Serie Scherpdenkers, Climate Justice in Seasons, Spreker Joyeeta Gupta, Lonneke van Straalen (viool) en TheDutchBrewhouse met Gijs Idema op elektrische gitaar. Gehoord: 4 oktober 2024, Kleine Zaal, Concertgebouw, Amsterdam. Herhalingen: 12 oktober Amersfoort, 13 oktober Den Bosch.
Door Wenneke Savenije
Dwarse Nieuwdenkers
Ze omschrijven zichzelf als dwarse nieuwdenkers, de eigenzinnige violiste Lonneke van Straalen, die in 2023 met haar collectief Pyranello De Ovatie won, de prijs voor de meest indrukwekkende klassieke muziekuitvoering, en de klimaat- en milieuwetenschapper Joyeeta Gupta, winnaar van de ‘Nederlandse Nobel’ (de prestigieuze Spinozaprijs). Op zoek naar een nieuwe uitdaging liet de violiste Mirjam Wijzenbeek, programmeur van de Kleine Zaal van het Concertgebouw, weten dat ze iets met klimaatverandering en de seizoenen wilde doen. Wijzenbeek koppelde haar aan de uit India afkomstige Gupta, die als professor verbonden is aan de Universiteit van Amsterdam en het IHE-Delft Institute for Water Education. Nadat Gupta als twintiger de Union Carbide giframp in Bhopal meemaakte en de impact zag van grote multinationals op ontwikkelingslanden, stortte ze zich op milieu en ontwikkelingsvraagstukken. Rechtvaardigheid is haar grote drijfveer. Van Straalen spant zich op allerlei manieren in voor het behoud en de toekomst van de klassieke muziek, die ze op eigentijdse wijze programmeert en presenteert. Allebei streven ze naar een betere wereld. Niet door te verzanden in doemscenario’s, maar juist door verstarde denk- en verwachtingspatronen te doorbreken en hoopvol te denken in nieuwe mogelijkheden. Ze besloten om aan de hand van Vivaldi’s Vier Jaargetijden de geschiedenis van de relatie tussen mens en natuur uit te diepen in woorden en klanken.
The [Uncertain] Four Seasons
Gupta schreef een sterke voordracht, die op het podium vervlochten werd met delen uit de Vier Jaargetijden, de op de natuur gebaseerde evergreen van VIvaldi uit 1723, die al vaker werd ingezet om de rampzalige gevolgen van de klimaatverandering duidelijk te maken. Zo speelde violiste Nadia Wijzenbeek, de zus van Mirjam, in 2022 met het Radio Filharmonisch Orkest The [Uncertain] Four Seasons van de Australische componist High Crosthwaite en mediakunstenaar Tim Devine, die met behulp van AI, computer- en klimaatwetenschappers data ontwikkelden om op grond daarvan te berekenen hoe Vivaldi’s Vier Jaargetijden, die de muzikale reflectie vormen op de onbedorven natuur die de componist omringde, in 2050 zouden klinken in verschillende regio’s over de hele wereld.
Achterliggende gedacht is dat wetenschappers voorspellen dat het klimaat de aarde onherkenbaar zal veranderen als er geen moeite wordt gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Daar kun je stukken over publiceren, maar de problemen in muziek uitdrukken is minstens zo effectief. Persoonlijk kreeg ik kippenvel van de door Nadia Wijzenbeek fantastisch gespeelde ‘Hollandse’ uitvoering, die op lugubere wijze klank gaf aan de voortschrijdende destructie van onze natuur. Het kwam harder binnen dan alle krantenartikelen die ik erover gelezen heb, maar de muziek maakte ook duidelijk dat nog niet alles verloren is als we serieus in actie komen. Het concert is nog altijd te beluisteren op https://www.npoklassiek.nl/klassiek/avondconcert/4f228e45-2474-40ee-9e96-4f8b3e8198b3/kijk-en-luister-the-uncertain-four-seasons
Nog niet alles is verloren
Op de website van The [Uncertain] Four Seasons kun je onder ‘experience’ klikken op verschillende plekken op aarde, die door het project op steeds weer andere wijze in de vervormde muziek van Vivaldi muziek worden uitgedrukt door uitstekende orkesten en solisten. Elke variatie klinkt anders, maar laat wel op schokkende wijze veranderingen horen ten opzichte van Vivaldi’s origineel. Met dit ecologische project willen de makers niet alleen oproepen tot actie maar ook hoop uitstralen: ‘Weet terwijl u luistert dat niet alles verloren is. Laat de muziek u helpen om na te denken over of te rouwen om wat er is gebeurd, maar laat het ook de ruimte vrijmaken die nodig is om u aan te sluiten bij de miljarden mensen die onze huidige koers niet accepteren en actief bezig zijn met het herstel van zoveel van onze onderling verbonden systemen. Dit zijn de mensen die landschappen verwilderen, microbieel leven terugbrengen naar de bodem, onze oceanen ontzuren, inheemse soorten opnieuw introduceren en inheemse wijsheid omarmen.’ Voor meer info over dit geweldige project, zie https://the-uncertain-four-seasons.info
