Toonzetters smaakt naar meer!
Martín Mayo
Multimediaproject door 20 componisten van de jongste generatie
Gehoord 26/1, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
Primo Ish-Hurwitz (artistiek leider), Jos van Kan (regieadviezen), Bowie Verschuuren (video)
Uitgevoerd door: Agostinho Sequeira & Arjan Jongsma (slagwerk), Ramon van Engelenhoven en Shane van Neerden (piano)
Door Wenneke Savenije
Het idee ontstond, zoals veel goede ideeën, onder de douche. De jonge componist Primo Ish-Hurwitz liet in 2020 het water over zich heen kletteren en vroeg zich af hoe het zou zijn om de componisten van zijn generatie, allemaal tussen de twintig en de dertig, aan het publiek voor te stellen in een soort multimediaproject. Het soort evenement waarvan hij er vele heeft zien langskomen op het Oranjewoud Festival van zijn vader Yoram Ish_Hurwitz: origineel (of ‘vernieuwend’), laagdrempelig, toegankelijk en kleurrijk. Een ludiek concept waarmee je goed kan scoren d.m.v. crowdfunding, bij sponsors en bij subsidieverstrekkers, die sowieso al een voorkeur hebben voor ‘jong talent’. De nog aan het Conservatorium van Amsterdam studerende Primo Ish-Hurwitz formeerde een groepje met vier andere jonge componisten en het brainstormen begon. Aanvankelijk wilden ze een album maken met werken van componisten tussen de twintig en dertig jaar, maar het enthousiasme was groot en zo groeide de kiemgedachte uit tot een multimediaproject van verfrissende allure.
Thomas van Dun
Ish-Hurwitz deed een rondvraag bij de Nederlandse conservatoria om een overzicht van compositiestudenten en alumni te krijgen, wat resulteerde in een lijst van zo’n 150 mensen. Belangrijkste criterium voor potentiële deelnemers was dat ze moesten weten hoe je muziek schrijft voor piano, slagwerk en electronica, het uitverkoren instrumentarium. Ish-Hurwitz: ‘Componisten die in uiteenlopende stijlen werken kunnen zich in deze bezetting thuis voelen. Een piano, zeker met twee pianisten die quatre-mains spelen, geeft je qua harmonie en melodie eindeloos veel mogelijkheden. Slagwerk is qua klankkleur juist extreem divers (wat een piano weer minder heeft). Bijna elk soort geluid kun je door een slagwerker laten maken. Piano en slagwerk vullen elkaar dus heel mooi aan.’ Behalve dat het om korte stukken van hooguit een paar minuten moest gaan en dat er een open einde moest zijn om de stukken als een soort kettingcompositie in elkaar over te kunnen laten lopen, waren er geen strenge criteria: ‘We wilden laten zien dat er veel verschillende stijlen nieuwe muziek zijn. Maar het belangrijkste was dat dat wij er enthousiast van werden. We hebben ook gekeken naar relevantie. We hebben componisten gevraagd die al vaak worden uitgenodigd, maar ook componisten die minder vaak in de aandacht komen, maar wel ontzettend bijzondere en goede muziek maken.’ Door het ’verplichte’ instrumentarium zou het uiteindelijk ook niet zo moeilijk zijn om er een samenhangend geheel van te maken.
Shane van Neerden (piano), Arjan Jongsma & Agostinho Sequeira (slagwerk), Ramon van Engelenhoven (piano)
Omdat de componisten van de jongste generatie nadrukkelijk niet in hokjes willen denken en niet langer theoretische dogma’s accepteren, waarde er van meet af aan een vrije geest door het project. Alles kan en mag, zolang iedereen er maar blij van wordt. Zo werden er twintig composities uitgeselecteerd, waarin de bezetting varieert van solo piano of slagwerk tot stukken voor alle vier de musici. Ish-Hurwitz: ‘Toen ik bijna alles binnen had, had ik een goed beeld van de stukken en heb ik een volgorde bedacht en een spanningsboog gemaakt. Het begint met kleine bezettingen – Nuno Lobo wist dat hij het eerste stuk ging schrijven – en het eindigt met tutti – Julian Schneemann heb ik om een feestelijke finale gevraagd. Soms vloeien de stukken in elkaar over, soms begint het volgende stuk met een harde klap, of juist met een muzikale stilte. Daarin heb ik de componisten die op elkaar aansluiten vrijgelaten. Als de spanning maar wordt vastgehouden, dus dat je niet het gevoel krijgt dat het eindigt.’
