Vriendenconcerten besluit seizoen met Amsterdamse Barokmuziek op historische fluiten en gitaren
Ensemble Cordevento met Izhar Elias (gitaar), Erik Bosgraaf (blokfluit) en Pamela Smits (cello). Gehoord: zondagmiddag, 1 juni 2025, Zuiderkerk, Amsterdam. Kijk voor volgende concerten op: https://vriendenconcerten.nl
Door Wenneke Savenije
Kunst en vliegwerk
Het zal je maar gebeuren. Anderhalve dag voor het geplande concert in de Amsterdamse Zuiderkerk kreeg celliste en organisator Pamela Smits te horen dat klavecimbelspeler Alessandro Pianu, vast lid van het Ensemble Cordevente, niet kon meewerken aan het concert omdat zijn vader overleden was. Maar Smits, die het al sinds 2013 klaarspeelt om steeds weer bijzondere concerten in haar serie Vriendeconcerten in de Zuiderkerk in Amsterdam te organiseren, besloot haar in het teken van 750 jaar Amsterdam opgezette programma met Nederlandse en Amsterdamse barokmuziek uit de 17e en 18e eeuw niet te cancellen.
Ze haalde haar medemusici, blokfluitist Erik Bosgraaf en gitarist Izhar Elias, beiden winnaar van de Nederlandse Muziekprijs en uitstekende vaklieden op hun instrument, over om er met kunst en vliegwerk toch nog iets van te maken, met haarzelf op de cello waar nodig als basso continuo partij. Daarbij trok ze zowel een barokcello als een moderne cello uit de kast, terwijl Bosgraaf en Elias flexibel genoeg bleken om het kleurrijke programma hier en daar een beetje aan te passen. Wat door dit alles buiten de boot viel was misschien wel de beste compositie uit Amsterdam: Fantasia Cromatica van Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621), een complex en vooruitstrevend werk vol chromatiek en contrapunt in ricercare-stijl, onstaan in de jaren 1610-1621. Dat was jammer, maar er bleef nog meer dan genoeg over om van te genieten, temeer daar de akoestiek in de Zuiderkerk zich zo goed leent voor historische blokfluiten en gitaren.
Replica van een oude gitaar
De Lage Landen kenden in de 17e eeuw een rijk cultureel leven, getuige alleen al het schitterende werk van schilders uit de Gouden Eeuw, waaronder Rembrandt en Johannes Vermeer. Met name de laatste schilderde regelmatig musicerende burgers, zoals de ‘gitaarspeelster’ en de ‘virginaalspeelster’. Ook Frans Hals beeldde op zijn vrolijke doeken vaak musici af, de voorbeelden daarvan zijn legio. Maar hoe die muziek nu precies geklonken zal hebben in de grachtenpanden van de rijke kooplieden blijft gissen. Het aardige was dat Elias speciaal voor het concert in de Zuiderkerk een replica van een gitaar uit 1760 van de destijds beroemde Amsterdamse bouwer Gosewyn Spyker had meegbracht, die enkele jaren gelden gevonden werd op de zolder van kasteel Duivenvoorde. Het instrument zelf is niet meer bespeelbaar, maar Jan van Cappelle bouwde voor Elias een replica ervan. Het instrument vergde door zijn zachte klank wel even inzoomen, maar dan hoorde je een beschaafd en charmant getokkel, of het nu opzwepende dansmuziek of melancholische bespiegelingen betrof. Elias had ook nog een gitaar bij zich, die iets later gebouwd was dan de Spyker en misschien ook iets krachtiger klonk, maar er nagenoeg hetzelfde uitzag: klein, langwerpig, weinig taille en min of meer bedekte klankgaten.
Maar om het even op welke gitaar hij speelde, wist Elias zowel de percussieve als de melodieuze en harmonische kwaliteiten van zijn instrumenten goed te benutten. Ook Bosgraaf had een heel assortiment aan historische blokfluiten meegebracht, waarop hij per definitie virtuoos en eigenzinnig het hoogste woord voerde in de uitgevoerde werken, omdat zijn fluiten nu eenmaal veel harder klonken dan de gitaren. Pamela Smits pendelde heen en weer tussen haar ‘gewone’ welluidende cello en een zachtere barokcello, wat het nodige omstemmen me zich meebracht, maar ze weerde zich dapper, al gingen haar inspanningen soms wel een klein beetje ten koste van de intonatie. Maar over het algemeen manifesteerden de drie musici zich solo, als duo of als trio eensgezind, ‘authentiek’ gedreven en met een aanstekelijke passie voor barokmuziek.
De Zuiderzee en moderne klanken
In een voortdurend afwisselende bezetting klonken er werken van ondermeer Cornelis Tymanszoon Padbrue (1599 – circa 1670), bekend van zijn madrigraalboek Amstel’s Nachtegael (1647) waarin hij wereldlijke poezie op muziek zette; de Sweelinck-leerling Pieter de Vois (circa 1581- 1654), die les gaf aan Constantijn Huygens door wie hij financieel werd ondersteund; blokfluitvirtuoos Jacob van Eyck (circa 1590-1657) die Der Fluyten Lust-hof componeerde; de Italiaanse barokgitarist Francesco Corbetta (1615-1681); de Duitse vioolvituoos, luitist en componist Johann Schop (1590-1665/67) en de Italiaanse Andrea Falconesa (1585-1565), die uitblonk in vrolijke dansritmes in Spaanse en Italiaanse stijl. Persoonlijk vond ik de bijna als Schuberts Erlkönig openende ballade Le Zuyderzée, Op. 20, waarin de Franse componist Napoléon Coste (1805-1883) zijn jeugdherinneringen verklankte aan de reis die hij als achtjarig jongetje maakte over de Zuiderzee, een van de aardigste composities, al was het maar om de suggestieve manier waarop hij de golven en stormen op zee uitgebeeld heeft. Ook de eigen composities van Bosgraaf, beide geïnspireerd op Bachs Eerste prelude uit de 6 Cellosuites voor cello solo spraken tot de verbeelding, mede omdat hij met Bach – en in Ave Marieke het Ave Maria van Gounod – als vertrekpunt op indringende wijze met dissonanten en andere muzikale middelen zijn zorgen kenbaar maakte over de vernietiging van de aarde en de teloorgang van onze beschaving. Zijn Ernsthaft voor cello en blokfluit klonk als een nostalgische noodkreet, waarbij Bosgraaf al fluitend achter een zwart gordijn verdween, terwijl Smits dapper doorstrijkend standhield op haar cello. De aanstekelijke Dances van de leuke en talentvolle Amsterdamse componiste Annette Kruisbrink (1958), die associaties wekten met swingende jazz, flamenco, zwoele tango’s Piazolla en straatmuzikanten uit Cuba, brachten het publiek weer terug naar het heden, waarin gelukkig niet zelden de zon schijnt, zodat de grachtenpanden in Amsterdam nog vaak oplichten in hun oude glorie.
Wenneke Savenije
Info:
Kijk voor het volgende seizoen van de altijd kleurrijk en bijzonder geprogrammeerde Vriendenconcerten in de Amsterdamse Zuiderkerk, die ‘Muziek met een ziel- Wij maken muziek waar je door geraakt wordt’ als motto heeft, op:
