Muziek verbroedert…?

Door Thea Derks

Mijn maandelijkse programma Een os op het dak op de Concertzender is al sinds het begin van Poetins invasie van Oekraïne gewijd aan muziek van Oekraïense componisten. Ten tijde van de aflevering van 1 oktoberbegonnen we deze aanvalsoorlog een beetje beu te worden. Zes dagen later volgde de apocalyptische aanval van Hamas op een kibboets in Israël, die in één klap de strijd tussen Rusland en Oekraïne van ons netvlies vaagde.

Terecht sloeg Israël hard terug, maar in hun woede vergeten de leiders dat de terreurorganisatie Hamas niet vanzelfsprekend samenvalt met de Palestijnse bevolking. De allesverzengende vergeldingsactie tegen de bewoners van de Gazastrook heeft inmiddels de trekken gekregen van een genocide.

Raakvlakken

Zoals Oekraïners al eeuwen lijden onder de heerszucht en moorddadigheid van hun Russische buurland, zo zuchten ook de Palestijnen al 75 jaar onder de onderdrukking en het eeuwigdurende landjepik door Israël. Wij westerlingen dragen hieraan mede schuld, want wij stemden er in 1948 mee in dat Israël zich grote delen van Palestina toe-eigende en de Palestijnen van hun land verdreef.

Zoals onze belangstelling voor het leed van de Oekraïners al na een jaar begon weg te ebben, zo was ook het lot van de ontheemde, of als tweederangsburgers in Israël levende Palestijnen uit het nieuws verdwenen. De extreem gewelddadige terreuractie van Hamas op 7 oktober ontstond dan ook ‘niet in een vacuüm’, zoals António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, opmerkte.

Hoe wrang ook, dankzij de afschrikwekkende terreurdaad en de buitenproportionele reactie hierop staat het probleem weer op de kaart. Zolang er geen oplossing komt die de Palestijnen uitzicht geeft op een eigen land en een volwaardig leven, zal het conflict als een open wond blijven voortwoekeren en tot telkens nieuwe geweldsuitbarstingen leiden.

Het gewone volk is steevast de dupe. Israëliërs, Palestijnen, Oekraïners – en ook Russen – sterven door de onwil van de grote mogendheden om een oplossing af te dwingen in beide conflicten. Onder het motto ‘muziek verbroedert…?’ draai ik daarom werk van Oekraïense, Israëlische en Palestijnse componisten in de aflevering van Een Os op het Dak van 5 november.

Alla Zagaykevych (c) Marina Fridman

Muziek van Mars

Als eerste klinkt Prostóry Svitla – plaatsen van licht – voor symfonieorkest en elektronica van Alla Zagaykevych. Zij werd in 1966 geboren in Chmelnitski, een stad in het westen van Oekraïne. Ze studeerde compositie aan het Conservatorium van Kyiv en muziekinformatica aan het IRCAM in Parijs. Zelf riep Zagaykevych in Kyiv een Elektronische Studio in het leven en is zij president van de Elektroakoestische Muziek Associatie van Oekraïne.

Zagaykévych componeerde Prostóry Svitla in 2022 in opdracht van het Warschauer Herfst Festival. Zij droeg het stuk op aan Jósef Patkowski, de man die in 1957 de Experimentele Studio van de Poolse Radio oprichtte.

Patkowski wordt wel ‘Ambassadeur van muziek van Mars’ genoemd. Zagaykevych schrijft over hem: ‘Elektronische muziek was lange tijd vooral te horen in documentaires over de ruimte. In 2021 kan de mensheid de geluiden van Mars al horen, maar ze heeft nog steeds ambassadeurs van de toekomst nodig, visionairs, uitvinders van nieuwe denkwijzen, ontdekkers van nieuwe manieren om kunst en maatschappij te ontwikkelen. Het belang van Józef Patkowski’s exploratie van elektronische muziek is vergelijkbaar met de ontdekking van een nieuwe planeet in de sterrenkunde.’

Paul Celan

Paul Celan

Een van de studenten van Zagaykévych aan de door haar opgerichte elektronische studio in Kyiv is de Israëlisch-Oekraïense Marina Fridman-Goldman. Zij werd in 1987 in Kryvy Rih geboren, een stad in de regio Dnjepropetrovsk in het oosten van Oekraïne. Fridman studeerde aan de conservatoria van haar geboortestad en Kyiv. In 2015 verhuisde ze naar Israël, waar ze nog altijd woont en werkt; zij is er lid van de Israëlische Componistenbond.

In 2011 componeerde zij Lord of Silence voor sopraan, bariton, slagwerk en elektronica. Het is een zetting van het gedicht Der Herzog der Stille van Paul Celan in een Russische vertaling. Hierin klinken o.a. de verzen ‘Je schildert voor niets hartjes op het raam: / de hertog van stilte / Werft soldaten op de binnenplaats van het kasteel.’

Fridman studeerde destijds nog bij Zagaykévych, die tekende voor het elektronische deel van deze aangrijpende compositie. Voor haar strijkkwartet Plynie (stromen) dat ze vier jaar later componeerde, maakte ze zelf het elektronische gedeelte.

Diaspora

Aangezien in 1948 Israël werd gevestigd op het grondgebied van de Palestijnen, leven veel Palestijnse componisten in diaspora. Zoals Habib Touma, die in 1934 in Nazareth werd geboren en studeerde aan het conservatorium van Tel Aviv. In 1963 verhuisde hij naar Duitsland, waar hij zich concentreerde op etnomusicologie en meerdere boeken schreef over Arabische muziek. Hij verwerkte deze ook in zijn eigen stukken, zoals in Maqam for Nathalie voor piano solo.

Touma werd geboren in Palestina, maar toen zijn jongere collega Samir Odeh-Tamimi in 1970 het levenslicht zag in Tel Aviv was dit land opgegaan in Israël. Ook Samir Odeh-Tamimi verhuisde naar Duitsland, waar hij op zijn 23^e begon aan een studie muziekwetenschap in Kiel. Daarna studeerde hij compositie bij Younghi Pagh-Paan en muziekanalyse bij Günter Steinke in Bremen. Tegenwoordig leeft en werkt hij in Berlijn.

Samir Odeh-Tamimi speelde in verschillende ensembles voor moderne muziek en ontwikkelde als componist een eigen klanktaal. Deze wortelt in zowel de westerse avant-garde als Arabische muziek. In 2008 schreef hij zijn orkestwerk Rituale, dat met zijn nietsontziende klankuitbarstingen bijna lijkt op een auditief verslag van de huidige oorlog tussen Israël en Hamas….