Wat hebben Bernstein, Ravel, Bacewicz en Piazzola gemeen in ‘The Boulanger Legacy’?

Gehoord: 12/1, 2023, Stadsgehoorzaal Leiden

Door Suus Blanke

Nederland kent op dit moment vele mooie jonge vrouwen, die hun talent goed hebben kunnen inzetten om uitmuntend viool te leren spelen. Vervolgens moet je dan ook talent hebben om op te vallen in die wereld. Immers, alle geweldige werken voor viool zijn al lang door de groten op aarde fantastisch vertolkt. Het geluk voor violiste Merel Vercammen is, dat zij vanuit haar karakter juist niet het ‘makkelijk’ begaanbare pad kiest, maar een andere weg volgt. Zo oogstte ze veel succes met haar volledig geïmproviseerde cd ZOO, waarop ze, met de door haar gekozen musici, samen erop los fantaseren. Dat heeft een heel goede muzikale dierentuin opgeleverd. Bovendien is improvisatie op cd (op dit moment) heel ongebruikelijk in de klassieke muziekwereld.

Voor haar cd Symbiose koos ze voor de beroemde vioolsonate van Cesar Franck én werk van twee vrouwelijke componisten, Poldowski (Irene Regina Wieniawska) en de nog jonge Nederlandse Mathilde Wantenaar. Op deze opname wordt ze begeleid door de uit Rusland afkomstige Dina Ivanova. Zij kreeg in Nederland een gezicht door in 2017 de derde plaats te veroveren tijdens het Liszt Concours (nu Liszt Utrecht).

Deze twee getalenteerde dames traden op zondag 12 januari 2023 op in de Stadsgehoorzaal in Leiden met een intrigerend programma. Zo zouden er werken worden gepeeld van o.a. Bernstein, Piazzolla en wederom vrouwelijke componisten.

Toen het tweetal het podium betrad viel meteen op dat ze beiden mooi, lang en slank zijn. De violiste met lichtblond haar, de pianiste met donker haar. Behalve dit contrast, viel ook het totale verschil van karakter op. Mensen waarvan je op het eerste gezicht verwacht dat ze nooit ‘samen door één deur zouden kunnen gaan’. Maar in de muziekwereld is al meerdere keren gebleken dat totaal verschillende mensen op het podium, door samen goed gebruik te maken van hun kwaliteiten, de muziek tot grote hoogte kunnen brengen. Dat gebeurde ook in Leiden.

De als piano-leeuwin uitziende Dina Ivanova zette zeer elegant en teder de Nocturne (1911) uit de Deux Morceaux van Lili Boulanger (1893-1918) in. Vervolgens voegde de frèle Merel Vercammen zich bij haar met een zekere, stevige maar prachtige diep aangezette toon op haar viool. Het liefelijke lichte werk had weinig met de nacht te maken, terwijl Cortège (1914), dat daarna volgde, een veel pittiger, bijna dansachtig, werk ls.

Het tweetal vervolgde met de derde Vioolsonate (1948) van de vrouwelijke componiste Grazyna Bacewicz (1909-1969). De lievelingscomponist van Vercammen, zo verklaarde ze op het podium. De Poolse Bacewicz was een wonderkind en studeerde piano, viool en compositie aan het conservatorium van Warschau. Daarna vertrok ze naar Parijs om bij Nadia Boulanger te studeren. Dat verklaart de Franse invloed in haar werk. Zo klonk de (na WOII geschreven) sonate heel impressionistisch, de muziek deed denken aan Debussy. Maar na het Allegro moderato en Adagio klonk het Scherzo-Vivo opeens heel Oost-Europees met stevige ritmes en diepe klanken. Merel wist deze meesterlijk uit haar viool te strijken of te plukken. Heerlijk wanneer iemand die diepte uit haar strijkinstrument kan halen. Het werk eindige weer met een impressionistische Finale: Andante. Niet dat je daar heerlijk op kon wandelen, want naar het einde toe klonk opeens het gepassioneerde Oost-Europa er weer doorheen.

Daarna klonk ‘D’un matin de printemps’ (1917 / 18) van Lili Boulanger. Het werk eindigde met een stevig op de piano rollende toonladder naar beneden tot onderaan de vleugel. Het was of de componiste het al wist: Dit zou haar gehele repertoire voor viool en piano zijn. Zoals bekend had zij een zeer zwakke gezondheid en stierf op 24-jarige leeftijd. In dit korte leven verwierf zij als eerste vrouw op 18-jarige leeftijd de Prix de Rome en geniet haar werk een behoorlijke bekendheid, mede dankzij haar zus Nadia.