Van Straalens project
Violiste Van Straalen koos een andere route om de klimaatverandering aan de kaak te stellen. Voor haar Climate Justice in Seasons- project vroeg ze twee componisten met Vivaldi in gedachten een stuk te componeren vanuit het heden, door oude en nieuwe noten te combineren: Trevor Grahl en Anne-Maartje Lemereis. Zij construeerden hun ‘nieuwe’ seizoenen vanuit verschillende invalshoeken. Van Straalen: ‘Trevor heeft zich laten inspireren door de extreme weerschommelingen die we nu ervaren, en het verlies aan biodiversiteit daardoor – bijvoorbeeld door bijensterfte. Anne-Maartje koos kleine motiefjes uit De vier jaargetijden van Vivaldi en verwerkt het thema ‘aarde’ via de snaren van de viool: A, D en E. De G-snaar staat dan voor ‘grond’. Beide componisten wisten welke instrumenten ze tot hun beschikking hadden, en dat alle musici van mijn nieuwe collectief TheDutchBrewhouse openstaan voor nieuwe geluiden en technieken. Verder was het helemaal aan hen. Ook Joyeeta werkte zelf aan haar teksten. In een later stadium kwamen we bij elkaar om alles ineen te vlechten.’ Van Straalen, die trots en fier soleert in de originele Vier Jaargetijden, voegde een verrassend element toe aan de uitvoerders van The DutchBrewhouse (2 violen, 1 altviool, 1 cello en 1 contrbas): ze verving de klavecimbel door een elektrische gitaar, om de klankkleuren van de originele Vivaldi-muziek meer te laten appelleren aan het heden, zonder de noten van de originele partituur te bewerken. Het bleek te werken, niet in de laatste plaats door het muzikale inlevingsvermogen van gitarist Gijs Idema, en leverde fascinerende geluidseffecten op.
Inspirerend concert
En zo opende Joyeeta Gupta het bijzondere programma met een vlammende voordracht, waarin ze een genuanceerd beeld schetst van de oorzaken en dreigende gevolgen van de klimaatverandering, die hieronder in zijn geheel staat afgedrukt. Haar verhaal werd steeds afgewisseld met de muziek, allereerst met de door Van Straalen temperamentvol en krachtig gespeelde originele noten van Vivaldi’s Vier Jaargetijden, die met smaak en overtuigingskracht als het ware een verjongingskuur hadden ondergaan. Idema op de elektrische gitaar voegde zich soepel maar indringend in het gestroomlijnde en goed uitgebalanceerde samenspel van de violiste en haar TheDutchBrewhouseEnsemble. Het geheel klonk overtuigender en vooral veel indringender dan de meeste ‘traditionele’ uitvoeringen van Vivaldi’s Vier Jaargetijden. In de loop van het concert werd Gupta’s verhaal steeds onderbroken door delen uit de muziek van Vivaldi, Grahl en Lemeries.
Seize
In zijn Seize blijft Trevor Grahl dicht bij de muzikale taal van Vivaldi, om de afstand tussen het klimaat dat de componist kende en het huidige klimaat optimaal te kunnen onderstrepen. Grahl laat horen hoe het delicate evenwicht in de natuur is verstoord, hoe de seizoenen veranderen door semi-extreme weersomstandigheden waardoor de orde in de natuur en de seizoenen verstoord raakt. Hij zet het originele materiaal als het ware onder druk in een eindeloze compressiespiraal, een werveling van muzikaal materiaal dat steeds sneller ronddraait. Grahl: De titel van mijn stuk verwijst zowel naar een handeling die duidt op een actieve wilskracht, als naar iets dat stijf, onbeweeglijk wordt en stopt met functioneren.’ Die boodschap kwam over, de muziek klonk overtuigend, indringend en angstaanjagend. Om zijn stuk met tekst te onderbouwen schreef Andriana Minou een gedicht, dat tijdens het concert werd uitgedeeld. Het staat hieronder in zijn geheel afgedrukt.
