Onder het toeziend oog van Anna Roemersdochter Visscher spelen Teun & Teun briljant op klavecimbel en blokfluit.

Gehoord: 17 maart, Muiderslot, Muiden

Door Suus Blanke

In Nederland vinden vele concerten plaats op kleine, vaak bijzondere, locaties. De grootste organisator op deze locaties is Stichting Oude Muziek. Zo zorgden zij ervoor dat het Ensemble Teun & Teun de afgelopen week konden optreden in Nederland. Eén van de locaties waar het ensemble concerteerde was het Muiderslot in Muiden.

Het is bijzonder om in het donker een kasteel te bezoeken en door de vrijwilligers van OM met een grote zaklamp opgevangen te worden, die het publiek de weg wijzen. Daarna moet je uitgesleten trappetjes op en af en loop je door middeleeuwse kasteelzalen met schilderijen. Dat brengt je meteen in de stemming voor ruim een uur oude muziek.

Bij aanvang van het concert werd het publiek met een inleidend praatje welkom geheten door Rijksmuseum het Muiderslot. We bevonden ons in de Ridderzaal van het kasteel, dat als het oudste muziekpodium van Nederland werd betiteld. P.C. Hooft woonde in de 17de eeuw op het kasteel en organiseerde onder anderen muziekavonden met zijn vrienden in deze zaal. In 1852 heeft Jan Adam Kruseman een tafereel geschilderd met in het midden Joost van den Vondel en P.C. Hooft. Aan de rechterkant draagt Maria Tesselschade Visscher voor uit haar eigen werk. Het is haar zuster Anna Roemersdochter Visscher die ons als publiek aankijkt.

Onder dit tafereel stond een klavecimbel uit 2016 klaar. Gebouwd door Jan Kalsbeek naar een voorbeeld van de franse bouwer Blanchet. Op een stoel daarnaast lagen een aantal blokfluiten. Een alt in F naar een kopie van Denner. Een grotere en mede daardoor minder wendbare alt in Es. Beiden gebouwd door de Nederlandse blokfluitist Heiko ter Schegget, die ze al jaren bouwt, maar sinds kort ook verkoopt. Het bijzondere uiterlijk van de alt in Es ligt erin dat deze van twee verschillende houtsoorten is gebouwd. Een donkere en een lichtere. De lichte houtsoort is gebruikt bij het mondstuk en een aantal ringen, waar vroeger ivoor werd gebruikt, wat heden ten dage wettelijk niet meer mag. Het maakte het instrument als een geschilderd exemplaar en een lust voor het oog. De kleinere sopraan bleek ook al geen gewone schoolblokfluit in C, maar gestemd in Bes (dus een hele toon lager) gebouwd door Guido Klemisch naar een kopie van Bressan. Het instrumentarium was gestemd op 415 Herz, want weer ongeveer een halve toon lager is, dan wat op dit moment gebruikelijk is.

De instrumenten werden bespeeld door het ensemble Teun & Teun. In eerste instantie een beetje vreemde naam voor een ensemble, maar je onthoudt hem direct. Hij is ook niet zomaar gekozen, want de beide musici heten Teun. Teun Braken (klavecimbel) en Teun Wisse (blokfluit) vingen hun studie aan op het conservatorium in Utrecht en raakten bevriend. Na hun afstuderen gingen beiden hun geluk beproeven in Basel (Zwitserland), waar ze hun studie voortzetten op de Schola Cantorum Basiliensis. Daaruit vloeide een benoeming voor Teun Braken, als klavecimbel- en basso-continuo docent, voort op het conservatorium van Freiburg. Teun Wisse werd docent blokfluit aan Musikschule Konservatorium Zürich. Basel is hun thuisbasis geworden. Ook vanwege het betere cultuurklimaat in Zwitserland.

Mede daardoor werd er in het Muiderslot eindelijk weer eens een ouderwets goed concert gegeven door twee Nederlandse musici, die geen rare fratsen hoeven uit te halen vanwege het huidige subsidieklimaat in ons land. Alleen al aan hun verzorgde kleding was duidelijk te zien dat ze het concert op een hoger plan wilden tillen. Beiden droegen een mooi zwart pak. Wisse droeg zelfs een stropdas. Zijn jasje had een rode voering. Dit was te zien, omdat de blokfluitist regelmatig de kop van één van de blokfluiten in zijn borstzak deed om deze op te warmen. Het is een eeuwigdurend probleem om deze instrumenten goed op temperatuur te houden, zodat de stemming met het klavecimbel goed blijft.

