Op het Rachmaninoff-Pletnev Festival in De Doelen draait alles om klankschoonheid

Gehoord: Rotterdam Sinfonia o.l.v. Conrad van Alphen met meesterpianist Mikhail Pletnev als solist in o.a. alle pianoconcerten van Rachmaninoff, 15/4 De Doelen, Rotterdam. Volgende concerten 16/4 en 17/4 aldaar.

Door Wenneke Savenije

Magisch

Vergelijk verschillende opnames van Tsjaikovki’s Nocturne op. 19 nr. 4 op YouTube en je ontdekt dat niemand, maar dan ook wekelijk niemand, het zo stuk zo beeldschoon speelt als de Russische meesterpianist Mikhail Pletnev, die niet voor niets te boek staat als een van de allergrootste pianisten ter wereld. Op de openingsavond van het door Stichting Droom en Daad mogelijk gemaakte Rachmaninoff-Pletnev Festival van Conrad van Alphen en zijn Sinfonia Rotterdam, dat zich van 15 t/m 17 april afspeelt in De Doelen, speelde Pletnev de Nocturne als toegift en dat klonk magisch door zijn zijdezachte toucher, zijn subtiele pedaalgebruik, de delicate dromerigheid van zijn fraseringen en het rijke palet aan tedere klankkleuren die de maestro uit zijn vleugel wist op te diepen. Die vleugel is zijn Shiguru Kawai X, die Pletnev meeneemt op al zijn concerttournees, compleet met een technicus en een Kawai-stemmer. Onlangs was het instrument gestolen in Turijn, maar het instrument dook weer op in een magazijn in Palermo. En nu stond Pletnevs Shiguru Kawai X opgesteld in De Doelen, waardoor de verwachtingen nog eens extra hooggestemd waren. Alle lof voor Van Alphen, die Pletnev jaren geleden op een gezamenlijk concert in Novosibirsk leerde kennen, dat hij de maestro voor zijn Rachmaninoff-masterproject heeft weten te strikken. De samenwerking in Siberië was Pletnev destijds zo goed bevallen, dat hij Van Alphen vroeg om zijn Russian National Orchestra te komen dirigeren in Zwitserland. Daarna gingen ze op tournee door Italië, Estland en China.

Van onwennig naar gestroomlijnd

Samen met de immer joviale Conrad van Alphen wandelde Pletnev, die op dat moment oogde als een broze oude man maar achter de vleugel in zijn kracht kwam, naar zijn handgemaakte instrument om het festival te openen met Rachmaninoffs Eerste pianoconcert in fis, op. 1. Met feestelijk fanfaregeschal leidde het orkest de solopartij in, die begint met een onstuimige passage waarin Pletnev, die als pianist wekelijk alles kan zonder dat het hem ook maar enige moeite lijkt te kosten, zich virtuoos uitleefde. Toch was het even schrikken, want met name in de hoogte klonk het instrument van Pletnev tamelijk vals geïntoneerd en soms akelig schel en Sinfonia Rotterdam, voor de gelegenheid aangevuld met studenten van Codarts Rotterdam en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, had even tijd nodig om op stoom te komen. De intens romantische melodieën in de orkestpartij verliepen wat stroef, alsof er niet genoeg energie in het orkest zat om de muziek de laten stromen. De houtblazers klonken een beetje houterig en de strijkers onzeker en zanderig van klank. Maar Van Alphen wist de stemming er desondanks van meet af aan goed in te houden, zodat het orkest in het verloop van de avond steeds beter in staat bleek tot gestroomlijnd en geolied samenspel, een uitgebalanceerd stemmenweefsel en een versmeltende orkestklank. De stroeve bewegingen werden soepel en de klank van het orkest bloeide, vooral na de pauze tijdens het Tweede pianoconcert in c, op. 18, steeds meer open, zodat de gelaagde muziek van Rachmaninoff op ‘holistische’ wijze begon te zingen.

Wonderbaarlijke concentratie

Niet dat Pletnev, die alle concerten van zijn lievelingscomponist Rachmaninoff al tientallen keren gespeeld moet hebben, zich door de orkestrale onwennigheid in het begin ook maar een seconde van de wijs liet brengen. Verstild achter de vleugel gezeten, benutte de maestro zijn dicht boven de toetsen zwevende handen en trefzekere vingers zó economisch, dat er in de solopartij een wonderbaarlijke concentratie plaatsvond die alle aandacht naar de vleugel trok. De beoogde wisselwerking met het orkest verliep aanvankelijk niet optimaal, maar Pletnev wist hoe dan ook te boeien met zijn schijnbaar achteloze virtuositeit, zijn zangerige melodieën, zijn geraffineerde klankkleuren, zijn intelligente fraseringen en zijn opmerkelijke gevoel voor rubato en dynamiek, timing en spanningsopbouw. Net als het orkest ging ook de Shiguru Kawai in alle sterktegradaties gaandeweg beter klinken en na de pauze werd de klank van de vleugel op veel momenten ronduit schitterend. Mogelijk hadden de technicus en de stemmer het instrument in de pauze beter afgesteld.

Oceaan van stemmen

Het veel bekendere Tweede pianoconcert bleek al vanaf de duistere openingsmaten in de strijkers voorbestemd om wél overtuigend te gaan klinken. In organisch aanzwellende en dan weer afnemende golfbewegingen lieten Van Alphen en het orkest het romantische lijnenspel van Rachmaninoffs tweede concert sonoor, levendig en markant tot de verbeelding spreken, zodat de geniale Pletnev zich nu ook kon laten inspireren en meevoeren door het orkest. Het gaf hem de vrijheid om zich afwisselend, als een glanzende vis die uit het water springt, solistisch te profileren, om dan weer onder te duiken in de oceaan van stemmen. Maar in alle ogenschijnlijke bescheidenheid en ingetogenheid was het Pletnev die de leiding had over de muzikale verhaallijnen, de uitbarstingen en ontknopingen, de lyriek en onstuimigheid, de innigheid en de opgewonden dansbewegingen van Rachmaninoffs meest beroemde concert, waarbij Van Alpen en het orkest hem op de voet wisten te volgen. Prachtig ook klonken de cadensen, waarin Pletnev duidelijk gefascineerd door wat hijzelf bijna improviserenderwijs uit de muziek naar boven wist te halen, steeds weer bewees een unieke meesterpianist te zijn. Het concert smaakte naar meer, dus ga vandaag of morgen naar De Doelen, want begenadigde musici als Pletnev zijn zeldzaam op deze wereld.

Wenneke Savenije

Info & tickets:

https://www.sinfoniarotterdam.nl/concert/rachmaninov-pletnev-festival/

16 April
Rachmaninov Piano Concerto no.3
Rachmaninov Symphony no.2

17 April
Rachmaninov Piano Concerto no.4
Rachmaninov Rhapsody on a theme of Paganini