Melle Heij
Het basisconcept werd gelardeerd met drie videofilmpjes waarin de twintig uitverkoren componisten grappige vragen voorgeschoteld krijgen, zoals ‘Welke componist zou je willen ontmoeten als je kon tijdreizen’, ‘Hoe erg is het om een deadline te missen?’, ‘Wat zijn je guilty pleasures in de muziek?”, Wat zou je beroep zijn als je geen componist was?’, ‘Wat zing je onder de douche’ en ‘Waar herken je jezelf in: routine of chaos?’ Bovendien werd elke afzonderlijke compositie visueel versterkt door videobeelden die werden opgenomen de Pastorie in Diemen, een uiterst sfeervol oud huis met vele kamers, waarvan iedereen er eentje kreeg toebedeeld om in te vullen naar eigen goeddunken in een boeiende mengeling van fotografie en video door Bowie Verschuuren. Met als resultaat een echte multimediale smaakmaker, waarin twintig ‘grensvervagende’, ‘veelzijdige’ en ‘out of the box’ denkende jonge componisten vrijwel zonder restricties hun eigen geluid kunnen laten horen in een caleidoscopisch en naadloos in elkaar overlopend ‘Gesamtkunstwerk’: Toonzetters!
Jan-Peter de Graaff
Het project ging afgelopen zomer op 4 juni in première in Oranjewoud, gevolgd door een voorstelling op de Dag van de Componist 2023 en sindsdien trekt de karavaan van 20 jongen componisten met succes door het land. Het bijzondere aan de laatste editie van Toonzetters in het Muziekgebouw aan ’t IJ, was dat na afloop van het evenement de door New Music NOW opgenomen album TOONZETTERS werd gepresenteerd bij 7 Mountains Records, waarop de stukken van alle deelnemers, die inmiddels ook allemaal met elkaar bevriend zijn geraakt, te beluisteren zijn. In willekeurige volgorde: Jan-Peter de Graaff, Celia Swart, Julian Schneemann, Bram Kortekaas, Mathilde Wantenaar, Primo Ish-Hurwitz, Ramin Amin Tafreshi, Frieda Gustavs, Nuno Lobo, Martín Mayo, Melle Heij, Alexandre Kordzaia, Thomas van Dun, Arjan Linker, Dimitri Geelhoed, Tijmen van Tol, Boris Bezemer, Rick van Veldhuizen, Nils Davidse en Karmit Fadael. Verschillende stijlen en karakters, van neoromantisch tot lounge, pyschedelische trancemuziek, indierock op piano of jazzy electronics, passeren in één vloeiende beweging de revue en maken duidelijk dat het tijdperk van de moderne ‘piep en knars-muziek’ inmiddels voorgoed voorbij is. De componisten van nu willen muziek maken waar je blij van wordt, of juist verdrietig, maakt niet uit, als het maar lekker luistert. Geen betweterigheid, stijldogma’s, onderlinge dominantie of concurrentie, maar plezier en muzikale veelzijdigheid, dat is wat de jongste componisten nastreven. Alles kan en mag.
Frieda Gustavs
Zo draaide de presentatie in net Muziekgebouw aan ’t IJ uit op een geweldig leuke avond, waarvan iedereen blij en tevreden werd. Alle zintuigen werden bediend, de toon was luchtig en vermakelijk en de twintig composities waren op zijn minst sfeervol, smaakvol, opzwepend of fascinerend en stuk voor stuk met compositorisch raffinement aan elkaar geregen. De serene, allemaal bij één specifieke compositie behorende videobeelden, die in drievoud achter de instrumentalisten werden vertoond, deden de rest. Als een bontgekleurde stoet trokken de componisten auditief en visueel aan het publiek voorbij, maar op een paar echt uitgesproken werken na – o.a. Hypotherma van Nuno Lobo, Hammer und Tanz van Jan-Peter de Graaff, Grace van Melle Heij, Sprookje nr. 1 van Mathilde Wantenaar en Tri-Angle-Square van Julian Schneemann- dreigde de geproclameerde ‘eigenheid’ van alle deelnemers toch een beetje ten onder te gaan in het uit vage klankvelden, spooky samenklanken, ritmische patronen en elektronische sferen opgebouwde geheel. Was deze muzikale raamvertelling nu een geslaagde opeenvolging van boeiende korte composities van componisten waar je méér van zou willen weten, of was het gewoon goed bij de tijdgeest passend ‘entertainment’?