Na de koffiepauze was het de beurt aan Dina Ivanova met de technische én muzikale uitdaging Gaspard de la nuit (1908) van Maurice Ravel (1875-1937). Helaas was het lastig voor de pianiste om na de pauze weer op te starten. Waarschijnlijk speelde de zenuwen haar ook parten. Het begin van Ondine klonk het heel direct en analytisch. Ze kon wel de diepte van de zee laten voelen en de golven over het podium laten rollen, maar de betovering (in de hoogte) bleef uit. De pianiste, die in 2021 nog de Junior Jury Prijs tijdens het Ferruccio Busoni Pianoconcours in ItalIë ontving, kwam er bij het deel Le Gibet beter in. Maar de 153 keer herhaalde bes, die de doodsklok verbeeldt, riep weinig lugubere gedachten op. Ook de gekte van Scarbo werd niet echt hoorbaar. De pianiste speelde vooral voor zichzelf, wat duidelijk vermoeiend werd voor het publiek.

Daarna werd lichtere kost verwacht bij de naam Leonard Bernstein (1918-1990).

Maar niets was minder waar. De, op 21-jarige leeftijd geschreven, vioolsonate van Bernstein, zit vol jeugdige experimenten. Misschien publiceerde hij daarom deze sonate nooit. Maar Vercammen vertelde, hoe vaker ze het speelden, hoe enthousiaster ze erover werden. Samen met Ivanova konden ze gelukkig de draad van voor de pauze weer oppakken, waarbij Ivanova imponeerde met haar mooie diepe fortes.

Vervolgens klonk een prachtig kleinnood van Nadia, de zes jaar oudere zus van Lili. Helaas schreef zij niets voor viool en piano. Daarom speelden Dina en Merel een bewerking door Sofia Gubaidolina van Modéré uit Trois pièce (1914), die Boulanger voor piano en cello schreef. Zo kon zij als componist toch tot klinken worden gebracht.

Tot slot stond Astor Piazzola (1921-1992) op het programma. Hij leek wel een vreemde eend in de bijt in dit programma. Maar dat is niet het geval. Want behalve Bacewicz, hebben ook Ravel, Bernstein én Piazolla bij Nadia Boulanger gestudeerd. Na de dood van haar zusje Lili heeft zij het piano spelen en componeren opgegeven, om uit te groeien tot één van de grootste docenten compositie in de twintigste eeuw. Wereldwijd kwamen leerlingen voor Nadia naar Parijs.  Boulanger wist vooral de eigen kwaliteit van haar studenten naar boven te halen. Daardoor heeft ze b.v. bewerkstelligd dat de jazz (via Gershwin) en dus ook de Tango (via Piazzolla) de klassieke muziek zijn binnengetreden.

Bij Le Grand Tango (1982) begon misschien een beetje de vermoeidheid bij de dames te spelen, want alles klonk heel keurig en gepolijst voor een tango. Hier verwachtte ik een echt scheurende en huilende viool. Naar het einde toe werd dit beter en was het een feestelijk einde van een geweldig concert. Een concert waarbij zowel deze twee dames, als de drie vrouwelijke componisten, tussen hun mannelijke collega’s, ‘hun mannetje konden staan’.

Suus Blanke.

Info:

Gelukkig hebben Merel Vercammen en Dina Ivanova alle bovengenoemde werken (behalve Ravel) opgenomen op de cd ‘The Boulanger Legacy’.  De twee croissantjes op de voorkant van het boekje vertellen over de franse zusjes Boulanger. De grote croissant Nadia lijkt de kleine Lili, te willen beschermen. Bovendien verbindt Nadia de componisten met elkaar. De muziek op de cd heeft dezelfde kwaliteit als dit goed gebakken broodje van laagjes bladerdeeg.

https://www.merelvercammen.com/product/pre-order-the-boulanger-legacy/

Er staat een aardig introductie-fimpje over de cd op You Tube.

https://www.youtube.com/watch?v=wiCNbImi8O4

Volgens de violiste is de cd nagenoeg uitverkocht. Dus wie er geen meer kan bemachtigen, kan een in Corona-tijd opgenomen concert met deze muziek ook online bekijken en beluisteren.

https://www.youtube.com/watch?v=sKsk2ok2Oww

Op de website van Merel Vercammen staat ook een leuke podcast: Een interview met Gijs Groenteman.

https://www.merelvercammen.com/