‘Wereldmuziek’ slaat geweldig aan in het Holland Festival
75 jaar Holland Festival 2022: When Paths Meet: Sami Yusuf, Amsterdams Andalusisch Orkest, Capella Amsterdam. Gehoord: 6/7 Concertgebouw, Amsterdam. Bolodjo Plus, Zeynab Abib et son Groupe: 7/7 Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
Yusuf uit Theheran
Nadat ik met Pinksteren in de Obrechtkerk een Mozart-mis had zitten spelen – toegegeven, meer vanwege de muziek dan de rest – kwam de Heilige Geest pas echt bij me binnen op Tweede Pinksterdag, ’s avonds in de Grote Zaal van het Concertgebouw. Daar lanceerde de wereldberoemde zanger, componist en muzikant Sami Yusuf (1980), opgegroeid in Londen maar van Azerbeidjaans-Iraanse afkomst, zijn van soefiwijsheden doordrongen programma When Paths Meets, dat eigenlijk al in 2020 gelanceerd had moeten worden. Toen corona daar een stokje voorstak, nam Yusuf bij wijze van voorproefje met zo’n dertig muzikanten uit zijn eigen ensemble, het Amsterdams Andalusisch Orkest en Capella Amsterdam via Zoom vanuit aparte studio’s alvast het enigszins kitscherige One op, dat online ruim 500.000 keer bekeken werd. Zijn muziek is dan ook een heerlijke amalgaan van meditatieve melodieën, diepzinnige teksten, en energiek pulserende Arabische ritmes, die erin gaan als zoete koek.
Nog nooit heb ik in de uitverkochte Grote Zaal van het Concertgebouw zoveel mensen naar binnen zien stromen, die je er tijdens klassieke concerten zelden of nooit zal tegenkomen. Dames en pubermeisjes in alle leeftijdscategorieën met kleurrijke hoofdoekjes om, begeleid door zwaar geparfumeerde en cool gekapte jongemannen en oudere heren met lange of kort getrimde baarden stroomden de zaal binnen, waar al meteen een atmosfeer hing van aanstekelijke opwinding en hooggestemde verwachtingen. Want in de ogen van velen heeft wereldster Yusuf uit Teheran, na zijn razendsnelle opkomst als de Justin Bieber van de Moslim Relipop, zich inmiddels ontpopt tot een soort eigentijdse Messias, die met zijn gewijde liederen over de zegeningen van het geloof moeiteloos op kan tegen wat er nog over is van de goddelijke drie-eenheid in de kerk. En dat al helemaal omdat hij het in zijn populaire videoclips telkens weer opneemt voor de slachtoffers van honger en oorlog.
Mensen hebben behoefte aan poëzie en religieuze verdieping, of ze zich nu tot een specifiek geloof hebben bekeerd of niet. Bijna iedereen wil deep down graag een goed mens zijn, zijn ziel kunnen laven aan ‘het hogere’, betekenis geven aan het dagelijkse bestaan en het leven vieren. Het mooie van het soefisme is dat het als het ware boven alle godsdiensten staat zonder een enkele god te erkennen. Deze mystieke traditie is ontstaan uit de Koranteksten van de islam, maar heeft haar grenzen verlegd om uit te kunnen groeien tot een universele levenshouding, waarin de religies van het Oosten en het Westen verbonden worden. Doel van het universele soefisme, dat door Hazrat Inayat Khan naar Europa en Amerika werd gebracht, is via een ascetische en meditatieve levenswijze de eenheid van alles te vatten en via de liefde te versmelten met het hogere, in de betekenis van het licht van de waarheid in de duisternis van menselijke onwetendheid, waarbij de mens de natuur respecteert en alle religies omarmt, terwijl hij intussen afstand probeert te nemen van de aardse geneugten en zijn ego. Bij dat alles is er een lange traditie van soefimuziek, dans, verhalen en gedichten.
Veritas
En zo begon Yusuf in zijn spirituele openingslied Veritas, gebaseerd op poëzie van Hildegard von Bingen en muzikaal op Shur en Bayati met Andalusische vermengingen, de waarheid en de kracht van de wijsheid te bezingen in het Engels en het Latijns – ‘Sanctus, Sanctus/ Holy, Karitas, Claritas, Love, Clear Light’ – waarbij Capella Amsterdam hemelse klanken uitstootte en beide orkesten opzwepende muziek produceerden om elan te geven aan The Truth. Alles vanuit het hart natuurlijk, waarbij Yusuf met zijn rug naar beide orkesten en het koor toe met kleine schokjes vanuit zijn middenrif lichte armbewegingen maakte om de muzikale richting aan te geven, zijn ogen dicht of hemelwaarts geslagen. Vanuit de orkesten regende het virtuoze solo’s op Oosterse instrumenten als de tar, daf, ud en qanun en santur, en op Westerse instrumenten als dwarsfluit en viool, terwijl in zich in elke orkestgroep ook nog een geraffineerd in het Arabisch of Engels zingende voorzanger bevond die regelmatig werd bijgevallen door een zingende instrumentalist uit een van beide orkesten. Het was een en al improvisatie en extase, maar het allermooiste klonk naast Yusufs gezegende en gezalfde solozang de expressief vibrerende Chinese erhu, die kleur en diepte gaf aan alle emoties.
