Vincent van Amsterdam laat zijn accordeon klinken als een orgel
Gehoord op zondag 20 augustus 2023 tijdens het Grachten Festival Amsterdam.
Door Suus Blanke
Tijdens de laatste dag van het Grachtenfestival was het prachtig zomerweer. Toch waren vele mensen op zondagochtend naar de Zuiderkerk gekomen om te luisteren naar een wat minder populair instrument: De Accordeon.
Dit instrument bestaat in zijn huidige vorm nog niet zo lang. De accordeon behoort tot de familie van de aërofonen (blaasinstrumenten) en maakt gebruik van doorslaande tongen/ vrij riet. In 1821 werd in Duitsland door Friedrich Buschmann een blaasinstrument ontwikkeld, gebruikmakend van metalen stripjes (doorslaande tongen). Dit werd de bekende mondharmonica. Een jaar later verbond Buschmann een blaasbalg aan dit instrument. De accordeon werd geboren.
Net als bij de boekdrukkust ontstond dit idee tegelijkertijd op andere plaatsen in de wereld. Zo werden verschillende modellen als trekzak of trekharmonica, de Concertina en daaruit (door Heinrich Band) de Bandoneon, ontwikkeld. Al deze instrumenten werden met de hand gebouwd en er kwamen goedkopere, uit massaproductie voortgekomen, versies op de markt. Bij de meesten zijn ze vooral bekend bij volks- en jazzmuziek.
In de loop van de 19de eeuw heeft de accordeon een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Rond 1960 had dit instrument inmiddels het bereik van een piano. Daardoor werd de accordeon steeds meer gebruikt in de klassieke muziek. Op zo een complex instrument werd in de Zuiderkerk gespeeld.
Helaas hebben grote componisten der aarde nooit voor dit instrument geschreven.
Een aspect dat het lastig maakt je als musicus in de schijnwerpers te zetten. Op Wikipedia bevindt zich een lijst met vele composities van de afgelopen 100 jaar. Bijna alle namen zijn van minder/ onbekende componisten. Een enkele naam springt eruit als Heitor Villa-Lobos, Jean Francaix, Sofia Goebaidoelina en Willem Jeths. De laatste schreef speciaal voor Vincent van Amsterdam zijn Concerto voor Accordeon, strijkers en slagwerk (2019).
Het was Vincent van Amsterdam die op zondagochtend alleen met zijn instrument op het podium zat. Daarnaast zat een vrijwilliger van de Concertzender (speciaal geroemd door van Amsterdam) om de te spelen muziek op te nemen. Op het programma stonden werken van Francois Couperin (1668-1733) en Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788). Beiden hebben de accordeon nooit gekend. Maar volgens van Amsterdam was het niet moeilijk hun muziek voor zijn instrument te bewerken. Vincent koos voor deze componisten omdat beiden op hun eigen manier grote vernieuwers in hun tijd waren.
Als eerste klonken zes korte werken van de fransman Couperin. Deze klavecimbelmuziek hebben beschrijvende titels als Les Tambourins, La Galante en Les petit moulins á vent. Vincent kon deze prachtig op zijn accordeon vertolken, waarbij de Franse verfijndheid, lichtheid en illustratie van de titels behouden bleef.
Daarna volgde een langer gedeelte met de muziek van de oudste zoon van J.S. Bach: Carl Philipp Emanuel, die tijdens zijn leven beroemder was dan zijn vader. Carl Philipp werd bijna vijftig jaar na Couperin in Duitsland geboren. Het verschil van plaats en tijd zijn wezenlijk hoorbaar.
Van Amsterdam begon met de Wüttemberger Sonate 1 a-minor Wq.49, waar hij vooral het langzame middendeel bijzonder indrukwekkend speelde. Vincent toverde de muziek uit zijn instrument als zijnde een klein orgeltje. Hij vervolgde met de Fantasia fis-minor Wq. 67. Bij snelle passages bleek het instrument toch wat weerbarstiger.
Helaas had de musicus (en het publiek) tijdens het concert erg last van een krakende pianokruk, waar hij op zat. En als accordeonist kan je nu eenmaal niet, met zo een groot instrument op schoot, stokstijf zitten spelen. Van Amsterdam vroeg dan ook grappend om een beetje olie.
Zonder dit smeermiddel kon de muzikale pret niet worden gedrukt bij de bewerking van Folia d’Espagne Wq. 118. Folia is een bestaande melodie die door de eeuwen heen vele componisten heeft aangezet tot het schrijven van variaties. Zo ook C.Ph.E. Bach. Op een accordeon kan deze Folia prima tot klinken worden gebracht. Zeker door iemand als Vincent van Amsterdam. Dus wanneer u een concert met deze musicus aangekondigd ziet staan, raad ik u aan te gaan luisteren!
Het publiek verliet vol bewondering de Zuiderkerk. Misschien hadden allen de gedachte van de buurman, naast wie ik tijdens het concert had gezeten: ‘Mijn zondagochtend heb ik goed besteed: Ik ben in de kerk geweest en heb een prachtig orgel (accordeon) gehoord…’
Suus Blanke
INFO:
Website Vincent van Amsterdam:
https://vincentvanamsterdam.com/
Vincent van Amsterdam speelt J.S. Bach:
https://www.youtube.com/watch?v=WQ2o6pv4xHI
Vincent van Amsterdam speelt De Profundis van S. Goebaidoelina:
https://youtu.be/6eR3Soj8IyY?si=rUepBnQf33ijhYV4
In Malden (Gelderland) bevindt zich De Muse.
Een accordeonmuseum annex winkel.
