Rusland, Oekraïne, Israël en Europa verenigd in muziek

Terugblik op Bösendorfer Series & Winteravonden aan de Amstel. Gehoord op 14 en 16 december 2023 te Amsterdam

Door Suus Blanke

 

In mijn privé-omgeving is mij vaker gezegd dat vrouwen nu eenmaal niet zo hard een vleugel kunnen aanslaan als mannen. Gelukkig is dit onzin en gaat het vooral om de techniek die de pianist gebruikt en niet om de massa spieren. Wie Nathalia Milstein half december 2023 in Amsterdam heeft horen spelen, kan het beamen. Zij was, naast Olga Pashchenko,  de tweede pianiste van Russische origine die in de hoofdstad van zich liet horen tijdens op hert Winteravonden aan de Amstel festival. De nog jonge Nathalia is weliswaar geboren in de Zuid-Franse stad Lyon, maar uit van oorsprong Russische ouders. Tevens is zij het veel jongere zusje van de in Nederland woonachtige violiste Maria Milstein. Haar vader Serguei was jarenlang haar leraar aan de piano. Daarna volgden zij lessen bij András Schiff en Nelson Goerner in Geneve.

 

De Waalse Kerk in kerstsfeer

De Waalse kerk was half december al helemaal in kerststemming gebracht met een grote verlichte boom, overal kleine lampjes en zelfs met rode strikken aan de kerstbanken. Nathalia Milstein werd met trots aangekondigd, mede omdat ze had toegezegd in de Bösendorf Series te komen spelen, nadat de organisatie haar had gehoord tijdens het Grachten Festival te Amsterdam. Er verscheen een zeer slanke dame, die wel leek weggelopen uit een Hollywoodfilm van de vorige eeuw. Dan verwacht je niet dat uitgerekend zij zoveel geluid uit een Bösendorfer kan halen.

Narhalia begon elegant en rustig met vier korte werken van Jean Philippe Rameau (1683-1764), oorspronkelijk geschreven voor klavecimbel. Milstein speelde de werken licht, maar gebruikte de vleugel niet als een klavecimbel. Misschien dat daarom de overgang naar Images boek 1. L. 110  van Claude Debussy (1862-1918) niet zo groot was, terwijl deze componist 98 jaar na het overlijden van Rameau werd geboren. Wat ze bindt is dat ze allebei een vernieuwer in hun tijd waren en op hun eigen manier onderwerpen of dieren via de muziek probeerde te verbeelden. In Image boek 1 bevat Hommage á Rameau. En deze werd uiteraard ook door Nathalia vertolkt.

 

 

Daarna deden we een stapje terug in de tijd om naar Waldesrauschen, S.145 van Franz Liszt (1811-1886) te luisteren. Met haar snelle slanke vingers kon Milstein de ruisende wind door het bos goed laten horen. Daarna volgde het zogenaamde vuurwerk met Pianosonate, Sz. 80 van Béla Bartók (1881-1945). Van deze componist is bekend dat hij volksmuziek bestudeerde en vervolgens in zijn eigen werken verwerkte, wat bij hem leidde tot muziek waar een stevige aanpak voor nodig is. Geen muziek die je verwacht bij een fragile uitziende schoonheid als Nathalia Milstein. Maar een karakteristieke Bartok ontstond onder haar vingers. En zelfs zodanig dat een aantal snaren in de vleugel ontstemden.

Gelukkig volgde een pauze waarin de Bösendorfer door de stemmer hersteld kon worden. Misschien ook doordat de temperatuur in de kerk niet heel hoog was, ontstemde de vleugel helaas weer heel snel tijdens de Études-Tableaux opus 39 van Sergej Rachmaninoff (1873-1943). Etudes zijn oefeningen die o.a. door Chopin tot concertstuk zijn verheven. Een uitdaging voor de pianist. Maar in dit geval ook voor de luisteraar. Een grote hoeveelheid noten, vaak indrukwekkend stevig aangeslagen, kwam op het publiek af. Dat was een beetje jammer, omdat het gedeelte voor de pauze zo kleurrijk en origineel was samengesteld.

