Schiermonnikoog Festival voorjaarseditie 9-14 maart, gehoord 11-13 maart op verschillende locaties op Schiermonnikoog. Najaarseditie 4 t/m 10 oktober 2024.

Door Wenneke Savenije

 

Jong talent

De fietsers met een cello, viool of altviool op hun rug zijn weer van het eiland verdwenen. De montere zestig plussers met hun wandelschoenen en verwaaide grijze haren zijn er nog wel, maar de muziekliefhebbers onder hen zijn ook weer naar huis gegaan. De rust op het eiland is hersteld en in het nostalgische bruine café van Hotel van der Werff, waar ook de sportiefste eilandbezoekers graag een portje drinken en een portie bitterballen achteroverslaan, gaan de gesprekken weer over herinneringen, vogels, natuurbehoud en het nieuws van de dag.

 

Lounge Hotel van der Werff

 

In de gang zijn de cello- en vioolkisten verdwenen, de ouderwetse lounge is niet langer de verzamelplek van muziekstudenten, pedagogen en vrijwilligers, op de trap hoor je niemand meer zachtjes viool of cello studeren. De voorjaarseditie van het Schiermonnikoog Festival 2024, waaraan ruime 100 jonge talenten deelnamen, is voorbij. Onder hen bevonden zich zo’n 60 deelnemers aan de masterclasses door violisten Philippe Graffin en Marc Danel (tevens directeur van de Nederlandse Strijkkwartet Academie, focus op ensembles), cellisten Gary Hoffman en Jeroen Reuling (oprichter en artistiek directeur van het festival), altvioliste Nobuko Imai en pianist Avedis Kouyoumdjian, zonder uitzondering zeer ervaren, bekwame en toegewijde masters, die bijna allemaal lesgeven in de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel, masterclasses geven over de hele wereld en vaak ook nog verbonden zijn aan een of meer van de conservatoria in o.a. Parijs, Wenen, Amsterdam, Kronau, Genève en Madrid.

 

 

Marc Danel

 

Onder de deelnemers, die van over de hele wereld op het festival afkomen, bevonden zich dit jaar maar drie Nederlanders: pianisten Abel Hox en Nikola Meeuwsen en cellist Andrej van Bakel. Het merendeel kwam uit de VS, Canada, (Midden) Europa en Azië. Piepjong waren de meeste studenten, die geselecteerd worden op grond van geluidsopnames (soms ook zijn het leerlingen van de masters, die hen ‘meenemen’ naar Schiermonnikoog) niet meer, maar het niveau lag over het algemeen hoog. Naast de individuele muzieklessen, konden de deelnemers op het eiland ook o.l.v. gespecialiseerde coaches ook werken aan hun fysieke en mentale gezondheid en vaardigheden op het gebied van marketing en ondernemerschap. Ze konden meedoen aan een photoshoot en een recordingsessie (met Frerik de Jong en Isa Plaat van 7 Mountain Records), met de bedoeling zinvolle bouwstenen voor hun carrière mee naar huis te kunnen nemen. In de woorden van pianist Caspar Vos, algemeen directeur van het Schiermonnikoog Festival, die na afloop van een geslaagd koffieconcert door het nog jonge maar professionele en heel muzikale Animato Kwartet in het kerkje Got Tjark de lokale pers te woord stond: ‘Een van onze belangrijkste speerpunten is het volgen van jong talent. Ook op deze 13^e editie van het voorjaarsfestival werken we aan hun allround ontwikkeling.’

 

Restaurant Hotel van der Werff

 

Gevarieerd programma

Zelf arriveerde ik – verlaat door pas op het laatste nippertje aangekondigde storingen bij de NS, waardoor ik de aansluiting met de boot miste (grrrrrr…) – op maandag 11/3 pas tegen het eind van de dag in Hotel van der Werff, nog net op tijd om daar één van de drie gangen van het oer-Hollandse, van boterjus doordrenkte menu naar binnen te werken en onverwijld naar De Stag te rennen voor het avondconcert. Begonnen werd met het Gitaarkwintet in D G. 448 van Boccherini, met in de hoofdrol de veelzijdige gitarist Gian Marco Ciampa, die in 2017 de aandacht trok met zijn TED-talk over de verbinding van klassieke muziek met jongere generaties. Ciampa werd begeleid door violiste Noemi Gasparini (winnares Publieksprijs Schiermonnikoog Festival 2022, die dit jaar werd uitgereikt aan Leo Appel, Samuel Rosenthal, Chaeyoung Park, João Pedro Gonçalves en het Stelios Quartet) en violiste Mariam Abouzahra, altviolist Maayan Gabel en celliste Ella van Poucke. De eerste drie delen klonken wat braafjes, maar in de levendige Fandango barste een muzikale vreugdedans uit in het ensemble. Alleen de castagnetten ontbraken nog aan de uitbundige uitvoering van deze Spaanse volksdans.

