Interview Lilian Farahani en Sílvia Lanao

Vanavond begint de tournee van het Nederlands Studentenorkest. In de programmering staan vrouwen in de klassieke muziek centraal. NSO 2024 vertelt het verhaal van Gustav en Alma Mahler en hoe Alma van Gustav niet meer mocht componeren toen ze trouwden. Josefien Overeem in gesprek met soliste Lilian Farahani en componiste Sílvia Lanao over het NSO, Alma en vrouwen in de klassieke muziek.

 

 

Passie in het NSO

Wat vind je van het werken met NSO? Waar kijk je het meest naar uit?

Lilian: ‘Ik verheug me op het werken met jonge mensen die muziek maken omdat ze er zoveel van houden. Het is een andere situatie dan wanneer ik met professionals werk, waar je het element hebt van ‘het is mijn werk en daarom doen we het’. Maar ik heb het idee dat het NSO gewoon een groep mensen is die zo gepassioneerd zijn over muziek en ik denk dat het me in deze sfeer zal brengen van gewoon een muziekliefhebber te zijn en terug te gaan naar waarom ik in wezen ben begonnen met zingen.’

 

 

Vrouwelijk perspectief

In ‘Ein Glück Ohne Ruh’ zing je liederen van Alma Mahler. Is het belangrijk voor je om haar muziek te zingen en haar verhaal te vertellen?

Lilian: ‘Ik denk dat het een interessant verhaal is. Het was toen een andere tijd en voor veel vrouwen was het onvermijdelijk dat ze vanaf het moment dat ze trouwden alleen nog maar de familie zouden dienen en hun dromen opzij zouden zetten. Tegenwoordig hebben we een heel ander perspectief, maar nog steeds wordt de stem van vrouwen minder gehoord dan die van mannen. Dus ik denk dat om dit verhaal te vertellen, het heel goed is om Alma en Gustav naast elkaar te hebben in één concert en ook in een nieuwe compositie van Sílvia, een vrouwelijke componiste.

Ik vind het ook interessant dat ze haar droom vrijwillig opzijzet. Want het is ook de kracht van vrouwen dat ze kunnen dienen. En ze kunnen op de een of andere manier, ik zeg niet dat het goed is dat hij haar vroeg om dat te doen, maar het is heel sterk dat vrouwen over het algemeen altruïstischer zijn. Ik heb twee kleine kinderen, ik ben net 2,5 jaar geleden moeder geworden en ik zie nu het perspectief. Voordat ik moeder werd, was ik gewoon een sterke, jonge vrouw boven op de wereld. Maar nu voel ik me ook een moeder die zichzelf soms aan de kant zet om iemand anders even te laten floreren. En soms worstel ik daarmee, omdat ik het gevoel heb: is er nog wel ruimte voor mij? Maar tegelijkertijd denk ik dat dit ook de grote kracht van een vrouw is om dat te kunnen doen.’

 

 

De stem van Alma

Normaal gesproken speel je veel operarollen. Denk je dat je voor dit project zult proberen om in Alma’s hoofd te kruipen?

Lilian: ‘Ik zal proberen om zoveel mogelijk in haar hoofd te kruipen, maar het is ook meer de stem van Sílvia dan alleen die van Alma. Het is Sílvia die Alma interpreteert en ik probeer Sílvia te interpreteren. Dus natuurlijk interpreteer ik de tekst, maar Sílvia interpreteerde Alma al voor mij op een muzikale manier. Bijvoorbeeld, het stuk ‘In Einem Briefe’ is echt Alma’s stem, ook al is het niet Alma’s muziek. Ik hoor Alma’s worsteling met het feit dat haar gevraagd werd haar droom opzij te zetten. Ik hoor het aan het einde van het stuk. Ze wordt innerlijk gek omdat ze haar droom moet loslaten. En in het begin is ze meer contemplatief.’

Sílvia: ‘Ja, ik denk dat dat mijn idee was. Ze is heel beschouwend maar ook heel zacht. Ze wordt meegesleept. Uiteindelijk verliest ze haar verstand. Je hoort een beetje van haar muziek tussen mijn muziek. Ik wilde veel lagen van gedachten herscheppen, waarvan ik me voorstel dat Alma ze in haar hoofd had toen Gustav haar vroeg te stoppen met componeren. Ik denk dat het haar lieve deel was dat ze met hem wilde trouwen, ze had veel andere opties die ze had kunnen kiezen maar ze koos ervoor om met hem te trouwen, dus er moet iets leuks aan hem zijn geweest. Maar tegelijkertijd werd ze er ook gek van.’

