat was spijtig, want het afsluitende Presto, waarbij je je af en toe in een opera als Le Nozze di Figarowaant, was daardoor minder onweerstaanbaar dan het kan zijn.

Widmann

Hoewel er in het programmaboekje duidelijk vermeld stond dat de pauze pas na het tweede werk zou volgen, verlieten vele bezoekers na het Pianoconcert de zaal. Kennelijk meenden zij dat het changement op het podium de pauze inluidde. Er waren twee omroepberichten voor nodig om het publiek weer terug naar de zaal te roepen. Het Mahler Chamber Orchestra wilde kennelijk een hele andere kant van zichzelf laten zien, namelijk het Strijkkwartet nr. 2 ‘Choralquartett’ van Joerg Widmann, in de versie voor kamerorkest. Ineens stonden de musici op, het licht werd gedimd en her en der in de zaal stonden blazers verspreid. Volgens de programmatoelichting is deze componist beïnvloed door de Sieben letzte Worte van Haydn en wilde hij een soortgelijk meditatief gevoel van serene acceptatie van de dood neerzetten. Dat is goed om te weten, want dat haal je er niet direct uit. Het orkest begon weliswaar langzaam en gedragen en in dat opzicht leek het op genoemd werk van Haydn. Deze sfeer werd echter telkens onderbroken door abrupte stemmingswisselingen als geluidseffecten op fluit, gezaag op contrabassen, geschraap op de achterkant van cello’s. Daardoor ontaardde dit werk in een soort patchwork dat op den duur gezocht aandeed. Het was jammer dat de componist niet aanwezig was om uit te leggen wat hij met deze effecten wilde bereiken! De Rotterdamse heer die naast mij zat, merkte droog op: ‘Ik denk dat ze dit over driehonderd jaar niet meer spelen, dus het is geen concurrentie voor Mozart!’ Het moet echter gezegd worden dat de uitvoering spannend was: als publiek wist je niet wat er ging komen en ook hier excelleerden de blazers. Verder was het eind, waarop de muziek in het niets oploste, al net zo onverwacht.

Cirkel rond

Na de pauze volgde een ander van Mozarts sublieme Pianoconcerten, nr. 22 in Es KV 482. Dat is geheel anders van karakter dan nr. 17. Het komt triomfantelijk over en zo werd het ook uitgevoerd. Uchida leek een metamorfose ondergaan te hebben of ze had meer affiniteit met dit concert. Haar spel was overtuigender en bovendien beter te horen. De muziek begon te stromen en ze kwam met het orkest tot een eensgezinde opvatting. Het was mooi om te horen dat ze haar neiging om precieus en klein te spelen liet varen en zich stortte op de muziek. Ook in het Andante had haar toon presence en kreeg de uitvoering reliëf door de blazers, die Mozart hier al even goed bedeeld had. In het afsluitende Allegro maakte Uchida nog eens duidelijk hoe perfect gelijkmatig haar toucher is. Haar spel was nog steeds niet heel spontaan, maar met het orkest samen kwam ze tot een feestelijke uitvoering waar ik erg van genoten heb. Het publiek leek deze uitvoering duidelijk meer gewaardeerd te hebben dan voor de pauze en de ovaties waren alleszins terecht. Uchida kwam nog met een verrassing in de vorm van een kleine toegift: waarschijnlijk eveneens van Widmann, want in dit fluisterzachte stukje kwam ineens toch een luide uithaal voor. En daarmee was de cirkel van dit concert rond!

Willem Boone

Info:

https://www.dedoelen.nl/nl/pQzQ1Cx/het-klassieke-seizoen-2023-2024