Prokofiev geeft violist Spacek en pianist Choni vleugels in Edesche Concertzaal
Gehoord: Edesche Concertzaal, 13 april 2024
Door Willem Boone
Dialoog
Je zou een studie kunnen maken van de manier waarop musici een concert beginnen: de een doet dat in alle rust, de ander zet direct op energieke wijze de toon. Dat laatste deden violist Josef Spacek en pianist Dmytro Choni tijdens hun recital in de Edesche Concertzaal. Zij kozen ervoor om de ten onrechte weinig gespeelde Vierde vioolsonate in A opus 23 van Beethoven als eerste uit te voeren. Met het eerste deel, Presto zit je er als publiek direct ‘in’ en beiden gingen de muziek fel te lijf. Het mooie was dat zij binnen de aanduiding ‘presto’ wel innerlijke rust vonden. Omdat deze sonate zo weinig uitgevoerd wordt, verbaas je je tijdens het luisteren des te meer over de verrassende vondsten van Beethoven. Zo is het tweede deel, Andante scherzoso piu allegretto eigenlijk meer ‘scherzo’ dan ‘andante´. Het deed improvisatorisch aan en beide musici voerden een dialoog met elkaar. Pianist Choni viel op door zijn intelligente spel, waarmee hij de violist niet domineerde. Ook in het laatste deel, Allegro molto, waren er diverse vondsten van de immer inventieve Beethoven. Het is jammer dat deze sonate zo weinig gespeeld wordt, maar eigenlijk geldt dat voor de meeste van Beethovens tien Vioolsonates, waarvan alleen de Frühling- en Kreutzersonate echt bekend zijn.
Onderstroom van turbulentie
Vervolgens klonken de Drie Romances opus 94 van Schumann, waarin de toon van de violist zoetgevooisder dan in Beethoven was. De tweede is het bekendst geworden en daar kwamen beide musici tot een mooi vloeiend tempo. Ik moest denken aan wat de pianist Claudio Arrau ooit over Schumann zei: ‘Zelfs in de kleinste miniaturen van Schumann is er altijd een onderstroom van turbulentie’. En dat was zeker van toepassing op deze Tweede romance. De dualiteit in zijn muziek is wat je bij Schumann of heel erg aanspreekt of wat je tegenstaat. In de Derde romance kwamen violist en pianist tot een fraai vraag-en antwoordspel.
Vorisek
Het is altijd interessant wanneer musici tijdens een concert tussen bekende werken plaats maken voor onbekende stukken of componisten. Dat deed Spacek door een lans te breken voor zijn landgenoot Jan Václav Hugo Vorisek (in het programmaboekje stond een aantal keren abusievelijk ‘Virosek’ vermeld). De violist vertelde over hem dat hij een tijdgenoot van Beethoven was en eveneens in Wenen woonde. Hij was bevriend met Schubert met wie hij gemeen had dat hij op jonge leeftijd aan een ernstige ziekte overleed. Spacek noemde hem ‘zeer getalenteerd’, maar merkte op dat zijn muziek niet veel gespeeld wordt, ook niet in zijn eigen land. Het is moeilijk om deze in gedrukte vorm te vinden en hij vertelde dat een vriend het opnieuw genoteerd had: ‘Waarschijnlijk gaat het om een Nederlandse première van het Rondo opus 8, ook al is dat tweehonderd jaar later’, zei de violist lachend. Het bewuste Rondobegon met een langzame inleiding die inderdaad aan Schubert deed denken, soms klonken er verwijzingen naar diens Fantasie voor piano en viool ‘Sei mir gegruesst’. Dit werd gevolgd door een marsachtig, sneller Rondo, waarbij vooral de pianopartij virtuoos was. In dat snelle gedeelte klonken invloeden van Hummel door, vooral in de virtuoze omspelingen. Over het algemeen ging het om welluidende muziek, die aan het eind ook van de violist virtuositeit verlangde, zodat het stuk misschien om die reden nog wel eens in concertzalen zal klinken.
Say
Na de pauze speelden de musici allereerst de Vioolsonate opus 7 van de Turkse pianist en componist Fazil Say. Hij verbeeldt hierin een muzikale rondreis door Anatolië, die hij vormgeeft in een reeks folkloristische dansen en volksliederen. In het eerste deel, Introduction: Melancholy andante mistirioso¸ speelde de violist met een demper op de snaren, wat voor een geheel andere klank zorgde, terwijl de piano soms op een cimbaal leek. In het tweede deel, getiteld ‘Grotesque: moderato scherzando, waren de geluidseffecten inderdaad enigszins ‘grotesk’: de pianist legde een boek op de snaren, wat voor een dof geluid zorgde. Het derde deel, Perpetuum mobile: presto was uitermate rusteloos van karakter en werd zeer temperamentvol gespeeld, zodanig dat het publiek daarna in applaus uitbarstte. In het vierde deel, Anonymous: andante viel op dat Say zich vaak van dezelfde procedés bedient die uiteindelijk stereotiep overkomen: dat gold vooral voor de motieven in de linkerhand van de pianist. Deze kwamen in het eerste, vierde en vijfde deel terug, terwijl de violist in het vierde deel ook steeds dezelfde noten herhaalde. Beide musici kwamen tot een intense uitvoering van een sonate die je evenmin veel hoort in concertzalen.
Prokofiev
De Tweede vioolsonate opus 94b werd aanvankelijk als fluitsonate gecomponeerd, maar op verzoek van violist David Oistrach schreef de componist een versie voor viool en piano. Amper een half jaar na de première als fluitsonate gaven Oistrach en pianist Lev Oborin de première ervan als vioolsonate in juni 1944. Het toont de componist van een meer lyrische kant dan zijn eerste vioolsonate, die spookachtig van karakter is. Die lyriek kwam mooi tot uitdrukking in het eerste deel, moderato, en daarna was het scherzo presto puntig met een heldere pianopartij. De violist speelde hier uitgesproken vrij, meer nog dan tijdens het gedeelte voor de pauze. Beide musici leken zich in deze muziek in hun element te voelen en zeker in het korte derde deel, moderato, gaf Prokofiev hun vleugels. Het laatste deel, allegro con brio, klonk werkelijk ‘con brio’ en bewees nog eens dat violist en pianist uitstekend aan elkaar gewaagd waren. Het was mooi om te horen hoe de violist zijn instrument liet zingen. Aan het eind volgde een staande ovatie en gelukkig doet men in Ede nog wel aan bloemen na afloop, in tegenstelling tot zalen in de Randstad waar dit in het geheel niet meer gebeurt. Natuurlijk weet iedereen dat musici de bloemen vrijwel nooit meenemen na afloop van het concert, maar het is toch een passend blijk van waardering om hun bloemen aan te bieden. Als toegift klonk een compositie ‘Dreams’ van de uit Ukraine afkomstige Kosenko. Het was een symbolisch gebaar, want zo klonk er dus ook muziek uit het land van de pianist. Zij speelden het hartstochtelijk, ook hier was het spel van de violist heel vrij. Met deze muziek was de cirkel van een uiterst veelzijdig en veeleisend programma rond.
Willem Boone
Info:
