Topviolist Maxim Vengerov strooit met sterrenstof in De Doelen
Masterclass & Vioolconcert van Brahms met Sinfonia Rotterdam o.l.v. Conrad van Alphen, i.s.m. Codarts en Stichting Droom en Daad. Gehoord: 21/9 en 22/9 De Doelen, Rotterdam
‘When you play, use your imagination to tell a story and bring the music to life’ – Maxim Vengerov
Wat een geweldige prestatie van dirigent Conrad van Alphen en zijn Sinfonia Rotterdam om Maxim Vengerov (48), al bijna veertig jaar de meest inspirerende en enthousiasmerende topviolist ter wereld, naar Rotterdam te halen voor een masterclass en een concert met het Vioolconcert van Brahms! Dat Vengerov internationaal alweer een aantal jaren helemaal terug is na zijn sabbatical, deels veroorzaakt door een schouderblessure die hij opliep in de sportschool, lijkt onze grote orkesten en concertzalen helaas enigszins te zijn ontgaan. Gevreesd wordt dat megatalent Vengerov, die in zijn viool loze jaren een dirigentenopleiding heeft gevolgd bij Vag Papian en Yuri Simonov in Moskou, niet meer zo goed viool zou spelen als voorheen en bovendien schijnt hij tamelijk duur te zijn. Maar wie uitzonderlijk goed is mág duur zijn en Vengerov – die overigens ook regelmatig voor niets optreedt, bijvoorbeeld voor patiënten met hersenschade in een neurologisch centrum in New York, het bejaardentehuis van zijn oma in Israël of als ambassadeur van Unicef in Afrika – is nu eenmaal nog altijd steengoed en wat mij betreft onder de nu levende violisten in alle opzichten de grootste.
Had hij naar eigen zeggen vroeger iets weg van ‘een wuivende palmboom’ die uit geestdrift voor de muziek extreem veel bewoog en bijna hemelwaarts opsteeg vanaf het podium, tegenwoordig staat Vengerov als een oeroude eikenboom stevig geworteld in de grond. Onwankelbaar, ingetogen, met een diepe en intense concentratie, vioolspelend met een onweerstaanbare muzikale en instrumentale oerkracht, maar ook met verfijning, humor en ongekende verbeeldingskracht. Vengerov strooit sterrenstof uit over zijn publiek, wekt de essentie van alle noten die hij speelt tot leven met stralende energie, kleurt de muziek met het talent van een schilder als Rembrandt, vertelt spannende muziekverhalen als een acteur en laat zijn glashelder uitgesponnen frases vrij ademen en zingen. Hij geeft alles wat hij als musicus in huis heeft om de muziek te dienen én over te brengen. Vengerov maakt iedereen die naar zijn goudeerlijke en pure vioolspel luistert gelukkig. Zonder overdrijving.
Maar Vengerov is nog meer dan een fantastische violist en een enthousiaste dirigent. Hij is ook een bevlogen vioolpedagoog en een geboren psycholoog, zo bleek woensdag tijdens zijn masterclass in De Doelen. Zonder de deelnemers te kwetsen of iets op te dringen kan hij werkelijk toveren met de vaak nog sluimerende muzikale potentie van, in dit geval, vier zorgvuldig uitgekozen vioolstudenten van Codarts die kwamen voorspelen. Story telling en zingen zijn daarbij zijn belangrijkste troeven. Bij alle muziek weet Vengerov spontaan rake en tot de verbeelding sprekende beelden en scenes te verzinnen, die hij niet zelden ook nog komisch gaat uitbeelden, waarbij alle aanwezigen (inclusief studenten) in lachen uitbarsten.