 

Rusland

Twee dagen later speelde Nathalia weer een aantal delen uit dezelfde Étude-Tableaux opus 39 van Rachmaninoff tijdens het laatste concert van Winteravonden aan de Amstel. Geprogrammeerd omdat Rachmaninoff tijdens zijn verblijf in de Verenigde Staten fantoompijn leed, door zijn vaderland enorm te moeten missen. Étude-Tableaux was het laatste gecomponeerde werk in zijn vaderland.

Het was interressant om het klankverschil te horen tussen de Bösendorfer in de Waalse Kerk en de Bechstein van het H ‘Art museum. Op beide instrumenten kon Milstein bijzonder veel verschillende aanslagen, en daardoor klankkleuren, laten horen tijdens haar spel. Dat heeft natuurlijk zijn invloed op de muziek. Tegelijkertijd was het bijzonder jammer, dat voor een klein publiek in dezelfde stad twee dagen na elkaar hetzelfde stuk ten gehore werd gebracht. Temeer omdat het niet gemakkelijk in het gehoor ligt en eigenlijk de technische kunsten van de pianist worden geëtaleerd. Natuurlijk begrijp ik dat managers hun musici moeten beschermen. Maar het publiek en programmeurs willen graag artistieke diversiteit. En die heeft Anna Azernikova laten zien met haar geweldig origineel geprogrammeerde Winteravonden aan de Amstel. Voor alle leeftijden en met verschillende muziekstijlen.

 

 

Helaas heb ik niet alle concerten kunnen bezoeken, maar een aantal zijn noemenswaardig. Zo begeleide Aleksander Melnikov de cellist Alexander Rudin. Deze had voor dit concert op 13 december 2023 via Istanbul naar Amsterdam moeten reizen. Helaas kon hij om (financiele) redenen zijn eigen cello niet meenemen. Daarom was hem voor dit concert een instrument belangeloos aan hem uitgeleend door Andreas Post.

 

 

Het was niet te horen dat Rudin op een voor hem vreemd instrument moest spelen, terwijl hij liefdevol en kleurrijk werd begeleid door Melinikov. De pianist was de enige dit festival (van de concerten die ik heb gehoord), die de vleugel zo bespeelde, dat je het gevoel kreeg dat je met z’n allen, tijdens een lange donkere avond, knus in een kleine ruimte zat. Ook Rudin paste zich meesterlijk aan aan de intieme ruimte, maar dat beide musici even gemakkelijk op de grote concertpodia spelen was te horen aan de souplesse, finesse en grandeur van hun geanimeerde samenspel. Het werk dat het meest indruk op mij maakte was de Cellosonate in a opus 81 (1948) van de onbekende russische componist Nikolaj Mjaskovski (1881-1950), geschreven voor de beroemde Russische cellist Mstislav Rostropovitsj (1927-2007). Terwijl Mjaskovski tijdens zijn leven in Rusland als één van de grote componisten werd erkend, is zijn muziek voor zijn tijd ouderwets te noemen. Waarschijnlijk ook door het regime waaronder hij moest werken. Daardoor is Mjaskovski alsnog vergeten. Maar dat zegt niets over de kwaliteit van zijn muziek. Want die is geweldig en zeker de moeite waard om geprogrammeerd te worden!

 

De Oekraïene

Een muziekwerk dat ook onverwacht goed in het gehoor lag, was Fierce January 2023 – Een Oekraïns dagboek. Het is een liedcyclus bestaande uit gedichten uit de 20ste en 21ste eeuw van Oekraïense poëten. Deze zijn op muziek gezet door de componist Svyatoslav Lunyov, eveneens afkomstig uit de Oekraïne. Wie oorlogsgeweld verwachtte, kwam bedrogen uit. De compositie was een liefdevol betoog aan het vaderland van de componist. Je voelde pijn en verdriet in zijn muziek. Het was verstild en soms met sardonische humor.  En dat laatste is zeker besteed aan de Oekraïnse sopraan Viktoriia Vitrenko. Zij is een specialist in dit soort werk. Dat was in maart 2023 ook te horen tijdens het Kurtág Festival in het Muziekgebouw aan het IJ. Met haar expressieve stem, hield ze het publiek geboeid tot aan het einde, terwijl de meesten in het publiek de Oekraiense taal niet konden verstaan. De muziek van Lunyov werd alleen even een beetje jazzy bij het gedicht over een kamikaze mug. (als publiek hadden we de engelse vertaling gekregen). Viktoriia vertelde dat Lunyov 35 gedichten op muziek heeft gezet, waarvan ze er 18 had gekozen. De laatste gedichten gingen over kerst. Als toegift kregen we nog een kerstlied. Het geheel zorgde voor liefde en verbinding.