Julian Schneemann
Ik besloot het life uitgezonden geheel nog een keer te beluisteren op NPO Radio 4, Avondconcert, en bleef zitten met dezelfde vragen: ‘Wat willen de twintig deelnemers nu eigenlijk met hun stukken uitdrukken, hoe zit het met vorm en inhoud, wat beoogt de structuur, timing en spanningsopbouw (voor zover aanwezig), blijft er nog iets van deze stukken over als je ze geïsoleerd beluisterd zonder videobeelden en vooral wat is nu eigenlijk het verhaal achter al die klanken?’ Met andere woorden: waar gaan deze stukken allemaal over, of is de muziek van nu alleen nog maar een sfeervolle of fascinerende opeenvolging van ritmes en ‘sounds’, die in wezen holle frases zijn? Een blik op de opmerkelijk goed georganiseerde websites van de meeste deelnemers, die meestal ook ‘visuals’ maken en zichzelf als ‘artist’ profileren, bracht me niet veel verder. Behalve dan dat ik me realiseerde dat het internet jonge componisten een ideale kans biedt om zichzelf zo interessant mogelijk te profileren, voor weinig geld en allemaal naast en door elkaar, zonder last te hebben van de ‘natuurlijke selectie’ die voorheen plaats vond door o.a. het strenge oordeel van leraren, concoursen, impresario’s, musici en het publiek. Dat maakt het allemaal toch een beetje vrijblijvend en gemakkelijk, ook al hebben veel van de deelnemers al aardig wat wapenfeiten op hun website staan, zoals prijzen en uitvoeringen door bijvoorbeeld het Residentie Orkest. Zou dat werkelijk door hun muziek alleen komen, of ook omdat ze zich in de digitale wereld en/of bij de Raad voor Cultuur het handigst weten te manifesteren en profileren?
Celia Swart
Voor mezelf kom ik er niet goed uit, behalve dan dat ik de som der delen uiteindelijk leuker vond als de losse onderdelen en misschien zou dat juist andersom moeten zijn. Hoe dan ook vallen muzikale initiatieven als die van Primo Ish-Hurwitz (die overigens zelf ook een aardige en onmiskenbaar hecht geconstrueerde compositie had geschreven) alleen maar te prijzen. Want ook de muziek van nu verdient het om gehoord te worden en daarbij kan een leuke presentatie enorm helpen om überhaupt aandacht te genereren. Misschien zou het aardig zijn om bij een volgend project alle deelnemers juist wél vrij te laten in hun keuze voor instrumenten en de tijdsduur van hun compositie, zodat ze desnoods elk een halve of hele avond mogen vullen. Dat is organisatorisch minder goed haalbaar, maar het zou de jonge componisten van nu wel meer ruimte geven om hun muziek qua vorm en inhoud uit te laten kristalliseren, zodat deze geheel op eigen kracht tot de verbeelding kan spreken. Muziek aankleden met Visuals en Theater is op dit moment een bijna dwangmatige trend geworden, zelfs op de conservatoria. Ook is het voor dirigenten en musici in de mode om voorafgaand aan een concert vlotte inleidende praatjes te houden om het publiek in te pakken. Daarmee wordt de universele ‘taal’ van de muziek eigenlijk onrecht aangedaan, want meer betekent meestal minder en goede muziek is zonder ‘ruis’ van zichzelf al boeiend genoeg.
Wenneke Savenije
Rechts: Primo Ish-Hurwitz, naast zijn vader Yoram Ish-Hurwitz
Info:
Uitzending:
