Vision String Quartet speelt Debussy en Dvorak feilloos uit het hoofd

Vriendenloterij Zomerconcerten, Vision String Quartet, Kleine Zaal Concertgebouw, 13 juli 2025

Door Wenneke Savenije

‘In de muziek, net als in de architectuur, draait het om het voortdurend verkennen van grenzen’

Vision String Quartet

In een strijkkwartet kan geen enkele stem zich verstoppen – het is muziek in zijn meest eerlijke gedaante. Dat zei Benjamin Britten over het strijkkwartet, door velen uitgeroepen tot de hoogste vorm van muziek, tot de meest transparante muzikale vorm waarin componisten hun diepste geheimen hebben vervat. Het strijkkwartet is een muzikaal medium waarin je elke gedachte en elke twijfel hoort. Er zijn geen leiders en volgers, het gaat niet alleen om samen spelen maar ook om samen luisteren, op elkaar reageren en vooral samen ademen. Want alleen dan onstaat er samenhang en balans, alleen dan kunnen alle vier de indiiduele stemmen zich uitdrukken volgens hun allerindividueelste emoties en tegelijkterijd ook één krachtig en expressief geheel vormen.

Heilige Missie

Vandaar dat de verhalen over extreem hard studerende strijkkwartetten legio zijn. In een strijkkwartet is het alles of niets. Foezelen of bluffen is er niet bij, want dat valt in een strijkkwartet onmiddellijk op, terwijl je er als orkestmusicus in een symfonisch werk in grote bezetting nog wel eens mee weg kunt komen, mits er geen al te beste dirigent voor het orkest staat. Bovendien hebben alle vier de leden van een strijkkwartet evenveel verantwoordelijkheid. Het is echt samen sterk. Dat maakt strijkkwartet spelen tot een van de boeiendste, maar ook een van de moeilijkste vormen van musiceren. Wie kiest voor spelen in een strijkkwartet heeft samen met zijn medespelers een Heilige Missie.

Alles uit het hoofd

Vandaar dat het best bijzonder is dat het in 2012 in Berlijn opgerichte Vision String Quartet, dat in 2016 de Eerste prijs en alle publieks- en speciale prijzen won op zowel de Felix Mendelssohn Bartholdy Competition als het befaamde Concours de Genève, van meet af aan besloot alle stukken die ze uitvoeren uit het hoofd te spelen. Dat idee ontstond tijdens een masterclass in Zuid-Duitsland, waar het kwartet ervoor koos het Strijkkwartet van Debussy zonder bladmuziek te spelen. Ze kwamen erachter dat ze op die manier vrijer en intutiever konden musiceren. ‘Ineens viel alles op zijn plek, de muziek stroomde, we waren verbonden’, alsus Daniel Stoll, de tweede violist van het kwartet, dat werd opgeleid door het Artemis Quaretet en Berlijn en Günther Pichler van het Alban Berg Quartet in Madrid. Ze besloten voortaan alles uit het hoofd te spelen. Een moedige beslissing, die zeker een aantal voordelen oplevert: betere communicatie tussen de musici, intensievere connectie met het publiek, volledige focus op elkaar en de muziek, geen lessenaars dus meer bewegingsvrijheid en visuele interactie.

Groepsgeheugen

Maar ga er maar aanstaan, hoe krijg je al die stemmen en tussen stemmen feilloos in je geheugen? Daniel Stoll: ‘Herhaal. Herhaal. Herhaal. Slaap. Herhaal.’ Eerst wordt elke partij individueel geleerd en tot in de kleinste details ook samen geoefend, tot elke muzikale nuance ervan (frase, timing, dynamiek) feilloos in ieders geheugen zit. Daarna volgt de intergratie van het geheel, eerst de grote lijnen (vorm, modulaties, thematische structuur), dan de ‘details’ in de vorm van exacte fraseringen, akkoordprogressies, dynamiek en tempowisselingen.  Ieder lid kent daarbij niet alleen zijn eigen partij, maar weet ook exact wat de anderen spelen. Het is als het leren van een toneelstuk waarbij ieder zijn eigen tekst kent maar ook die van de anderen. ‘Op die manier ontwikkelen we een soort groepsgeheugen. We weten wat de anderen doen, zelfs als we op dat moment niet spelen,’ zegt Leonard Disselhorst, de cellist van het Vision String Quartet. Visueel contact en lichaamstaal zijn essentieel, de leden ‘dirigeren’ elkaar via blikken en ademhaling. Dit alles is niet bedoeld om het publiek te imponeren, maar om dieper door te dringen tot de muziek waardoor ze er helemaal in op kunnen gaan, zodat er ‘niets meer tussen ons en de muziek staat.’ Imposant is dit ongebruikelijke studieprocedé intussen wel en dat was afgelopen zondag te horen aan het klinkende eindresultaat, waarbij de rol van primarius Flroian Willeitner (in 2021 de opvolger van de originele primarius Jakob Encke), niet dwingender was dan de rollen van tweede violist Daniel Stoll, altviolist Sander Stuart en cellist Leonard Disselhorst, die het publiek in charmant Nederlands toesprak. Het Vision String Quartet houdt ervan om grenzen te verleggen en treedt behalve in het klassieke repertoire ook op als een soort eigentijdse band, waarbij ze eigen composities spelen in jazzy, funky, pop of andere stijlen, waarbij ze af en toe gebruik maken van visuals of juist helemaal in het donker spelen. Ook maken ze grappige filmpjes, die te vinden zijn op YouTube., zie o.a. https://youtu.be/_VtmVX7wjtM?si=YRmtVoP44YAHXG02

Authentieke kracht

En zo bewoog de Langsamer Satz (1905) van Anton Webern zich in de met staande  lampjes opgeleukte Kleine Zaal van het Concertgebouw van romantisch gekleurde en intens dramatische passages naar momenten van melancholieke rust, weidsheid en milde bezonkenheid. Het beroemde Strijkkwartet in F (1902-1903) van Ravel klonk zo spontaan, krachtig en fris dat het wel leek alsof het voor het eerst werd gespeeld, door zijn overweldigende energie, uitzonderlijke transparantie en zinderende samenklanken. De muziek steeg letterlijk en ogenschijnlijk ‘improviserenderwijs’ op uit de partituur zonder hoorbare of voelbare barrières van technische of emotionele aard. Of het nu de enerverende pizzicato’s in het Assez vif- très rythmé betrof, de felle contrapuntische passages in de finale, of de verfijnde klankkleuren van het langzame deel, het kwam allemaal volstrekt authentiek en ontwapenend over, waarbij zowel de strenge cyclische vormopbouw als de Franse sensualiteit van het werk goed uit de verf kwamen. Zo mogelijk nog bewonderenswaardiger vond ik de eveneens uit het hoofd gespeelde lezing van Dvoraks doorwrochte Strijkkwartet nr. 13 in G (1895), waarin de vier strijkers vol Slavische levenslust dansen en zingen, lachen en huilen en in zwierige bewegingens vol intense uitbarstingen een geraffineerd spel van licht en donker spelen, waarbij wisselende ritmes, ingenieuze harmonische wendingen en subtiele begeleidinsfiguren in de tussenstemmen schering en inslag zijn. Omgelooflijk hoe dit unieke strijkkwartet in alle stemmen werkelijk ieder detail op de juiste manier wist uit te lichten, zonder dat er vergissingen werden gemaakt. Onvermijdelijk besloot het Vision String Quartet haar concert met een swingende eigen compositie, waar de vonken vanaf spatten.

Wenneke Savenije

Info:

https://www.concertgebouw.nl/vriendenloterij-zomerconcerten