Tegen de ingetogen Prokofiev spelende Ines Costa Pais, die haar Master 2 doet bij Pavel Fischer, zei Vengerov dat hij kon horen dat ze een heel lief karakter heeft, maar dat je om Prokofjiev goed te kunnen spelen ook het monster in jezelf naar boven moet halen. De componist, die volgens Vengerov zijn kippen en geiten vrij liet rondlopen in zijn datsja, heeft immers twee gezichten – vergelijk The Beauty en The Beast – en die moeten allebei aan bod komen. De serieuze Jana Vukicevic, die les heeft van Igor Gruppman in Bachelor 4, kreeg over haar Sibelius-concert te horen dat ze heel veel talent heeft, maar dat haar rechterhand niet half zo goed is als haar linkerhand, zodat haar warme frases soms nodeloos amechtig of schokkerig klinken, waarna Vengerov als een standup comedian ging uitbeelden wat hij bedoelde. Over de enigszins geforceerde Mozart-sonate van Allesandra Sordo Sanchez, die haar Bachelor 2 doet bij Raron Meijerson, zei Vengerov: ‘De opening is alsof je iedereen hartelijke welkom heet in je huis. Alleen zeg jij er dan meteen achteraan dat je helaas geen geld had om iets lekkers voor de gasten te kopen.’ En over de virtuoze Wieniawski van de al afgestudeerde Karen Su, oud-leerling van Gruppman, merkte hij op dat deze muziek haar paste als een mantel, waarna hij haar evengoed wist te inspireren alles nog veel fantasierijker te laten klinken. Zonder al te veel woorden bereikte Vengerov telkens feilloos zijn muzikale doel: alle studenten ondergingen ter plekke een metamorfose en gingen direct beter spelen. Zo werd de masterclass een feest voor alle aanwezigen, want Vengerov geeft niet alleen geniaal vioolles maar ‘en passant’ ook nog levensles en iedereen hing aan zijn lippen. Dit alles niet om de show te stelen, maar omdat hij vanuit het besef dat hijzelf zulke geweldige muzikale mentors heeft gehad, waaronder Rostropovitsch en Barenboim, oprecht een inspirerende leraar wil zijn. Vengerov: ‘Being a teacher comes with a great responsibility as anything you say will affect your students not only in music, but also in their lives.’
Een dag later speelde Vengerov in bevlogen dialogen met Sinfonia Rotterdam o.l.v. Conrad van Alphen de sterren uit de hemel in het programma Burlesque Volksmuziek met zijn gloeiende en diep doorleefde vertolking van het Vioolconcert van Brahms. Gekleed in een wonderlijke kobaltblauwe creatie, die het midden hield tussen een elegante pyjama en een Oosters prinsengewaad, verleidde Vengerov met de laserstraalachtige kwaliteit van zijn even heldere als waarachtige en hypnotiserende vioolspel alle aanwezigen tot diepe concentratie. Iedereen zat op het puntje van zijn stoel te luisteren naar zijn optimaal puur en zuiver zingende Kreutzer Stradivarius uit 1721, waarmee hij de doorwrochte partituur van Brahms niet alleen humane maar ook metafysische vleugels gaf, en tussen de drie delen door was het doodstil. Opmerkelijk was de virtuoze cadens die Vengerov speelde, een inventieve en liefdevolle ode aan de muzikale originaliteit van Brahms vol violistische capriolen, die door hemzelf gecomponeerd bleek te zijn. Het klonk allemaal even prachtig en Van Alphen en zijn Sinfonia Rotterdam leverden zonder zich overdreven volgzaam op te stellen een orkestrale topprestatie, door Vengerov niet alleen te begeleiden maar óók muzikaal te inspireren.
In de feestelijk opmaat tot Brahms in de vorm van de met grimlachjes doorspekte Festive Overture, op. 96 van Sjostakovitsj, had het orkest al laten horen boven verwachting goed te musiceren. Net als Vengerov opteert dirigent van Alphen voor leven in de brouwerij. Als gedreven dirigent wil hij met zijn Sinfonia Rotterdam muziek van vlees en bloed laten horen, en dat lukte wonderwel in de geanimeerde en kleurrijke uitvoering van zijn weinig uitgevoerde lievelingswerk: Winterdreams, oftewel de Eerste symfonie van Tjsaikovski.
Wenneke Savenije
Foto’s: Jan Hordijk & Eric Timmerman (masterclass)
Info:
