Richard Strauss – Eine Alpensinfonie op. 64
Liefhebbers van de ultieme laatromantische klankwereld kunnen hun hart ophalen aan de grote hoeveelheid Mahlers en Straussen die recentelijk uit de Breitkopf-koker komen. Ditmaal is het de beurt aan de kolossale Alpensinfonie, waarvan een beschikbare kritische editie schromelijk lang heeft ontbroken. Juist: de eerste Urtext sinds de eerste editie uit 1915 dus!
De grootse en complexe orkestratie (over het aantal hoorns zullen we maar zwijgen) komt uiteraard buitengewoon goed tot zijn recht in een moderne editie op groot (quasi-B4) formaat. Één van de sterke punten van nieuwe Breitkopfs is namelijk de combinatie van een moderne en ruimere lay-out, moderne notatie, hoge printkwaliteit, en prettig papier. De soms onderschatte kracht hiervan staat eigenlijk op gelijke hoogte met gedegen bronnenonderzoek en betrouwbare redactionele keuzes. In deze partituur zijn de afstanden tussen de verschillende instrumentgroepen echter vaak erg klein – iets kleiner drukken, maar met meer tussenruimte, was soms bevorderlijk geweest voor het overzicht, juist omdat de instrumentatie zo complex is, met een druk notenbeeld. Zelfs op pagina’s waar niet buitengewoon veel balken staan (bijv. pagina 22) zitten alle instrumentgroepen toch op elkaars lip. Dat is dan ook eigenlijk alles wat er op de noten kan worden aangemerkt; fouten laten zich niet snel vinden.
In de instrumentatielijst wordt gevraagd om de twee harpen womöglich te verdubbelen. Dit is vertaald als possibly, alsof de intenties van de componist onbekend zijn. Is het echter niet beter om dit te vertalen met if possible?
Een kritische Urtext van de Alpensinfonie moet zich op meerdere manieren onderscheiden van de eerste editie, hoewel Strauss bij het samenstellen daarvan waarschijnlijk zelf betrokken was. Veel van zijn muzikale intenties zijn namelijk nauwkeuriger weergegeven in de autograaf én in een latere versie van de eerste editie, gecorrigeerd door Walter Seifert, die door Strauss als ‘beroemde vinder van fouten’ werd omschreven. In de individuele commentaren kunnen we zien hoe vooral erg veel dynamieken zijn veranderd ten opzichte van de eerste editie. Daarbij nogmaals de oproep aan de uitgever om deze ook in het Engels te vertalen. Verder is alles in de partituur immers tweetalig: Engels en Duits – geschikt voor wereldwijd gebruik dus. Ook van belang is de geboden mogelijkheid om de symfonie uit te voeren met twee alpenhoorns, die Strauss oorspronkelijk voorschreef. Door praktische moeilijkheden zag hij van het gebruik van deze instrumenten af en orkestreerde hij het ‘alpenhoornmotief’ voor verschillende andere instrumenten. De uiteindelijke orkestratie zonder alpenhoorns is in stand gehouden, maar de partijen voor de alpenhoorns zijn ook afgedrukt. Verder wordt men niet verplicht om met ongebruikelijke C-klarinetten op de proppen te komen, wel met een heckelfoon en herdersbellen.
Één aspect van deze partituur vond zijn oorsprong in Nederland, en wel bij de grote dirigent Willem Mengelberg, die voor de Nederlandse première een brief naar Strauss schreef. Vanwege beperkte repetitietijd vroeg hij Strauss om metronoomcijfers. Strauss antwoorde per ommegaande en steekt zijn bewondering voor onze landgenoot niet onder stoelen of banken: ‘…ik hecht er het grootste belang aan om mijn eigen werken niet te dirigeren onder de neus van zo’n uitstekende dirigent en vertolker van mijn muziek als u.’ Vervolgens geeft hij de metronoomcijfers en merkt op: ‘Dit is alles wat u kan vertellen: doet u nu wat u wil en hoe u het zich voorstelt.’ De metronoomcijfers uit deze brief zijn voor het eerst beschikbaar in de huidige editie.
Het geheel wordt gecomplementeerd met een ontstaansgeschiedenis van het werk, beginnend met de ellenlange en door storm geteisterde bergwandeling die bij Strauss op vijftienjarige leeftijd de eerste kiemen kweekte voor zijn latere onderneming, en een greep uit de reacties waar het op kon rekenen bij de première. Ook fraaie facsimile’s van een aantal manuscriptpagina’s mogen niet ontbreken.
Melle Heij
Breitkopf & Härtel
Urtext PB 5710
ISMN 979-0-004-21647-7