Signum Quartett streamt weergaloze uitvoering van Schuberts ‘Der Tod und das Mädchen’
Programma: strijkkwartetten van Beethoven, Ivy Priaulx Rainier en SchubertGehoord: 8 mei 2021, 20.00 uur, livestream vanuit Edesche Concertzaal
Recenseren beperk ik bij voorkeur tot live concerten, maar voor de Edesche Concertzaal maak ik graag een keer een uitzondering. Niet in de laatste plaats omdat de zaal tijdens de pandemie de best denkbare apparatuur op het gebied van beeld- en geluidsweergave heeft aangeschaft, maar ook vanwege de vaak verrassend goede programmering. Een topkwartet als het Signum Quartett naar Ede halen voor een live streaming die enkel te beluisteren is op het moment dat de musici hun concert daadwerkelijk spelen, is op zichzelf al best bijzonder. Achterliggende gedachte van de serie Classical At Home, is dat alle programma’s die in de Edesche Concertzaal gestreamd worden de ambiance van een live concert zo dicht mogelijk benaderen. Presentator Sander Zwiep verlevendigt het geheel met aardige inleidingen op het gespeelde repertoire, en in de pauze een al eerder opgenomen interview met de musici.
Als lichtvoetig tegenwicht voor Schuberts intens bezielde en emotionele drama ‘Der Tod und das Mädchen’, zonder twijfel een van de mooiste stukken die ooit voor strijkkwartet werden gecomponeerd, opende het Signum Quartett met een geanimeerde, gestroomlijnde en in de snellere delen soms enigszins gestreste uitvoering van het Derde Strijkkwartet op. 18 nr. 3 van Beethoven. Hier werkte de haarscherpe kwaliteit van de opnameapparatuur een beetje in het nadeel van de muziek, omdat de vier leden van het kwartet – Florian Donderer en Annete Walther (1e en 2e viool), Xandi van Dijk (altviool) en Thomas Schmitz (cello) – ieder voor zich zó genadeloos scherp in beeld en geluid kwamen, dat de individuele stemmen als het ware weigerden tot één organisch bewegend en ademend geheel samen te vloeien.
Mogelijk speelde het fenomeen ‘afleiding’ bij die waarneming vanachter het beeldscherm ook een rol, want door de hoge beeldkwaliteit zie je elk haartje, vlekje en zweetdruppeltje en door de fenomenale geluidskwaliteit hoor je niet alleen het geschuifel en gekraak van de stoelen in de lege concertzaal, maar ook bijvoorbeeld hoe de primarius nerveus zijn bezwete handen aan zijn broek afveegt. Het Signum Quartett mistte duidelijk de warmte en inspiratie van de communicatie met een reëel publiek, maar deed desondanks zijn uiterste best om muzikaal het onderste uit de kan te halen. Dat de lessen die het kwartet in het verleden o.a. volgde bij het Alban Berg Quartett hun vruchtbare sporen hebben nagelaten, was te horen aan de markante fraseringen, frisse tempi en transparante stemvoeringen, maar hier en daar wilde de klank maar niet optimaal samenvloeien, haperde de cadans of waren passages net niet helemaal zuiver. Beethoven weigerde als het ware een man uit een stuk te worden, en dat leek meer met ‘digitale onwennigheid’ dan met de grote kwaliteiten van het Signum Quartett en zijn afzonderlijke spelers te maken te hebben.
Overtuigender klonk daarna de gedreven en bij vlagen bezeten uitvoering van het Eerste Strijkkwartet van de Zuid-Afrikaanse 
componiste Ivy Priaulx Rainier (1903-1986), een stuk uit 1940 dat in 1949 door het Amadeus Quartet op de plaat werd gezet om vervolgens weer min of meer uit beeld te verdwijnen. Ten onrechte, want violiste en componiste Priaulx Rainier – die werd opgeleid door o.a. Arnold Bax en Nadia Boulanger en later docent werd op de Royal Academy of Music in Londen- was een begenadigd musicienne, die in de voetsporen van Bartok op zoek ging naar de muzikale roots van Zuid-Afrika, welke ze op een originele manier in haar fascinerende en kleurrijke composities liet doorklinken. Haar vierdelige Strijkkwartet nr. 1 in c is een opzwepende opeenvolging van demonische, mysterieuze en melancholieke passages, die op lijken te stijgen uit de dampende jungle omringd door een verscheurde aarde. Alle mogelijkheden van het medium strijkkwartet, van pizzicato’s die doen denken aan Afrikaans tromgeroffel tot flageoletten en glissando’s die de ijle stem van de geesten lijken te verklanken, verwerkte Priaulx Rainier in haar originele, modern georiënteerde idioom. Het Signum Quartett gaf er een gespierde, heftige en soms bezwerende uitvoering van, waarbij de musici steeds meer naar elkaar toe trokken en een soort ‘tribale oer eenheid’ vormden in de flow van de geagiteerde muzikale beweging.
Maar het onmiskenbare hoogtepunt van de avond vormde de weergaloze uitvoering van Schuberts aangrijpende 14e strijkkwartet ‘Der Tod und das Mädchen’ dat onlangs door het Signum Quartett op cd werd gezet, een opname die het gezaghebbende strijkersblad The Strad betitelde als ‘een van de beste uitvoeringen van dit werk ooit.’ Op dit album, Ins stille land, staan ook prachtig gestileerde strijkkwartbewerkingen van Schubert-liederen door Xandi van Dijk, de altviolist van het Signum Quartett, die in het interview met Sander Zwiep naar voren kwam als een oprechte muziekliefhebber met vele kwaliteiten en een volstrekt authentiek vermogen om intens te genieten van alle facetten van zijn bestaan als musicus.
Al vanaf de dramatische openingsmaten werd duidelijk dat het Signum Quartett zo volledig vergroeid is geraakt met Schuberts kwetsbare en intens bezielde epos over leven en dood, dat de beperkingen van een digitale weergave nu plotseling als vanzelf werden overstegen. Hier was Schubert de Grote Held, die vanuit de metafysische wereld zijn gepassioneerde stem liet horen om zijn grandioze, aangrijpende, tedere, opzwepende, angstaanjagende, hartverscheurende en overgevoelige verhaal te vertellen over hoe een jongeman zich kan voelen die weet dat hij niet meer zolang te leven heeft. Enkele maanden nadat Schubert dit helse kwartet in 1824 voltooide, schreef hij aan zijn vriend Franz Schober: ‘Waar hebben we geluk voor nodig wanneer het enige vertier dat ons rest het ongeluk is.’
Volgens Xandi van Dijk maakt de emotionele directheid van zijn klanktaal Schuberts muziek zo speciaal: ‘Schubert heeft maar een paar akkoorden nodig om je als speler en luisteraar direct in een bepaalde sfeer te brengen. Het is tijdloze, fragiele en menselijke muziek. Ik vind het ongelooflijk knap hoe Schubert in zijn muziek zweeft tussen intens menselijke emoties en hemelse sferen.’ En dat is precies wat het Signum Quartett met haar temperamentvolle uitvoering van ‘Der Tod und das Mädchen’ wist te bewerkstelligen, dankzij een gelukkige combinatie van technisch meesterschap, de bezielde betrokkenheid van alle vier de spelers bij Schuberts ongeëvenaarde partituur en de gloeiende intensiteit van het samenspel.
Wenneke Savenije
