Gehoord: 25/2, Concertgebouw, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

 

Vrolijke opwinding

Dat de klassieke muziek nog lang niet dood is bleek uit het enthousiasme waarmee veel jongeren, te midden van de vertrouwde ouderen onder het publiek, gisteravond naar Het Concertgebouw waren getogen om getuige te zijn van het slotconcert van de tournee van het Nederlands Studenten Orkest (NSO). Nog voordat er een noot geklonken had heerste er al een blijmoedige opwinding in de Grote Zaal, al was het ‘emancipatoire’ programma best een serieuze aangelegenheid. Centraal stond de Vijfde symfonie van Mahler, voorafgegaan door de première van het allesbehalve luchthartige opdrachtwerk Ein Glück ohne Ruh van de Spaanse componiste Sílvia Lanao, gezongen door de Nederlands-Iraanse sopraan Lilian Farahani, gevolgd door vier door Alma Mahler gecomponeerde en door Lanao georkestreerde versies van de liederen Die Stille Stadt, Ich Wandle unter Blumen, Laue Sommernacht, Bei dir ist es traut uit 1910. Het gedeelte voor de pauze werd besloten met het door Lanao gecomponeerde en door Farahani gezongen In Einem Briefe op teksten van Alma, die worstelde met haar relatie met Mahler.

 

 

Zwiepende emoties

Het is bekend dat Mahler zijn toekomstige vrouw Alma al voor hun huwelijk verbood om door te gaan met componeren, omdat er maar ‘één componist in het huishouden kon zijn.’ Alma accepteerde deze eis uit liefde voor Mahler, maar omdat ze werkelijk talent voor componeren had, moet ze tijdens hun turbulente huwelijk enorm met dit verbod hebben geworsteld. Lanao is er in haar Ein Glück ohne Ruh met veel empathie en ambachtelijkheid in geslaagd om de zwiepende emoties die Alma teisterden te verklanken in een expressief orkestwerk van laatromantische allure, waarin de getroebleerde verstandhouding tussen Alma en Mahler niet alleen hoorbaar, maar ook voelbaar wordt gemaakt. Innige lyriek, schrijnend dissonante passages en turbulente gevoelsexplosies vol woede en hartstocht karakteriseren het orkestwerk. Momenten van vrede, geluk en verbondenheid worden afgewisseld met nog veel meer momenten van wanhoop, frustratie en onenigheid.

 

 

Liefdesdrama

‘Dat alles heeft Lanao verwerkt in haar expressieve maar complexe orkestinleiding, die helaas de krachten van het NSO een beetje te boven ging,’ schreef ik in mijn recensie over het openingsconcert van de tournee in de Stadsgehoorzaal in Leiden op 12 februari: ‘… temeer daar geen van de orkestleden een duidelijk beeld leek te hebben van hoe het rommelig uiteengezette stuk, dat nu voor het eerst in de concertzaal klonk, op zijn best zou kunnen klinken. Het gevolg was een goed bedoelde chaos van slecht geïntoneerde stemmen, die in hun expressieve turbulentie regelmatig uit de bocht vlogen en niet helder genoeg werden omlijnd. Je kon horen dat iedereen in het orkest zijn uiterste best deed alle noten te raken en dat Lanao er in theorie wonderwel in geslaagd is het liefdesdrama van Gustav en Alma te vangen in heftige bewegingen en Mahleriaans, en soms zelfs Wagneriaans aandoende orkestklanken, maar er was nog te weinig nuance en te veel disbalans in de vertolking van het NSO om te kunnen overtuigen. Zonder twijfel zal dit stuk aan het einde van de tournee, als iedereen wat meer vertrouwd is geraakt met het behoorlijk lastige notenbeeld, een stuk overtuigender, gestroomlijnder en hopelijk wat minder vals klinken.’ Zie voor hele recensie: https://denieuwemuze.nl/nederlands-studenten-orkest-spelen-mahler-v-en-ein-gluck-ohne-ruh-van-silvia-lanao/

 

 

