Orkest Phion o.l.v. Alexei Ogrintchouk. Bella Adamova, mezzosopraan. Gustav Mahler: Selectie uit ‘Des Knaben Wunderhorn’,  Symfonie nr. 1. Gehoord: 14 december 2025, TivoliVredenburg, Grote Zaal, Utrecht

Door Peter Schlamilch

 

Orkest Phion heeft als motto: ‘voor iedereen iets te ontdekken’, en daar kon ik me afgelopen zondagmiddag in TivoliVredenburg prima in vinden: de uitvoering van de Eerste Mahler, die na de pauze op het Kerstprogramma stond, is natuurlijk een veel gespeeld werk, maar Phion liet toch weer dingen horen die ik niet verwachtte.

 

 

Bulderend en bevrijdend

De transparante akoestiek van Vredenburg hielp daar natuurlijk aan mee, want een groot symfonieorkest (Orkest Phion was in volle bezetting met 16 eerste violen) dat Mahleriaans explodeert blijft er altijd doorzichtig en alle stemmen blijven hoorbaar, iets waar uiteraard ook chef-dirigent Alexei Ogrintchouk aan bijdroeg, want hij dirigeert niet alleen altijd heel helder, maar ook meeslepend waar hij het nodig vindt. En dat is niet overal, want hij bouwde Mahlers Titaan zorgvuldig, maar spannend op, waarbij al die lastige flageoletten uitstekend lukten en alle houtsolo’tjes perfect op hun plaats vielen. Ogrintchouk creëerde een waarachtig spanningsvolle en verwachtingsvolle inleiding, die gelukkig bulderend en bevrijdend uitbarstte.

 

 

Angstaanjagend blok

Ik had het orkest tot mijn schande te lang niet gehoord, maar nu, zo’n zes jaar na de fusie van Het Gelders Orkest (Arnhem) en het Orkest van het Oosten (Enschede) lijkt het orkest een solide eenheid met musici die er voluit voor gaan. Overal waar ik het vanuit mijn uitstekende plek kon bekijken zag ik veel inzet, samenwerking en vooral speelplezier, en dat was inspirerend. Zo was elke strijkersgroep een hechte eenheid, en de groepen als geheel ook, met een vaak volle en Mahleriaans klank, hoewel het soms nog een tikkie donkerbruiner mocht. Er werd gezongen en gebruld, gelachen en gehuild, alles was aanwezig, en ook in de blazers werden op heel veel plekken kleine wondertjes verricht: het hout klonk weergaloos en alle aanvoerders bliezen prachtige solo’s, waarbij de klarinet opviel door soms op schitterende wijze terecht het voortouw te nemen als het iets te ingetogen dreigde te worden. De schrille Jiddische interrupties waren doorleefder dan ooit, misschien ook door het vernemen van het verschrikkelijke nieuws uit Australië, enkele uren eerder. Koper en slagwerk stonden als een huis – soms als angstaanjagend blok, dan weer lieflijk en lyrisch.

 

 

Gebalanceerde klankrijkdom

Dirigent Ogrintchouk, die overigens ook solo-hoboïst bij het Concertgebouworkest is, wist steeds spanning te behouden, ook in de allerzachtste tremolo’s – hij creëerde vaak een soort bevriezing die soms tergend lang aanhield, maar die hij daarna dan altijd weer weldadig en bevrijdend wist te laten ontdooien in brede, zangerige en bevredigende orkest-tutti’s, heel fascinerend. Waar hij het orkest liet exploderen dreunde Vredenburg op zijn grondvesten, voorwaar geen sinecure in die enorme zaal. Het tweede deel was een feest van levensvreugde en schoonheid, en het orkest speelde steeds betrokken, doorleefd, loepzuiver en gelijk. Ook de beroemde, moeilijke contrabassolo in het derde deel was prachtig, en bouwde op naar een uitstekend gebalanceerde klankrijkdom met heerlijk klinkende fagot-, bastuba- en klarinetinzetten – zacht, spannend en allemaal heel, heel mooi.

 

 

Malle toegiftjes

Het laatste deel barstte los precies zoals Mahler dat had voorgeschreven: direct na de zachte slot-pizzicati (en grote trom) van het voorgaande deel, en nu klonk het scherpe koper robuust en als van graniet, en ook de zeven hoorns (merkwaardige bezetting) vormden een rotsvaste eenheid: ze straalden en schetterden waar nodig, hoewel het moment suprême bij cijfer 56 nog sterker had gemogen: Mahler schrijft daar niet voor niets bij dat de  hoorns alles moesten overstemmen, zelfs de trompetten, en liefst nog versterkt moesten worden met een trombone en een trompet. Hoewel ik de hoorns zeker nog meer volume toedichtte, hield dirigent Ogrintchouk ze toch wat tegen, wat jammer was, want eerdere orkestexplosies beloofden veel goeds. Toch overtuigde de finale zeer, want het hele orkest speelde zeer geconcentreerd en intens, wat in een machtige overwinning van de ‘verlossing uit het paradijs’ over de ‘golven van de hel’ resulteerde. De beide scherpe slotaccoorden kwamen als mokerslagen aan en liet het publiek uitbundig achter, en gelukkig waren er na zoveel Titanenstrijd geen malle toegiftjes geprogrammeerd, zoals steeds meer orkesten menen te moeten doen: een lang en zeer verdiend applaus was het gevolg.

 

 

Weelderige stemgeluid

Voor de pauze stonden delen uit Mahlers Des Knaben Wunderhorn op het programma, waarvoor de orkestbezetting sterk gereduceerd was en Ogrintchouk een kamermuzikale benadering koos die uitstekend paste bij het prachtige en warme stemgeluid van de veelzijdige mezzosopraan Bella Adamova, die thuis is in zowel de opera als het liedrepertoire, en zowel in de barok als in hedendaagse werken en geïmproviseerde muziek. Ze koos voor een rustige opbouw in de eerste twee liederen en kwam gelukkig meer los in het komische derde (Lob des hohen Verstandes), waar wat meer dynamische verschillen, ook in het orkest, de vertelling misschien iets beter hadden onderstreept. Adamova zong helaas niet uit het hoofd, en had de emoties uit de grillige teksten nog expressiever kunnen verklanken: het sterven van het kind ging daardoor iets te gemakkelijk voorbij, maar haar heerlijke en weelderige stemgeluid maakte veel goed, prachtig uitgebalanceerd in alle registers.

 

 

Ook Ogrintchouk, die voor de pauze veel in de partituur keek (in tegenstelling tot de symfonie van na de pauze), had hier wellicht iets minder bescheiden kunnen zijn, en meer reliëf mogen aanbrengen. De komende dagen wordt dit heerlijke programma nog in veel steden herhaald en ik raad iedereen aan zich door dit prachtige orkest en dito soliste te laten verrassen. Alle info op: https://www.phion.nl/agenda/

Peter Schlamilch

 

Info:

https://www.phion.nl