 

Caspar Vos

 

Na de pauze brachten zangeres Maria Warenberg en Caspar Vos, die het altijd klaarspeelt om achter de vleugel een rots in de branding te zijn voor om het even wie hij begeleidt, een ode aan de liefde met liederen van Mahler, Schönberg, Robert en Clara Schumann en Tsjaikovski. Warenberg, die in mei 2023 de finale van de Koningin Elisabeth Wedstrijd in Brussel haalde en nu deel uitmaakt van de National Opera Academy in Amsterdam, heeft om De Standaard te citeren inderdaad ‘een dijk van een stem’, maar die kwaliteit werkt niet altijd in haar voordeel. ‘Ik hou niet van die stem’, hoorde ik een mevrouw na afloop zeggen en dat kon ik, met alle respect voor Warenbergs theatrale en muzikale kwaliteiten, begrijpen. Liederen moet je niet brengen alsof je een opera zingt. Het lied vergt over het algemeen een minder geforceerd stemvolume en wat meer subtiliteit. Warenbergs stem klonk te hard en metalerig in het Duitse repertoire, maar wonder boven wonder klonk de zangeres ineens niet meer geforceerd maar juist warm en kleurrijk in de liederen van Tjsaikovski, wat vermoedelijk alles te maken had met haar Russische achtergrond. In haar ‘moedertaal’ zong ze wel overtuigend.

 

Maria Warenberg 

 

Masterclasses

De volgende ochtend mis ik het Concert for breakfest, waar leerlingen uit de masterclasses spelen in blokjes van een half uur. Ik zie ook af van de Vogelconcert-natuurexcursie en de workshop vogels leren tekenen, maar ga wel naar de cellomasterclass van Jeroen Reuling in Got Tjark. Shannon Ross uit de verenigde Staten speelt er, geanimeerd begeleid door pianist Graig White, de Cellosonate van Chopin. Ze speelt het stuk mooi en ingetogen, maar het leeft niet. Chopin klinkt alsof hij zijn gasten uitnodigt voor een feest, maar vergeten is de deur open te zetten.

 

Got Tjark, masterclass Jeroen Reuling

 

‘Je intenties komen niet echt over’, zegt de master: ‘Something is lacking’. Het moet ‘more pronounced and convincing’. Dat probeert hij voor elkaar te krijgen door te werken aan haar body language. ‘Prepare your gestures before you start.’ Het is niet dat ze een slechte techniek heeft, maar wat ze ermee doet. Reuling speelt en zingt frases voor. ‘Gebruik je vibrato als een expressiemiddel, anders word je er zeeziek van.’ Laat de muziek zingen met je streek.’ Zo gaat het een uur door, waarin de celliste steeds overtuigender gaat klinken.

 

Rooms Katholieke Kapel

 

Via de Badweg loop ik richting zee naar de Rooms-Katholieke Kapel, waar violist Philippe Graffin drukdoende is de Canadese Yan LI bij te brengen hoe je de Eerste vioolsonate van Brahms tot de verbeelding laat spreken. Gedreven en geagiteerd brengt hij haar bij dat het altijd om de intentie, energie en richting van een frase gaat. Aan loze complimenten doet Graffin niet, er moet iets bereikt worden en dat vergt de volledige inzet van lichaam en geest. De master speelt voor, onderbreekt, legt uit en klapt driftig in zijn handen om het ritme vast te houden. Yan laat het zich welgevallen, pikt op wat Graffin zegt en Brahms vaart er wel bij. Dan speelt een tweede kandidate, de Italiaanse Sofia Manvati, gedecideerd maar soms ook een beetje vals en met veel te weinig dynamiek, kleur en variatie de Introduction et Rondo Capriccioso van Saint-Saëns. ‘Wat wil je uitdrukken?’ vraagt Graffin. ‘Het klinkt te luid. Om de legendarische cellist Piatigorsky te citeren: ‘Don’t make career on every note.’ Klappend, zingend en voorspelend weet Graffin er gaandeweg meer vaart en elan in te krijgen.’ Het stuk begint nu gestroomlijnd en melodieus te klinken en Manvati heeft echt iets geleerd.

 

Philippe Graffin geeft masterclass

 

No Fear!