Fata Morgana
Anne-Maartje Lemereis vermengde noten van Vivaldi met die van haarzelf en componeerde Fata Morgana, waarvan de vier delen tot de verbeelding sprekende titels hebben: Interlude, Tundra, Silent Gardens, Fata Morgana. Zelf zegt de componiste des vaderlands over haar nieuwe werk: ‘Mijn stuk bestaat uit 4 delen die elk een seizoen representeren. In elk deel hoor je karaktereigenschappen van het seizoen, maar ook een dreigende ondertoon én heel veel bewondering voor de schoonheid van onze planeet. In de lente – Silent Gardens – horen we een keur aan vogels, maar het deel eindigt met nog maar 1 vogelgeluid dat door alle musici gespeeld wordt. Alles werkt toe naar de zomer – Fata Morgana – waarin het ensemble geniet van heerlijke warme klanken, terwijl de solo viool tot haar allerhoogste noot gedreven wordt.’
‘Ik ervaar het als heel bijzonder om mijn eigen noten op hun plek te horen vallen tussen de noten van Vivaldi en Trevor. Ik ben opgegroeid met zorgen om het klimaat, maar dit project heeft mijn activisme echt weer aangewakkerd.’ Ook haar Fata Morgana maakte in zijn sobere doeltreffendheid veel indruk. Lemereis wist gevoelige snaren te raken, zodat een groot deel van het publiek ongetwijfeld naar huis ging met hernieuwde of ter plekke geboren goede voornemens om actief ten strijde te trekken tegen de milieuvervuiling en de klimaatverandering.
Wenneke Savenije
Info:
https://www.lonnekevanstraalen.nl/projecten/climate-justice-in-seasons/ANFNTVGIvzFXVP5CZd
Volgende uitvoeringen:
12 oktober in De Veensmederij in Amersfoort
13 oktober in de Toonzaal in Den Bosch
Vertaling van de (vermoedelijk door hemzelf geschreven) Sonnetten waarop Vivaldi zijn Vier Jaargetijden baseerde:
De lente
De lente komt eraan.
De vogels vieren haar terugkomst met feestelijk gezang,
murmelende beekjes stromen
onder een zacht aaiend briesje.
Donderstormen, die de lente aankondigen,
bedekken de lucht met hun donkere mantel.
Als ze zwijgen klinkt opnieuw
de betoverende zang van de vogels.
Op de met bloemen overdekte weide slaapt de geitenhoeder
onder de zacht ritselende bladertakken,
zijn trouwe hond naast hem.
Aangespoord door het feestelijk geluid van de doedelzakken
dansen de nymphen en de herders lichtvoetig
terwijl de lentehemel schitterend verschijnt.
De zomer
Onder de drukkende hitte van de felle zon
verwelken mens en kudde,
de pijnboom verzengt.
We horen de koekkoek, zachte liedjes van de tortel en distelvink.
Een lieflijk briesje beroert de lucht,
maar plotseling steekt de noordenwind op.
De kudde siddert
voor de storm en zijn lot.
De vrees voor bliksem en donder
berooft de herder van zijn rust,
vliegen en horzels zwermen woedend rond.
Ach, zijn angst blijkt gegrond…
De hemel dondert en bliksemt, hagel
verwoest de korenaren en het andere graan.
De herfst
Met zang en dans viert de boer
het geluk van de overvloedige oogst.
Het vocht van Bacchus vloeit rijkelijk
en velen eindigen in een diepe slaap.
De milde lucht geeft plezier en
doet ieder zang, dans en zijn zorgen vergeten.
Het jaargetijde nodigt iedereen uit
tot het genieten van een zoete slaap.
Met de nieuwe dageraad komen de jagers.
Ze gaan op jacht met honden, hoorns en geweren.
Het wild vlucht en ze volgen het spoor.
Geschrokken en doodsbang door al het lawaai
van musketten en geweren, dreigt het gewonde dier te ontsnappen,
maar het sterft uitgeput tijdens de achtervolging.
De winter
Bevend van kou in de ijzige sneeuw,
bij de striemende vlagen van de stormachtige wind,
loop je, stampend met je voeten,
door de vorst te klapperen met je tanden.
Tevreden de dag doorbrengen voor het haardvuur,
terwijl het buiten stroomt van de regen.
Langzaam lopen over het het ijzige pad,
voorzichtig, uit angst om te struikelen.
Dan, een abrupte draai, glijden, vallen op de grond.
Opnieuw het ijs opgaan en behoedzaam
haasten, opdat het niet scheuren zal.
Plotseling breken de Sirocco, de Borea en alle andere winden
uit in een fel gevecht.