Lilian: ‘Dit is ook waar ik het al over had, over vrouwelijke kracht. Want ze zegt ‘hij vroeg me om mijn droom op te geven, maar misschien is het beter zo.’ Maar in Sílvia’s muziek hoor je dat het eigenlijk niet beter is zo. Ze zegt ‘misschien is het beter zo’, maar zo voelt ze het niet. Het is haar vrouwelijke kracht die laat zien dat ze haar ego opzij kan zetten om hem de ruimte te geven en hem te laten bloeien als componist.’

 

 

Beleefde muziek

Sílvia, voor het stuk heb je Alma en haar muziek geïnterpreteerd. Hoe heb je dit gedaan?

Sílvia: ‘Ik heb eerst haar volledige dagboek gelezen, ik wilde haar zo goed mogelijk leren kennen. Wat was haar persoonlijkheid? Hoe was ze? En dat kwam op de een of andere manier niet overeen met haar muziekstijl. Ik heb het gevoel dat haar muziek geen tijd heeft gehad om zich te ontwikkelen, dus het is heel beleefd en het is heel elegant en het is op de een of andere manier heel breekbaar. Dat is hoe ik haar liedjes zie, en toen dacht ik, wat voor potentie had ze als ze ermee door was gegaan. Dus uit haar dagboek begreep ik dat een deel van haar deze vrouw was die meer bereid was om te dienen, beleefder. Dat is ook het begin van mijn muziek. Ik beschouw het als de meest beleefde muziek die ik ooit heb geschreven. En dan kronkelt het omdat ze in werkelijkheid niet zo beleefd was, haar ware gedachten en emoties waren niet alleen beleefd. En dat is in zekere zin hoe ik ‘Ein Glück Ohne Ruh’ schets. Ik vind de manier waarop ze schrijft heel vreemd. Ze leek me niet iemand die zich zou overgeven. Ik denk dat ze niet eerlijk was in haar eigen dagboek. Ik denk dat niet alles erin stond. En dat is wat ik probeerde te doen met de muziek, om het deel te schrijven dat er niet was.’

 

 

Missie

Voordat ze Gustav ontmoette, had Alma een missie om componist te worden en symfonieën te schrijven. Heb jij ook het gevoel dat je een missie hebt?

Sílvia: ‘Ik denk dat we allemaal een missie hebben, als vrouwen. Wat we ook kiezen om te doen, het is belangrijk dat we volhouden dat we net zo goed en bekwaam zijn in welk werk we ook kiezen, en misschien nog wel meer in compositie. Ik voelde een verantwoordelijkheid om Alma’s muziek tot leven te brengen in dit programma.’

 

Sílvia Lanao

 

Lilian, zing je vaker muziek van vrouwelijke componisten?

Lilian: ‘Eigenlijk wel. Ik heb bijvoorbeeld veel muziek van Kaija Saariaho gedaan. Ik heb een wereldpremière van haar laatste opera gedaan en die reist nu de hele wereld over en ze is gewoon briljant. En daarvoor heb ik ook een paar keer een opera gedaan van Monique Krüs, een Nederlandse componiste, en volgend seizoen doe ik weer een opera van haar. Dus ik heb het gevoel dat ik veel werk van vrouwen zing. En ik heb ook met veel vrouwelijke dirigenten op het podium gestaan.

Om eerlijk te zijn denk ik dat het heel goed is om vrouwen een podium te geven, maar als we constant de nadruk leggen op ‘vrouwen een podium geven’, maken we hen de underdog. Ik denk dat we tegenwoordig gewoon het podium moeten nemen. En er niet over praten, ons er niet voor verontschuldigen. Het is normaal. We horen erbij, we zijn erbij. Uiteindelijk gaat het allemaal om kwaliteit. Ik zou geen werk zingen van iemand wiens muziek niet goed is, als ik niet in de muziek geloof, man of vrouw, dan zing ik het niet. En dit is misschien wel mijn missie nu, om er niet meer over te praten en gewoon echt gelijk te zijn in die zin. Ik weet dat er nog steeds een gebrek aan evenwicht is, maar ik zie ook vrouwen die echt goed zijn in wat ze doen en die gespeeld worden en dan denk ik dat we moeten ophouden met praten over het feit dat ze vrouw zijn. Het zijn componisten en ze zijn geweldig.’

