Rising Stars/ Sean Shibe, gitaar

Werken van Bach, Barrios, Villa-Lobos, Waley-Cohen en Adès

Gehoord: 10 januari Concertgebouw Amsterdam, Kleine Zaal

Door Paul Janssen

Een ingetogen vertolker 

Ooit besloot Gustav Mahler een paar nauwelijks hoorbare noten aan de gitaar te geven in een complete symfonie. Later bedacht Pierre Boulez dat Le marteau sans maître de klank van een gitaar in het ensemble nodig had. En zo is er nog een handvol voorbeelden. Maar het mocht niet baten. De gitaar is en blijft vooralsnog een niche-instrument. Wat betekent dat de gitaarwereld een geheel eigen, op zichzelf staand universum is waarin vooral gitaristen die ook componist zijn het repertoire met wisselend succes uitbreiden.

Daarom is het elke keer weer een zegen, een ijkpunt en een belangwekkend moment als een alom gerespecteerd componist uit de grote muziekwereld een werk voor gitaar schrijft. Benjamin Britten deed dat in 1963 met zijn indrukwekkende voor Julian Bream geschreven Nocturnal after John Dowland, Alberto Ginastera deed het in 1978 met zijn meesterlijke Sonate op. 47. En Hans Werner Henze voegde in 1976 en 1979 het zijne toe met zijn wat complexere en daardoor minder populaire twee Royal Winter Music-sonates.

Hoogtepunt

En nu zijn er de Forbidden Dances van een van Engelands meest vooraanstaande componisten van dit moment: Thomas Adès. Hij schreef het werk voor de Schotse gitarist Sean Shibe die nu als eerste gitarist ooit uit naam van het Rising Stars-programma langs grote Europese zalen trekt met een solorecital. Dat Adès bereid was een substantieel werk voor gitaar te schrijven is minder opmerkelijk dan het lijkt. Engeland heeft op gitaargebied een naam hoog te houden met gitaristen als Bream en John Williams die in de tweede helft van de twintigste eeuw ook voorbij de grenzen van de gitaarwereld furore maakten en componisten als Lennox Berkeley en William Walton inspireerden die net als Britten substantiële en nog altijd populaire werken schreven. Dus dat Adès inging op het verzoek van de European Concert Hall Organisation om een werk voor Shibe te schrijven is een kwestie van noblesse oblige.

En Adès nam zijn werk serieus. Het resultaat, een zesdelige suite, beleefde woensdagavond in de Kleine Zaal van het Concertgebouw zijn Nederlandse première tijdens het recital van Shibe. Dat het meteen het hoogtepunt van de avond werd lag niet alleen aan de kwaliteit van de noten van Adès.

Stilist

Hoewel Shibe zich (met dank aan de cd-maatschappij?) in beeld manifesteert als een hippe jonge gitarist die nergens voor terugdeinst en net zo makkelijk elektrische als klassieke gitaar en luit speelt, bleek hij in de praktijk van dit recital in eerste instantie vooral een ingetogen en bij vlagen zelfs timide vertolker die de indruk wekte liever op een eenzaam zolderkamertje te spelen dan in een volle zaal. Ook zijn spel was daar zeker in de eerste helft van het concert naar. Geen kwaad woord over de gitarist Shibe – hij is een buitengewoon technisch begaafde stilist met een enorme rijkdom aan klanknuances in zijn vingers – maar het geheel met een Prelude BWV 999 van Johann Sebastian Bach, La Cathedral van Augustin Barrios en een selectie van de (in elk geval bij gitaristen en gitaarliefhebbers) beroemde Twaalf Etudes van Heitor Villa-Lobos klonken, hoewel hij er de Kleine Zaal opvallend stil mee kreeg, naar steeds andere nuances van hetzelfde. Verstild, zonder grote contrasten en echte uitschieters. Natuurlijk speelt mee dat de gitaar nu eenmaal geen brulboei van een instrument is, maar dat is te ondervangen door, zeker in de Kleine Zaal, de contrasten wat meer aan te zetten.

Ook na de pauze leek Shibe meer op een introverte boekhouder dan op een podiumdier dat de gitaar wel even bij een breder publiek gaat brengen, maar muzikaal werd het een stuk contrastrijker, ondanks het feit dat een van de bezoekers het concert samenvatte met het woord ‘saunamuziek’, wat de prestatie van de gitarist buitengewoon te kort doet.

Historisch bewustzijn

Het vuur kwam direct al met een mooie vertolking van Bachs Prelude, Fuga en Allegro BWV 998 waarbij vooral het laatste deel een drive en een swing had die verstokte adepten van de historische uitvoeringspraktijk waarschijnlijk grijze haren doet bezorgen, maar die zeker op de gitaar uitstekend werkt. Shibe zette de lijn voort in een lieflijke vertolking van het dan weer lyrische dan weer jazzy Amulet van Freya Waley-Cohen uit 2021, en kwam helemaal tot leven in de noten van Adès’ razend lastige partituur.

In de zes delen van Forgotten Dances toont Adès zich ten voeten uit, maar dan vertaald naar de gitaar. Zijn historisch bewustzijn is alom aanwezig. Niet alleen in de vormgeving als een barokke suite en de inspiratie van de verschillende delen – opgedragen aan onder anderen Max Ernst en Hector Berlioz – maar ook aangaande het gitaarrepertoire. Zo heeft deel vijf, Carillon de Ville, wel wat weg van de Vijfde etude van Villa Lobos, klinkt het eerste deel,  Overture – Queen of the Spades, als een eenentwintigste eeuwse versie van de gitaarwerken van Walton en Berkeley en weet hij in het laatste deel, Vespers gebaseerd op de Evening Hymn van Henry Purcell, dezelfde sfeer op te roepen als Britten die aan het einde van zijn Nocturnal de noten van John Dowlands Come heavy sleepe als een verlossing laat opstijgen. In het derde deel, Courante – Here was a swift, is dan weer even de Adès aan het woord die zijn inspiratie net zo makkelijk uit pop- en jazzmuziek haalt; de stuwende baslijn en de swingende en bijtende akkoorden wisten een enthousiast tussentijds applaus uit te lokken.

En toch zal Sean Shibe ook met Forgotten Dances het grote publiek niet overtuigen. Of dat komt omdat de noten van Adès zich uiteindelijk toch te veel conformeren aan wat in de gitaarwereld ‘gebruikelijk’ en gewenst is, of door een uitvoering die misschien nog niet het onderste uit de kan van de partituur haalde, laten we even in het midden.

Feit is dat de toegift, een zeventiende eeuws Keltisch volkslied uit de Schotse Lowlands het gehele recital mooi samenvatte: ingetogen, prachtig en sereen, maar gespeend van die ultieme opwinding en verzengende emotie.

Paul Janssen

Terug te luisteren op www.nporadio4.nl/uitzendingen/avondconcert/55aa54de-819d-4c1f-8825-8ea6876023e2/2024-01-10-avondconcert-gitaarrecital-van-sean-shibe