Dit is de winter, hij brengt ons zijn eigen vreugde.
Klimaatrechtvaardigheid in 4 seizoenen
Pleidooi door Joyetha Gupta
I
KLIMAAT ONSCHULD
Toen Vivaldi in 1723 de Vier Jaargetijden schreef, waren er vier seizoenen. Het was het tijdperk van klimaatonschuld. De gouden standaard van klimaatrechtvaardigheid. We zouden het klimaat als iets vanzelfsprekends kunnen beschouwen. De gemiddelde temperatuur op aarde is dan de basislijn waartegen de temperatuur van vandaag wordt gemeten. De nul waartegen de 2℃ van vandaag wordt gemeten. De nul waartegen onze seizoenen onvoorspelbaar worden.
Maar deze onschuld verdween met de industriële revolutie.
Toen ik in 1988 naar Nederland kwam, was mijn eerste baan werken op het gebied van klimaatverandering bij het Ministerie van Milieu. En dat leidde tot een fascinerende reis van 35 jaar over hoe wij mensen door de tunnel van afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zijn gegaan en nog steeds zo afhankelijk zijn dat we het probleem van de klimaatverandering misschien niet op tijd kunnen aanpakken, het grootste probleem dat al het leven treft is de aarde.
Laat ik bij het begin beginnen. De industriële revolutie gebruikte hout voor schepen, meubels, gebouwen. Iedereen was blij. Behalve degenen die op het ontboste land woonden of ontheemd waren. En er was sprake van de uitstoot van broeikasgassen.
De industriële revolutie leidde tot steeds meer vleesproductie. Iedereen was blij, behalve de soort die we uit het land verdreven. En er was sprake van de uitstoot van broeikasgassen.
De industriële revolutie gebruikte wetenschap en technologie om steeds meer te produceren; en consumenten zouden steeds meer kunnen consumeren. Iedereen was blij. Behalve degenen die de grondstoffen ontgonnen, en degenen die van het afval leefden en vervuild water dronken. En er was sprake van een uitstoot van broeikasgassen!
De industriële revolutie was afhankelijk van energie. Steenkool, olie, gas, fossiele brandstof. Voor woningen, industrie, landbouw. Iedereen was blij. Behalve degenen die het niet konden betalen. En er was een enorme uitstoot van broeikasgassen.
Deze emissies waren voor een Amerikaanse vrouw, Eunice Newton Foote, aanleiding om in 1856 het broeikaseffect te ontdekken. Twee eeuwen later hebben we nog steeds moeite om dit effect onder controle te krijgen.
Het broeikaseffect
Het broeikaseffect verwijst naar de manier waarop broeikasgassen zoals CO2 infraroodstraling absorberen, waardoor de aarde warmer wordt. Elke 1℃ opwarming leidt tot een toename van de waterdamp met 7% door verdamping. Gletsjers smelten, rivieren stijgen en vervolgens daalt het waterpeil in de rivieren. Warmte zet water uit, wat leidt tot stijging van de zeespiegel. De gevolgen ervan leiden wereldwijd tot stormen en overstromingen. Terwijl de overstromingen dramatischer zijn, zijn de droogtes dodelijker: geen voedsel, geen water. Mensen worden ziek, ze gaan dood, ze raken ontheemd. Meestal in het mondiale Zuiden. Het klimaat verandert en wordt onvoorspelbaar. Dit heeft gevolgen voor de boeren en de voedselproductie voor ons allemaal. Extreem weer beïnvloedt onze infrastructuur en vernietigt deze. Soorten moeten verhuizen om te overleven. De netto-impact wordt geschat op minimaal 16 miljoen dollar per uur.
Sinds 1990 wordt de wetenschap over klimaatverandering regelmatig beoordeeld door het Intergouvernementeel Panel voor Klimaatverandering. Waarom heeft dit niet tot serieuze actie geleid? Gedeeltelijk omdat de wetenschap de politiek van klimaatverandering niet bespreekt!! De mondiale economie van fossiele brandstoffen is tussen de 16 en 295 biljoen dollar waard. De gevestigde belangen zijn zeer groot en zullen verandering blokkeren. Sinds 1950 hebben fossielebrandstofbedrijven eerst gezegd dat er geen sprake is van klimaatverandering, daarna hebben ze daar twijfel over gezaaid, de gebruiker de schuld gegeven en actie uitgesteld met het argument dat toekomstige technologieën het probleem zouden kunnen oplossen.