Sílvia: ‘Daar ben ik het mee eens. Normaal heb ik ook de neiging om mezelf als vrouwelijke componist te bestempelen in plaats van alleen als componist. Iemand moet de aanzet geven, iemand moet het omslagpunt maken van dat wij de vreemde eenden in de bijt zijn naar normalisering.’

 

 

Vrouwelijke inspiratiebronnen

Ik vroeg je of je veel muziek van vrouwen zingt, omdat ik mezelf deze vraag stelde en tot de conclusie kwam dat ik nog nooit iets van een vrouwelijke componist heb gespeeld.

Lilian: ‘Nou, ik denk dat het ook te maken heeft met waarschijnlijkheid. We spelen meestal muziek van componisten die al minstens honderd jaar dood zijn. En in die tijd waren er heel weinig vrouwen die durfden te componeren. Neem Alma, zij deed het wel, maar ze werd het zwijgen opgelegd. Maar uiteindelijk waren er veel meer mannen.

Ook veel getalenteerde vrouwen die later  leefden hebben nooit de kans gekregen om hun vaardigheden te ontwikkelen.

Lilian: ‘Precies, maar dat is nu anders. Daarom waren bijvoorbeeld de vrouwelijke componisten die ik zong allemaal van deze tijd.’

 

Lilian Farahani

 

Sílvia, vrouwelijke componisten van nu kunnen een voorbeeld zijn voor nieuwe generaties vrouwen die een carrière als componist ambiëren. Wie was een inspiratie voor jou?

Sílvia: ‘Het was gewoon dat ik van muziek hield. Ik liet me inspireren door stukken, het maakte me nooit uit wie ze componeerde, het belangrijkste was de partituur en de muziek die geschreven was. Het varieerde ook veel in stijlen en ik weet niet hoe ik moet uitleggen wat er aantrekkelijk was aan elk stuk, maar ik werd gewoon meer verliefd op sommige stukken dan op andere en liet me erdoor inspireren. Maar natuurlijk ook hoe je een carrière kunt ontwikkelen. Om te ontdekken wie een componist is, hoe een componist eruit ziet of spreekt, heb ik veel interviews met Kaija Saariaho bekeken. Zij was een heel belangrijke inspiratie. Maar ook andere hedendaagse componisten, maar niemand specifiek was belangrijker dan anderen.’

Zou je kunnen zeggen dat je eigen liefde voor muziek je grootste inspiratiebron was?

Sílvia: ‘Ik zou zeggen van wel, ja.’

Ik denk dat dat ook de grootste inspiratiebron van het NSO is. Ze maken muziek omdat ze ervan houden en we zijn allemaal erg enthousiast dat we dit met jullie mogen doen.Wat hoop je het publiek mee te geven naast een mooi concert?

 

 

 

Verbeelding prikkelen

Lilian: ‘Ik denk dat het gaat over het belang van nieuw werk en creativiteit die onze huidige maatschappij weerspiegelt. Omdat ik in Kaija Saariaho’s opera zit die zoveel lovende kritieken krijgt, over een zeer succesvolle vrouw gesproken. Haar stuk is gewoon geweldig, het libretto is ook van een vrouw. Zij is ook geweldig. Het stuk is slim, de muziek is geweldig, het thema gaat heel erg over hedendaagse onderwerpen en dit is wat resoneert bij het publiek. Dus ik zou tegen het publiek willen zeggen, geef de hedendaagse kunstenaar te eten, want er zijn echt briljante geesten die onze verbeelding kunnen prikkelen en die onze ziel kunnen voeden met dingen die nu met ons resoneren. Dus geef Sílvia heel veel opdrachten, want dankzij haar heb ik hele mooie nieuwe werken om voor het publiek te zingen!’

Josefien Overeem

 

Info:

https://www.nso.nl/nso-24/

 

Concertdata:

Za 10 feb Someren – de Ruchte

Ma 12 feb Leiden – Stadsgehoorzaal 

Di 13 feb Utrecht – Tivoli

Wo 14 feb Essen – Philharmonie

Vr 16 feb Münster – Konzertsaal der Waldorfschule

Zo 18 feb Groningen – De Oosterpoort

Ma 19 feb Eindhoven – Muziekgebouw

Wo 21 feb Enschede – Muziekcentrum

Do 22 feb Maastricht – Theater a/h Vrijthof

Vr 23 feb Nijmegen – De Vereeniging 

Za 24 feb Rotterdam – De Doelen

Zo 25 feb Amsterdam – Het Concertgebouw

 

Reportage:

In het maart-aprilnummer van De Nieuwe Muze volgt een reportage over het NSO!