Het repertoire voor de blokfluit is maar heel erg klein. Teun & Teun kozen er niet voor één van deze al heel vaak uitgevoerde werken te spelen, maar lieten de hele avond (eigen) bewerkingen horen. Bewerkingen van muziek gecomponeerd door anderen was in de baroktijd heel gewoon. Componisten deden het vaak als studiemateriaal voor hun leerlingen (J.S. Bach) én of uit respect voor de goede kwaliteit van de compositie. Dus de praktijk van Teun & Teun is in dit licht geheel geoorloofd.

Als eerste was het de beurt aan J.S Bach. De Engelse Suite nr. 2 in a, BWV 807 en de Engelse Suite nr. 1 in A, BWV 806 voor klavecimbel. J.S. Bach bewerkte vele concerten voor klavecimbel. Het meest beroemde voorbeeld is het hoboconcert van Allessandro Marcello. Teun en Teun bewerkten juist in omgekeerde richting een solowerk voor klavecimbel naar een werk voor blokfluit en dit toetseninstrument. Ze speelden uit de originele partij die Bach heeft opgetekend. Teun Wisse liet de Denner altblokfluit in F klinken, die heel veel kon hebben, en hield vooral de melodielijn in de gaten. Teun Braken hield zich bezig met de baslijn, die hij opvulde met akkoorden. Nu weten de kenners dat het bereik van een blokfluit maximaal twee octaven is. Dus veel kleiner dan het toetsenbord. Daarom moest Teun Wisse vaak kiezen waar hij b.v. een octaaf hoger inzette, of er even iets anders van moest creëren, zodat het in het geheel paste. Hij vertelde dat hij dit tijdens het concert intuïtief doet. Wat bij de akoestiek en het moment past.

Volgens de toelichting van Teun & Teun zouden de Engelse suites niet exact hetzelfde blijven. Maar ze trachtten de compositie op de best mogelijke manier te laten klinken en de vertelkracht overeind te laten blijven. En dat is zeker gelukt. De blokfluit van Wisse had een prachtige stevige klank. Maar hij zocht ook de grenzen van zijn instrument op. Die grenzen zijn op een blokfluit vaak hoorbaar niet mooi. Maar dat deerde niet. Het contrast met de mooie tonen maakten het juist heel spannend. Bovendien heb je voor een blokfluit behoorlijk veel lucht nodig. De lange melodielijnen van de Engelse Suites maakten het wat betreft de adembeheersing van de fluitist zichtbaar niet makkelijk. Maar het verhaal werd zo verteld, dat het samen met de virtuoos ingevulde akkoorden door Braken een geweldig stukje vertelkunst werd. De Engelse Suiteswerden opnieuw verteld.

Tussen de twee suites in speelde het duo Suite nr. 6 in f van Charles Dieupart (c na 1667- ca. 1740). Een fransman die het grootste gedeelte van zijn leven in Engeland heeft gewoond. Deze componist schreef zes Suites voor klavecimbel, die hij zelf bewerkte voor blokfluit én klavecimbel. J.S Bach kende deze suites en gebruikte zelfs een muzikaal citaat in één van zijn eigen werken. De verbinding tussen de Engelse Suites van Bach en de in Engeland wonende Dieupart was gelegd. Alle werken hadden delen als Prelude, Ouverture en franse dansvormen als Allemande, Courante, Sarabande, etc. Franse dansvormen in Engelse Suites blijft nog een beetje een vraagstuk.

De muziek van Dieupart was echt in de Franse barokstijl geschreven, met onnoemelijk veel elegante versieringen. De schilderachtige Bressan Alt in Es klonk prachtig met zijn donkere kleur. Wisse speelde afwisselend de snellere delen op de Bressan sopraan in Es. Het ging van laag naar hoog, van donker naar licht. Zo heerlijk vrolijk en virtuoos gespeeld. Daar kon je alleen maar blij van worden.

Het is terecht dat Teun &Teun in 2021 zowel de Publieksprijs als de OOM prijs van de Baroque Edition van het Van Wassenaer Concours hebben gewonnen. De concerten rond afgelopen weekend vloeiden hieruit voort.

Als toegift speelden het duo een deeltje uit een sonate van de Nederlandse componist Unico Wilhelm van Wassenaer. Een keuze met voorbedachte rade…….. Want deze muziek hebben Teun & Teun, te midden van muziek van andere Nederlandse componisten, inmiddels opgenomen. Ze hebben echter financiële steun nodig voor het uitbrengen van hun cd. Informatie daarover is te vinden op hun website teunandteun.com onder het hoofdstuk Voordekunst Campagne. https://teunandteun.com/#story-2

Suus Blanke

Info:

Voor wie een opname van NPO Klassiek wil bekijken en beluisteren:

https://www.youtube.com/watch?v=5pSJIyFLPSw

Op 23 april spelen Teun & Teun in Oldeberkoop.

https://www.muziekopstapel.nl/