Gerijpt

En die voorspelling is terecht gebleken. Want na dertien dagen optreden, rondreizen in bussen, ontluikende liefdes, nachtelijke feestjes, drankgelagen en slaapgebrek, klonk Lanao’s imposante orkestwerk nu veel minder vals, samenhangender, genuanceerder en beter uitgebalanceerd. De orkestleden wisten nu echt waar ze mee bezig waren, konden hun individuele partijen aanzienlijk beter spelen, waren technisch gesproken meer naar elkaar toegetrokken (o.a. wat betreft intonatie, streken, articulatie, dynamiek enz.) en hadden een persoonlijke band opgebouwd met de muziek, waarvan ze zich inmiddels een goede innerlijke voorstelling konden maken. Daardoor was dirigent Frans-Aert Burghgraef niet meer voornamelijk bezig om als een schoolmeester de chaos te bedwingen door de boel kost wat kost bij elkaar te houden. Inmiddels kon hij zijn artistieke vleugels uitslaan om de muziek van Lanao in alle opzichten recht te doen en de studenten daarin mee te slepen. En dat lukte hem wonderwel. Het kleurrijke stuk klonk nu fascinerend, expressief en veel beter gestroomlijnd, waarbij de fantastische akoestiek van Het Concertgebouw nog eens extra glans aan het geheel verleende. Oefening baart kunst.

 

 

Alma’s liederen

Daarna betrad zangeres Lilan Farahani het podium om, inmiddels nog meer vergroeid geraakt met Alma’s innerlijke zielenroerselen, vol zelfvertrouwen, Weense elegantie en in warm glanzende kleurschakeringen Alma’s liederen te zingen. Als artistieke dochter van een kunstenaar en een zangeres, het Weense echtpaar Schindler, leerde Alma al jong goed piano spelen. Vanaf haar negende begon ze met componeren. Eerst kreeg ze les van de Weense organist en componist Josef Labor, met wie ze discussies voerde over de bedwelmende en ‘moderne’ muziek van Wagner. Later werd Alexander Zemlinsky, zelf een voormalige protegé van Brahms, haar leraar.  Alma componeerde zo’n 100 liederen, waarvan er 17 bewaard zijn gebleven. De meeste daarvan zijn hoogstpersoonlijke getuigenissen, vaak gebaseerd op sensuele of religieuze teksten van dichters als Novalis, Richard Dehmel en Rainer Maria Rilke. In Alma’s muzikale idioom zijn invloeden te herkennen uit de muziek van Wagner en haar favoriete pianocomponisten Schubert en Schumann. Haar liederen weerspiegelen de tijdgeest van het Weense Fin de Siècle: dramatisch en broeierig, waarbij de duisternis af en toe wordt opgeheven door visioenen van sereniteit en vrede. Farahani zong Alma’s liederen met overgave en een beschaafd maar expressief stemgeluid, waarna haar voordracht in het wederom krachtig en stijlvol door Lanao gecomponeerde In Einem Briefe dramatischer en intenser werd. Terecht want nu bezong ze de ongelukkige liefde tussen Alma en Mahler.

 

 

Imposante Vijfde

Na de pauze hoorde ik het NSO voor de tweede keer in twee weken de Vijfde symfonie van Mahler uitvoeren, die ook op 12 februari in Leiden al best overtuigend klonk. Maar in Het Concertgebouw leverden de muzikale studenten onder de geestdriftige leiding van dirigent Burghgraef echt een indrukwekkende prestatie en dat in alle vijf delen. Niet alleen waren de solo’s van trompet, hoorn, harp, slagwerk en andere instrumenten en instrumentgroepen behoorlijk goed, ook smolten de strijkersgroepen prachtig samen in eensgezinde fraseringen, of het nu dansante passages, apocalyptische momenten, sfeervolle natuurtaferelen of juist de oneindig verfijnde melodieën van het Adagietto betrof. De Mahler van Burghgraef en het NSO klonk op de slotavond van de tournee verrassend gerijpt en doorleefd. Bravo!

Wenneke Savenije

 

 

 

Info:

https://www.nso.nl/