Eind van de middag ga ik in het Dorpshuis naar de documentaire No Fear! van de even getalenteerde als eigenzinnige Russisch-Duitse pianist Igor Levit kijken en dat betekende twee uur genieten van de tegendraadse levenswandel van een pianist van wereldklasse, die tijdens de lockdowns besloot concerten vanuit zijn huis te gaan geven en zichzelf daarmee bevrijdde van het juk van het traditionele concertbestaan. Niet dat hij nu gestopt is met opnames maken en concerten geven, maar hij doet dat op zijn eigen inspirerende en vaak humoristische manier, speelt ook Beethoven op bijeenkomsten van klimaatactivisten, kleedt zich naar eigen inzicht in liefst uit Napels afkomstige ambachtelijk gemaakte outfits compleet met ringen en armbandjes voor de finishing touch, en duikt met dat al dieper in de muziek dan menig ‘traditioneel pianist.’ Toen ik ooit het genoegen had Levit in Berlijn te interviewen, gaf hij op bijna elke vraag een zingend antwoord. Hij bleek werkelijk alles te weten over de harmonische verbanden tussen muziek uit verschillende stijlen en speelde de meerstemmige partituren van Bach alsof hij alle stemmen zong. De documentaire bleek al even inspirerend.   

 

Igor Levit

 

Het gevolg is wel dat ik tot mijn spijt de masterclass altviool van de bejaarde maar nog altijd onstuitbare altvioliste Nobuko Imai miste, die de meeste studenten naar Schiermonnikoog heeft weten te lokken. Aan de manier waarop ze mee zat te wiegen met de uitvoering van de Tweede altvioolsonate in Es van Brahms, prachtig gespeeld door altviolist Samuel Rosenthal met Katsura  Mizomoto aan de piano, viel haar betrokkenheid af te lezen. Rosenthal doorliep het Perlman Music Program voor uitzonderlijk getalenteerde jonge strijkers en leerde net als Perlman uit zijn hart te spelen, met een glanzende warme toon en vloeiende fraseringen. Op hetzelfde avondconcert in het overvolle kerkje Got Tjark gaf cellist Joao Goncalves, artist in residence van de Muziekkapel Koningin Elisabeth, met Virgie Roche als pianist een energieke, levendige, fantasierijke en elegante lezing van Mendelssohns Tweede cellosonate in D. In De Stag speelde zich tegelijkertijd ook een concert af waarop deelnemers van de masterclasses overwegend hedendaagse muziek speelden. Ook op Schier slaat af en toe de keuzestress toe.

 

Matserclass Nobuko Imai

 

Helder en specifiek

Op woensdagochtend volg ik in De Stag de inspirerende masterclass van meestercellist Gary Hoffman, de master die het volgens een van de trouwe vrijwilligers als geen ander ook leuk weet te maken voor het publiek. Sowieso zijn de druk bezochte masterclasses wat mij betreft hoogtepunten van het Schiermonnikoog Festival, omdat je er zoveel van kunt opsteken. De Koreaanse speelt, begeleid door Graig White, de Cellosonate van Poulenc, een ogenschijnlijk ongecompliceerd maar weerbarstig stuk uit 1948 met veel diepere lagen. Om dat navoelbaar te maken, begint Hoffman zijn masterclass met een uitgebreid exposé over het Parijs van net na de oorlog, waar iedereen weer probeerde te leven alsof er niets aan de hand was, terwijl de trauma’s en diepe wonden die de oorlog had geslagen zich van onder de oppervlakte voortdurend kenbaar maakten. Dat had invloed op de ogenschijnlijk charmante, elegante, verfrissende en speelse muziek van Poulenc, waar echter vanuit de diepte ook drama en tragiek uit opborrelen in een soort rusteloos tempo, om maar ver uit de buurt te kunnen blijven van potentiële nieuwe ellende. ‘Grab it when you can. We weten niet wat voor gebeurtenissen er nog zullen volgen,’ legt Hoffman uit: ‘Deze muziek is breathless, nieuwe karakters en impulsen wisselen elkaar snel af.’ En dan krijgt hij het met veel fantasie, empathie, intelligentie en vakmanschap voor elkaar de Koreaanse wakker te schudden uit haar muzikale halfslaap. ‘To much tension, release it! Be clear, specific, vibrate!’

 

Gary Hoffman geeft masterclass in De Stag

 

Wanneer haar landgenoot Yoonsoo Yed vervolgens met serene ingetogenheid Schumanns Adagio & Allegro speelt, slaat Hoffman uiterst beminnelijk maar vlijmscherp de spijker op de kop door hem tactisch en met humor uit te leggen dat het wel lijkt alsof hij de Tien Geboden opzegt. Schumann gaat over zwiepende emoties en de muziek moet leven. De knappe Koreaan lijkt de boodschap op te pakken, maar is nauwelijks in staat uit zijn trotse en lichtelijk ijdele basishouding te ontsnappen. ‘Kijk naar je stokvoering’, roept Hoffman. Een meesterzet want daardoor moet de als een boeddha spelende Yeo wel met zijn hoofd in beweging komen. ‘Schumann changes all the time. Je bewegingen moeten overeenkomen met de muziek.’