Zo ging het verder met liederen die tot de verbeelding sprekende namen droegen als Karitas, Pearl, Li Habibi, Fiyyashiya, The Fire Within, I only Knew Love en natuurlijk One. Arabische, Turkse, Marokkaanse invloeden vermengden zich met de teksten van Hildegart en Meister Eckart. De zaal zong en klapte bevlogen mee en toen Yusuf tenslotte besloot dat het publiek nu wel genoeg extase had mogen beleven, barstten de dames uit in ‘ulululaties’, terwijl de heren juichten en klapten. Dat leidde tot nog een toegift, waarna het publiek zich verdrong bij de suppoosten in de hoop een handtekening van hun idool te bemachtigen of om tassen vol geschenken persoonlijk aan Yusuf te kunnen overhandigen, maar dat bleek tevergeefs. Gelukkig biedt YouTube vele mogelijkheden om de zanger thuis te bewonderen en Al Hayks woorden mee te zingen: ‘Oh my wish and my desire. I was deeply touched by your love.’
Zeynab Abib
Een dag later maakte de Beninse zangeres Zeynab Abib (1975) haar kleurrijke opwachting in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Deze ster van de Bolodjo, een rituele zang- en dansstijl uit West-Afrika, was ook al als gastzangeres opgetreden tijdens het spectaculaire openingsconcert door Afrika’s Grand Diva en ‘assosciate artist’ van het Holland Festival Angélique Kidjo, die eveneens uit Benin komt. Net als Yusuf zingt Zeynab bij voorkeur met heldere en ferme stem over vrede, liefde en solidariteit, waarbij ze zich laat begeleiden door opwindend ritmisch slagwerk op allerlei soorten trommels en aardewerken kruiken en een keyboard. Behalve een van de bekendste zangeressen van de Ivoorkust met wortels in de Yoruba cultuur van West-Afrika, is Zeynab ook nog actrice en ambassadeur voor UNICEF. Voor haar optreden in het Holland Festival had ze naar eigen zeggen zo ongeveer haar halve dorp meegenomen, bestaande uit een bonte verzameling vrolijke kerels in gestreepte tunieken met traditionele hoofddeksels op, die niet alleen ronduit spectaculair en opzwepend konden drummen en trommelen, maar ook vaak meezongen met Zeynab. Dit percussie-ensemble vormde ook het fundament voor de woeste dansbewegingen van twee gemaskerde, in traditioneel kostuum gestoken Guêlêdê-dansers, die Zeynab had meegenomen om het publiek mee te sleuren in de spirituele wereld van de Bolodjo, waar de vrouwen de geesten om hun gunsten vragen.
De altijd lachende Zeynab schakelde elegant en met humor tussen haar energiek en opwindend musicerende en dansende achterban en het Westerse publiek. Tussen haar krachtig gezongen liederen door vertelde ze steeds weer iets boeiends over de Bolodjo-cultuur waarin ze opgroeide. Aan het eind van haar enerverende optreden trok ze een paar westerse bewonderaars het podium op om hen de beginselen van de Bolodjo-dansen bij te brengen. ‘Its easy, Its easy!’, riep ze bemoedigend, maar met dat ijzersterke gevoel voor ritme en beweging is het hier in het stijve en formele westen vaak nog droevig gesteld. Om met haar landgenote Angélique Kidjo te citeren, die dol is op Zeynab omdat ze volgens haar echte authentieke muziek uit Benin brengt: ‘Onze muziek vertelt verhalen verpakt in één grote jamsessie.’ Beide dames geloven in het oude Yoruba-gezegde dat de rivier niet kan vloeien als zij haar bron vergeet. Laat dat een waarschuwing zijn tegen onze onverbeterlijke ‘vernieuwingsdrang’ die decennialang ook het Holland Festival domineerde, vaak vanuit een cerebrale poging de armzaligheid van ons culturele verleden te overtroeven. Kidjo, Yusuf en Zeynab maken grensoverschrijdend duidelijk dat muziek vóór alles een zaak van het hart is.
Wenneke Savenije
Info:
https://www.hollandfestival.nl
