Nadezda Filippova: verzorgd en poëtisch pianospel in Debussy en eigentijdse muziek

Door Willem Boone

Gehoord: 22 maart 2024, Roode Bioscoop, Amsterdam

Soirées de Nadezda

De Russische pianiste Nadezda Filippova die gisteravond haar nieuwste cd op het label 7 Mountain Records presenteerde, bleek al een oude bekende van de Roode Bioscoop te zijn. Ze organiseert er sinds 2018 haar ‘Soirées de Nadezda’, waarbij ze in verschillende bezettingen muziek uitvoert en soms niet terugschrikt voor experimenten. En ze is er een aantal jaar geleden getrouwd. Artistiek leider Martijn Grootendorst memoreerde aan het begin dat deze zaal al sinds 1913 bestaat en dat ‘de ‘Soirées de Nadezda altijd door mogen gaan.’ Daarna kwam Frerik de Jong, label manager van 7 Mountain Records, aan het woord. Hij vertelde dat de pianiste anderhalf jaar geleden contact met hem opgenomen had en dat had geresulteerd in drie lange opnamedagen in MCO studio 1 in Hilversum. Daarbij hadden ze het vaak over haar leraar Willem Brons gehad: ‘Ik hoor hem terug in de manier waarop je speelt’, aldus De Jong. Filippova wilde niet alleen Debussy voor haar cd opnemen, maar zijn muziek combineren met twee eigentijdse composities. ‘Veel opnameleiders vinden het maar ‘gedoe’ om eigentijdse muziek op te nemen’, vertelde de pianiste, maar De Jong had daarop enthousiast gereageerd: ‘Ik hou van gedoe. Je verdient tegenwoordig niet veel meer met cd’s, dus ik draai de situatie om: ik ga doen wat ik wil. Zo kan je fantasievoller zijn.’ Op die manier startte hij tien jaar geleden zijn avontuurlijke label en deze uitgave was alweer de vijftigste productie.

Debussy

Filippova speelde tijdens deze presentatie een groot deel van het cd-programma: ze begon met de bekende Eerste arabesque van Debussy en daarbij viel direct haar verzorgde spel op. Ze gaf dit dromerige stuk mooi gestalte. Daarna vertelde ze over de ontstaansgeschiedenis van deze cd. Een aantal jaar geleden werd ook zij getroffen door de coronacrisis. Door de oorlog in Oekraïne leek Russische pianomuziek haar geen goed idee, zodat ze bij Debussy terechtkwam. ‘Ik ben laat met zijn muziek begonnen. Misschien komt dat door mijn leraar in Rusland die zei: “Als je niet piano kunt spelen, speel je Debussy!” In 2017 had ze al een cd opgenomen met zijn muziek, maar als gezegd wilde ze dit keer niet opnieuw een gehele cd aan zijn muziek wijden. Het eerste van de twee moderne stukken was ‘Echo chambers’ van Juan Felipe Waller, dat hij in 2017 voor haar componeerde. Hij kon helaas niet aanwezig zijn, doordat hij in Berlijn verbleef, maar via een inbelverbinding werd er toch contact met hem gelegd. Waller vertelde dat herhalingen een belangrijke rol in zijn compositie spelen: ‘Herhalingen van geluid, licht en gedachten.’ Filippova speelde het tijdens een tournee van Dutch Classical Talent in heel Nederland.  Dat wat Walter over zijn stuk vertelde, was inderdaad duidelijk terug te horen: je herkende als luisteraar de ‘meanderende muziek’ en ook de titel ‘Echo’ kwam direct aan het begin terug. Soms deed de muziek een beetje denken aan Jeux d’eau van Ravel of aan de muziek van Janacek. De pianiste viel opnieuw op door haar verzorgde voordracht en toucher. Haar toon is aangenaam rond, wat heel goed bij Debussy past. Zij vertelde na afloop dat dit stuk ‘best somber’ was, althans het eind ervan. Het bleek voor haar een symbolische waarde te hebben, waardoor ‘het zwaar was om in te studeren, zowel fysiek als mentaal.’

Photo: Allard Willemse

Eigentijds

Vervolgens sprak zij kort met grafisch ontwerper en fotografe Elsa Zijlmans, die de foto van het cd-boekje maakte. ‘Jouw verhaal is ons avontuur’ zei Zijlmans daarover. Ze benadrukte dat het een samenwerking geweest was en dat ze het als haar opdracht zag om ‘iemands gedachten te vertalen in beelden.’

De tweede eigentijdse componist, Vanessa Lann, was aanwezig en kon haar compositie ‘Entranced by the beckoning light’ toelichten. Het bleek, zoals ze zelf zei, om een ‘oud stuk uit 1991 te gaan, maar doordat Filippova het nu uitvoert wordt het als het ware een nieuwe verpakking van een oud stuk.’ Lann bleek haar collega Waller te kennen en Debussy is een van haar favoriete componisten. Ze had de pianiste in 2017 in Amerika ontmoet en toen kwamen ze erachter dat beiden in Amsterdam woonden. Over haar compositie vertelde ze dat het ‘een lastig stuk is dat moeilijk moet lijken. Het vraagt veel van de speler en van het instrument. Ik zie het als een zoektocht waarbij je zelf al het antwoord in je hoofd hebt.’ Het bleek om een substantiële compositie te gaan die qua dynamiek uitersten verkende. Er waren afwisselend ingetogen gedeeltes en schurende dissonanten die aan de muziek van Messiaen deden denken. Filippova speelde het op indrukwekkende wijze.

Als laatste spreker kwam Johan Kloosterboer aan het woord: hij verzorgt aandacht in de media voor klassieke muziek voor onder meer festivals, concerten, cd-releases en evenementen. Hij memoreerde dat de pianiste zelf een goed netwerker is: ‘Jij doet veel meer goed dan alleen pianospelen!’

Ten slotte vertelde zij over de 6 épigraphes antiques van Debussy, die oorspronkelijk voor quatre mains geschreven zijn, maar waarvan de componist zelf een bewerking voor twee handen maakte: ‘Geweldig, maar sommige passages zijn onspeelbaar.’ Rudolf Escher maakte er een orkestratie van, want daar was Debussy niet meer aan toegekomen. Filippova speelde de stukken op poëtische en verstilde wijze en herinnerde zo mooi aan wat de componist ooit zei: ‘Je moet vergeten dat een piano hamers heeft.’ In nr. 5 bereikte zij fraaie effecten met het pedaal en gaf ze het exotische element in deze muziek treffend weer. Haar spel straalde innerlijke rust uit. Daarmee was de kring van haar optreden rond, het was een avond waarbij zij veel kanten van zichzelf liet zien.

Willem Boone

Op 18 april speelt Fillipova in De Roode Bioscoop het programma van deze cd: Echo Chambers

Cd Echo Chambers, 7MNTN-050, 7 Mountain Records (Hierop staan behalve genoemde werken van Debussy ook zijn D’un cahier d’esquisses, Masques en l’Isle joyeuse)