Gehoord: 8 en 9 december, Zuiderkerk, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

 

 

Het is een van de leukste jaarlijkse festivals in Amsterdam: de G 10 van de economie, filosofie & the arts, het inspirerende geesteskind van Boudewijn Richel, tevens oprichter en directeur van de Vakantiebeurs voor Bijzondere Reizen, die dit jaar op 6 & 7 januari plaatsvindt in de Amsterdamse Beurs van Berlage en op 20 & 21 december in de Stevenskerk in Nijmegen.

Als het even kan ga ik er elk jaar heen, omdat Richel er keer op keer in slaagt om actuele onderwerpen te presenteren. Daarbij nodigt hij een select gezelschap van belangwekkende internationale schrijvers en denkers uit, veelal mensen die net een opmerkelijk boek hebben geschreven over onderwerpen als het heelal, zwarte en witte gaten, de implicaties van social media, vraagstukken als ‘heeft de mens wel een eigen wil of waarin verschillen mensen van dieren’, hoe kunnen we de klimaatcrisis tegenhouden en zo nog een heleboel meer. Richel wil de bezoekers wakker schudden met nieuwe ideeën over de tijd waarin we leven. Vaste prik is de boekentafel, waarop de opmerkelijkste boeken van het afgelopen jaar te koop zijn.

 

 

Dit jaar was het thema ‘Identiteit’ en dan met name identiteit gekoppeld aan de razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van AI. Twee dagen lang zat de uitverkochte Zuiderkerk in Amsterdam vol met naar kennis, waarheid en wijsheid hunkerende jongeren. Voornamelijk studenten, maar ook hun docenten en mensen van allerlei pluimage die nieuwsgierig in het leven staan. Na elke door Munda de la Marra charmant en met kennis van zaken ingeleide lezing, volgt een Q & A, wat steevast een rijtje met jongeren oplevert die kritische vragen stellen en vaak goede antwoorden krijgen. Ikzelf vind de G10 elk jaar opnieuw een enorm verfrissende en inspirerende ervaring, die je wakker schudt en activeert om met open mind na te denken en te lezen over de problemen en de zegeningen van de tijd waarin wij leven.

Dit keer kon ik het niet laten om Het ontstaan van de tijd – Mijn reis met Stephen Hawking voorbij de oerknalvan Thomas Hertog te kopen, die een boeiende lezing over dit onderwerp gaf. En daarnaast het prachtig uitgegeven boekje White Holes – Inside the Horizon van Carlo Rovelli, een Italiaanse ‘poet of physics’ die al eens op de G 10 te gast was en die de barrières tussen wetenschap en kunst probeert te slechten. Rovelli over zijn boekje: ‘Dit is het verhaal van een doorlopend avontuur. We zullen de horizon bereiken. We zullen hem betreden. We gaan tot op de bodem. We steken hem over en breken er doorheen om aan de andere kant in een wit gat uit te komen.’ Dat zou ook een typering kunnen zijn van Boudewijn Richel.

 

 

Op zaterdag hoorde ik vormgever Geoffrey Lillemon in zijn lezing The dance of AI and Psyche angstaanjagende dingen vertellen over de snelheid waarmee AI de kunst van het vormgeven infecteert. Hijzelf werkt er uiterst behendig mee, staat elke ochtend om vijf uur op om via LinkedIn de nieuwste technologieën tot zich te nemen, gaat dan nog een uurtje slapen en past ze vervolgens toe, waarbij hij zich vrijelijk beweegt tussen schreeuwerige en onrustige bewegende commerciële ontwerpen en AI-kunst. Best lelijke ‘kunst’ wat mijzelf betreft…

 

 

Daarop volgde ik een geruststellende lezing van de oer nuchtere en soms cynische filosoof Bernardo Kastrup, afkomstig uit Brazilië en oprichter van de Essentia Foundation. Zijn werk heeft geleid tot de moderne renaissance van het metafysisch idealisme, het idee dat de werkelijkheid in essentie mentaal is.

 

 

Kastrup maakte op overtuigende en vaak humoristische wijze aannemelijk dat alles wat gefabriceerd wordt door digitale technieken en AI nooit bewustzijn van zichzelf kan hebben, omdat alle data er immers door mensen zijn ingestopt. Kastrup schreef Idea of the World – A multidisciplinary argument for the mental nature of reality en werkte voor de Eurpean Organization for Nucleair Resaerch en de Philips Research Laboratories in Cern, waar wetenschappers zich bezighouden met de kwantumtheorie.

 

 

Cosmoloog Thomas Hertog, die nauw samenwerkte met Stephen Hawking, hield een fascinerende lezing over de ideeën die Hawking kort voor zijn dood kreeg en die eigenlijk al het voorafgaande in een heel ander perspectief zetten. Hertog: ‘Lange tijd dachten mensen dat de natuur wordt geregeerd door vaste natuurwetten zoals de zwaartekracht, maar ook in de kosmologie is dit stabiele wereldbeeld voorbij. Heel weinig dingen zijn stabiel en veranderen niet in de loop van de tijd. Stephen en ik ontdekten hoe de natuurkunde zelf terug kan verdwijnen in de oerknal. Niet de wetten op zich, maar hun vermogen om te veranderen heeft het laatste woord in onze theorie. Dit werpt een nieuw licht op waar kosmologie uiteindelijk over gaat.’ En in The Guardian stond maart 2023 te lezen: ‘Volgens Hertog keert het nieuwe perspectief dat hij met Hawking heeft bereikt de hiërarchie tussen wetten en werkelijkheid in de natuurkunde om en is het ‘diep Darwinistisch’ van geest. Het leidt tot een nieuwe filosofie van de natuurkunde die het idee verwerpt dat het universum een machine is die bestuurd wordt door onvoorwaardelijke wetten met een voorafgaand bestaan, en het vervangt door een kijk op het universum als een soort zelforganiserende entiteit waarin allerlei opkomende patronen verschijnen, waarvan we de meest algemene de wetten van de natuurkunde noemen.’ Aan het eind van zijn lezing haalde Hertog ook nog de filosofe Hanna Arendt aan, zodat ik me na afloop haastte om zijn boek te gaan kopen.

