Mozart was een revolutionair
Door Emanuel Overbeeke
Het nieuwste boek over Mozart is een categorie op zich. Het telt vijfentwintig hoofdstukken, ieder gewijd aan één, hooguit drie composities, die in overwegend chronologische volgorde worden besproken. De schrijver is een dichter en schrijft over poëzie – voor zover ik weet is dit zijn eerste publicatie over muziek. Getuige de literatuurlijst heeft hij zich voorbereid door onder meer diverse boeken te lezen over de stijl en de ontstaansgeschiedenis, maar in de hoofdstukken zijn dit met alle respect bijzaken.
Hoofdzaak is dat Mackie liever schrijft naar aanleiding van dan over de muziek. Dat hij aan de opera Don Giovanni de meeste hoofdstukken wijdt, typeert de auteur ten voeten uit. Hij wil Mozart en meer nog zijn muziek beschrijven als complex, ambivalent, ambigu en complex (deze woorden zijn ook de meest voorkomende in dit boek). Dat Mackie geen musicoloog is, verraadt hij onder meer door het amper te hebben over de muziek als muziek en doordat hij zich het meest op zijn gemak voelt bij vocale muziek wanneer hij vooral aandacht schenkt aan de tekst.
Bij voorkeur filosofeert en psychologiseert hij over de kwesties waartoe de muziek volgens hem aanleiding geeft. Dat zijn er veel te veel om op te noemen. Veel opmerkingen in het boek hebben geen betrekking op Mozart, alsof hij daarmee wil zeggen dat de componist in veel opzichten een mens is als ieder ander. Tegelijk geeft Mackie met zijn beschouwingen de muziek een ongekende emotionele rijkdom waarover musicologen niet vaak schrijven. Dan is Mackie op zijn best, mede omdat hij een stortvloed aan ideeën presenteert in zeer compacte literaire taal die men van een dichter verwacht, alleen beperkt een dichter zich meestal tot enkele regels, terwijl Mackie met die toon een boek schrijft.
Naarmate het boek vordert, sluiten de hoofdstukken meer op elkaar aan. De kracht van het boek zit in het ontwijken van clichés – en op de zeer weinige momenten dat hij wel clichés hanteert (was dit opzet van Mackie of onachtzaamheid van zijn redacteur?), lijkt het een gewoon boek. Ook naarmate het boek vordert schrijft hij meer over de muziek, maar de muziek blijft een opstapje. Daarom heeft de selectie van de instrumentale stukken iets arbitrairs, al maken de beschouwingen veel goed: in al deze composities toont Mozart zich een componist op het breukvlak van vele muzikale en buitenmuzikale tijdvakken. Mozart was een revolutionair en hij wist dat.
In buitenlandse recensies werd dit boek zeer geprezen en zelfs bestempeld als revolutionair. Dat laatste is half waar. De opvatting van Mozart als een dramaticus met een instinctieve neiging tot het complexe en ambivalente is zeker niet nieuw. Wel voor zover ik weet niet eerder gedaan is Mozart rigoureus nemen als aanleiding voor vele betogen over zowel de tijd waarin de werken ontstonden als de karakters die muziek kan verbeelden. Het boek vraagt om langzaam en geduldig lezen, net als een goed gedicht.
Boek:
Patrick Mackie – Mozart in Motion Granta, ISBN 978-1-78378599 5, 361 p. € 34.95