 

 

De zangeres werd op de Bechstein begeleid door de in maart 2022 met zijn gezin naar Nederland gevluchtte Oekraïnse pianist Antonii Baryshevski. En daarmee kunnen wij ons in Nederland (ondanks alle narigheid) gelukkig prijzen. Want hij is een fantastisch musicus die een mooie ondersteunende begeleiding verzorgde. Inmiddels is hij de opvolger van de in augustus j.l. overleden Folke Nauta, om diens project pianomuziek voor de linkerhand samen met het Prismatrio voort tezetten. (Over dit project is te lezen in het maart/april nummer van De Nieuwe Muze 2023, nog te bestellen via https://www.magvilla.nl/?s=de+nieuwe+muze) 

 

 

Fantoom(pijn)spel

Het Prismatrio lijdt als ensemble fantoompijn doordat hun bevlogen pianist en onderzoeker naar repertoire voor de linkerhand, Folke Nauta (1973-2023), afgelopen jaar is overleden. De pianist Paul Wittgenstein (1887-1961) leed fantoompijn doordat zijn rechterarm tijdens WOI moest worden afgezet. Omdat hij via zijn familie veel geld bezat kon hij de grote componisten van zijn tijd voor zijn linkerhand laten componeren. Zo schreef het jonge talent Erich Wolfgang Korngold (1897-1957) in 1930 Suite voor piano linkerhand, twee violen en cello. Een indrukwekkend en stevig werk, waar helaas de Kerkzaal in het H’Art Museum qua akoestiek te klein voor was. Maar geweldig gespeeld én geschreven. Vooral omdat het totaal niet hoorbaar was dat de uit israël afkomstige pianist Omri Epstein de vleugel alleen met zijn linkerhand bespeelde. De pianocadens waarmee de suite begon, werd zeer indrukwekkend vertolkt. Maar zelfs die éne hand was te groot voor de zaal.

 

 

De broer van Omri, Ori Epstein, bespeelde de cello. Samen vormen ze met Mathieu van Bellen (1ste viool) het bekende Busch Trio. De vrouw van Mathieu, Maria Milstein, bespeelde de tweede viool. Het was een bijzonder gezelschap: Israël, Nederland en Rusland verenigd in de muziek van Korngold. Ook deze joodse componist had, evenals Wittgenstein,  Europa wegens het regime moeten verruilen voor de Verenigde Staten. Zo hopen we maar dat de laatste woorden van Anna Azernikova waarheid worden: ‘Laat de Kanonnen stoppen en de Muzen zegevieren!’

Suus Blanke

Foto’s: Foppe Schut e.a.

 

 

Info:

Nathalia Milstein speelt Étude – Tableaux op. 39 van Rachmaninov tijdens de Arthur Rubinstein Competition in Tel Aviv, mei 2017

https://www.youtube.com/watch?v=KwLhpWCC05E

Lees mee en luister naar een uitvoering van de cello sotate van Nicolai Mjaskovski:

https://www.youtube.com/watch?v=IuJE7jd1_ME

De recensie over het Kurtág Festival waarin Viktoriia Vitrenko optrad:

https://denieuwemuze.nl/kafka-beckett-en-spelen-op-gyorgy-kurtag-festival-in-muziekgebouw-aan-t-ij/

Op 1 januari 2024 wordt de suite voor piano voor de linkerhad, twee viole en cello nogmaals uitgevoerd tijden het Oliebollenconcert in Amsterdam. Info volgt hieronder:

https://stadsherstel.nl/cultuuragenda/oliebollenconcert-2024/

You May Also Like

Nguci is een briljant pianiste, Denève is een briljant dirigent en Visman een briljant bewerker

Erik Bosgraaf schittert in Willem Jeths’ blokfluitconcert met De Philharmonie

Mathilde Wantenaar betovert op de Cello Biënnale

Symfonieorkest Bellitoni en pianist Meeuwsen brengen avond op hoog niveau