 

 

Isabel Millar, die haar visie gaf op The Psycho Analisis of Artifical Intelligence heb ik gemist, net als de livestream met Walter Isaacson over het fenomeen Elon Musk. ‘s Avonds zat de kerk voller dan vol om de razend populaire Sloveens filosoof Slavoj Žižek- ‘Philosophy is like falling in love’– fel en betrokken over de oorlog tussen Israël en Hamas te horen orakelen, wat hem er toebracht de filosofie even opzij te zetten. Terecht, al is de man vooral bekend door de vlijmscherpe en vaak geestige manier waarop hij onze postmoderne populaire cultuur weet te interpreteren en analyseren.

 

 

Een dag later gaf Maxim Februari als eerste een verhelderende en alarmerende lezing over Intelligence and the Body: zijn wij ons lichaam of hebben we een lichaam en wat blijft er van ons lichaam nog over als dat door biometrische herkenningstechnieken ons paspoort, toegangsbewijs en zo nog veel meer wordt. Als een wijze nestor besprak David Oman, auteur van How to survive a Crises, daarna op een wat meer relativerende en enigszins positieve wijze How spies think – Ten lessons in Intellgence.

 

 

En toen was het dan, op zaterdagmiddag vier uur, eindelijk tijd voor een muzikaal intermezzo, dat werd ingevuld door saxofonist en componist Ties Mellema, geboren in Bergen op Zoom in 1976. In 2008 begon hij aan het traject van de Nederlandse Muziekprijs en later werd hij een van de medeoprichters werd van muziekcollectief Splendor in Amsterdam. Richel had dag 2 van zijn G19 de titel Troubles in Paradise meegegeven en als er één begaafde musicus is die daar verstand van heeft, dan is dat wel Ties Mellema. In 2008 struikelde hij in de keuken, liet daarbij een koffiekopje kapotvallen en kwam terecht op een scherf die door zijn pols sneed, met als gevolg dat er een pees, zenuw en slagader geraakt werden. Volgens de artsen zat spelen er voor Mellema niet meer in. Maar hij gaf niet zomaar op en won in 2010 alsnog de Nederlandse Muziekprijs. De saxofonist moest opnieuw leren spelen en eindeloos oefenen tot zijn rechterhand het weer deed. Totdat in 2015 sloeg het onheil opnieuw toesloeg: Mellema kreeg kanker, werd behandeld, revalideerde en moest vervolgens opnieuw behandeld worden omdat de kanker terugkeerde. Een tijdje probeerde hij fotograaf te worden, maar de muziek won het van het beeld. Hij ging op zoek naar muziek waarvan hij nog niet wist hoe die moest klinken. Mellema: ‘Het gaat nu goed. Alhoewel ik door de behandelingen verschillende bijwerkingen kreeg, zoals tinnitus (een constante ruis in je oor) en gevoelloze vingertoppen bij kou. Mijn aanzet, vooral mijn staccato, het met de tong tegen het riet tikken voor een korte toon, is langzamer geworden. Ik heb mezelf een dubbelstaccato aangeleerd; door afwisselend de klanken t-k-t-k te maken tijdens het spelen.’

 

 

En nu maakt Mellema zijn eigen muziek, die de vrucht is van alle jaren dat hij muziek heeft gespeeld en naar muziek heeft geluisterd. Mellema: Ik wil niet gedwongen worden te kiezen. De hele wereld aan stijlen en genres ligt aan mijn voeten, die wil ik in zijn totaliteit ontdekken en gebruiken. Ik wilde alles wat ik in huis heb aan gereedschap, gebruiken: improvisatie, elektronica, minimaltechnieken, jazz en klassiek. De track Duwen & trekken op mijn album Reset is heel avantgardistisch, met micro tonale glijdende noten. Alsof je duwt en trekt aan die toon, een heel langzame vibratie.’ In de Zuiderkerk klonk naast Duwen & Trekken o.a. ook zijn nieuwe nummer Froglegs. Zo vermengde Mellema tijdens de G 10 op eigenzinnige wijze klassiek, minimal music, ‘wereldmuziek’, jazz en funk, waarbij hij saxofoons in drie maten inzette (sopraan, bariton en bas) om het publiek, dat nu even uit zijn hoofd kon ontsnappen op de originele klanken de veelzijdige saxofonist, te vermaken. Vrolijk improviseerde hij erop los boven min of meer vastgelegde schema’s. Mellema: ‘Ik doe niet aan stijlen. Ik speel muziek. Geen klassiek, geen jazz, geen pop, maar alle muziek die me aanspreekt en die een ware expressie van iets is. Ik ben vooral nieuwsgierig naar de muziek die tussen de stijlen ligt.’ Het publiek kon dankzij. Mellema even luisteren en voelen i.p.v. denken en beloonde zijn bevrijdende optreden met een warm applaus.

Wenneke Savenije

Info:

https://www.g10vandeeconomie.nl/#D1

https://tiesmellema.com/