 

Yoonsoo Yed

 

Het lukt me nog net om de tweede helft van het Koffieconcert door het Animato Quartet in Got Tjark te bezoeken, gelukkig liggen alle locaties dicht bij elkaar. Het Eerste strijkkwartet van Tristan Keuris is helaas al voorbij, maar tijdens de geanimeerde uitvoering van Griegs Eerste strijkkwartet wordt duidelijk waarom dit kwartet Ensemble in Residence is van de Nederlandse Strijkkwartet Academie en in 2023 de Kersjes Prijs won. Ze spelen voortreffelijk samen met behoud van hun individuele expressie en weten de muziek bevlogen uiteen te zeten in een rijk kleurenpalet, zodat je in hun levendige Grieg de trollen door het Noorse landschap zag buitelen alsof het een muzikaal sprookje betrof. Het klonk prachtig.

 

Animato Quartet

 

Learn to play pauzes

Later die (voor mij laatste) dag ga ik naar een besloten masterclass van de uit een Armeense familie afkomstige Libanese pianist Avedis Kouyoumdjian, die als een gedecideerde vaderlijke vriend zijn leerlingen verrijkt met een enorme schat aan muzikale kennis en pianistische ervaring. Net als de andere masters op het festival, weet hij aannemelijk te maken dat muziek de mooiste, meest intelligente en verfijnde, gevoelige, diepste, meest hoopvolle en troostrijke, helende, inspirerende, kleurrijke en wezenlijk universele taal van de wereld is. Werkelijk alles kan in de muziek worden uitgedrukt en gespiegeld, mits je maar diep genoeg in de partituur en je eigen innerlijk graaft en met je oren als leidraad musiceert vanuit je geest én je hart. Jong talent Nikola Meeuwsen speelt het tweede deel uit de 3 Intermezzi opus 117 van Brahms voor. Het klinkt mooi, gevoelig en diep, maar ook een beetje chaotisch. Waar ligt dat aan?

 

Avedis Kouyoumdjian geeft les aan Nikola Meeuwsen

 

Kouyoumdjian maakt het feilloos duidelijk door over de donker klinkende Streicher van Brahms te vertellen, de partituur in te duiken omwille van de harmonische precisie, het vingergehamer (‘Je speelt alsof ik op je handen zit’) waaraan Meeuwsen zich soms schuldig maakt te veranderen in ronde armbewegingen en door te wijzen op actiever pedaalgebruik, zodat de muziek vloeiend en als het ware ‘gestreken’ gaat klinken (‘Relax!’). Hij legt uit dat hoe donkerder het register is, hoe langer de vibraties doorklinken. Hoge tonen zijn zo weer vervlogen, bastonen trillen lang door. Daarom moet je als pianist voortdurend balanceren tussen de stemmen. Goed naar jezelf luisteren is daarbij cruciaal. Denk na over je techniek (suggesties hiervoor rollen non stop uit de master, volgens wie techniek overigens hetzelfde is als muziek) en volg de lijnen. ‘Om met de legendarische pianist Heinrich Neuhaus te spreken, bij wiens zoon ik studeerde: ‘I learned to play pauzes.’’

 

 

Alsof hij een baby in zijn armen wiegt maakt de master aanschouwelijk hoe Meeuwsen deze baby hortend en stotend wakker schudt, om vervolgens te laten zien hoe het liefdevoller en vooral vloeiender kan. De Brahms van Meeuswen knapt er enorm van op en gaat uiteindelijk magisch klinken, vooral nadat Kouyoumdjian stukjes heeft voorgepeeld. In korte tijd weet hij Meeuwsen artistiek naar een hoger level te tillen.

 

Kouyoumdjian geeft les aan Anahit Stelmashova

 

Hetzelfde overkomt Anahit Stelmashova, het Georgische meisje dat na Meeuwsen geestdriftig en met elan een pianoconcert van Mozart voor komt spelen. Kouyoumdjian gaat zeer gedetailleerd in op allerlei details, om te besluiten: ‘Mozart heeft ons geleerd dat je niet naar de noten moet luisteren, maar naar alles er tussenin.’

Wenneke Savenije

 

 

Info:

https://schiermonnikoogfestival.nl

Najaarseditie 4-10 oktober 2024