Alles wat we doen heeft energie nodig. Producenten zijn afhankelijk van fossiele brandstoffen; consumenten zijn er verslaafd aan. Investeerders maken enorme winsten op fossiele brandstoffen. Filantropische instellingen/banken en anderen bieden hulp of lenen geld voor aanpassing aan de klimaatverandering, terwijl ze zelf investeren in de fossiele brandstoffensector. De handel in fossiele brandstoffen en in fossiele brandstofproducten levert inkomsten op, evenals de handel in hout en vlees. Rijke regeringen zien hun BBP stijgen door hun toegenomen gebruik van fossiele brandstoffen. Arme regeringen zien hun bbp dalen als gevolg van de gevolgen voor het klimaat.
Bovendien zijn premiers en presidenten slechts vier tot vijf jaar aan de macht. CEO’s van grote bedrijven hebben slechts 3,5 jaar de leiding. Waarom zouden ze zich zorgen maken over de lange termijn? Ze hebben de aanpak van het probleem voortdurend uitgesteld totdat het bijna te laat is om 1,5 C boven Vivaldi’s tijd te bereiken. We zijn nu heel dicht bij het veroorzaken van omslagpunten die het klimaat volledig onvoorspelbaar kunnen maken. We verliezen de controle.
II
KLIMAATmisdaad – Klimaatonrechtvaardigheden nemen toe
Broeikasgassen zijn voornamelijk uitgestoten door de weinige rijke landen en mensen; maar de gevolgen zullen vooral gevoeld worden door de kleine eilandstaten en de armen. Om de klimaatverandering het hoofd te bieden, moeten we de broeikasgassen in 2050 wereldwijd tot nul terugbrengen. Elk jaar neemt de hoeveelheid die we kunnen uitstoten af. Hoe moet deze verminderde hoeveelheid worden verdeeld tussen landen, bedrijven en mensen? In 1990 was de totale hoeveelheid behoorlijk groot en we hadden dit eerlijk kunnen verdelen tussen rijke en arme landen, inclusief China, dat toen behoorlijk arm was. Regeringen hebben echter in 1992 een overeenkomst aangenomen die de kwestie van de verdeling omzeilde en alleen zei dat de rijke landen eerst hun uitstoot zouden verminderen. Helaas hebben de VS en Groot-Brittannië dit doel verzwakt, zodat er geen doel was. In 1997 werd in Kyoto een vervolgovereenkomst gesloten met doelstellingen voor de rijke landen. Helaas sloten de VS en Canada zich niet aan. In 2012 is een nieuwe wijziging doorgevoerd met reductiedoelstellingen voor rijke landen. Maar de VS, Canada en Rusland sloten zich niet aan. De grote vraag was wie als eerste moest bezuinigen. Om deze vraag te omzeilen, besloot de Overeenkomst van Parijs van 2015 dat alle landen kunnen kiezen wat ze willen doen. Een dergelijke vrijheid betekent dat we op weg zijn naar een toekomst van 2,7 graden Celsius en dat de meer kwetsbare landen de dupe zullen worden van de gevolgen. Pakistan en Bangladesh hebben onlangs te maken gehad met dodelijke overstromingen die hun economieën verwoestten. Zelfs het Noorden van de wereld lijdt nu: Tsjechië en Polen lijden momenteel onder enorme overstromingen. Zo ook Florida. Bovendien leidden mislukte oogsten tot stijgende voedselprijzen, waardoor de hongercrises voor ruim 30 miljoen extra mensen toenamen.
Er zijn zes overlappende oorzaken van klimaatonrechtvaardigheid in de afgelopen dertig jaar
Ten eerste hadden wetenschappers vóór 1990 gesuggereerd dat 1graad C groen was en 2C rood, wat betekent dat tot 1C iedereen relatief veilig was. Na 1C zijn er veel negatieve effecten op sommige frontlijnlanden en gemeenschappen, vooral in het Zuiden, en na 2C is het erg gevaarlijk voor ons allemaal. Toch duurde het 25 jaar voordat landen in 2015 overeenstemming bereikten over een 2C-doelstelling. Kleine eilandstaten protesteerden en daarom werd het doel aangescherpt met een verwijzing naar 1,5C. Door dit uitstel konden de rijke landen hun fossiele brandstoffen blijven gebruiken en het moment uitstellen waarop een besluit zou moeten worden genomen over het uitfaseren van fossiele brandstoffen. Het beginsel om anderen geen schade te berokkenen werd niet aangenomen. Een Noord-Zuid-onrechtvaardigheid en een onrechtvaardigheid jegens de mensen en soorten van de wereld.
Ten tweede: als er geen CO2-doelstelling voor de lange termijn is, kan er geen verdeling van het koolstofbudget tussen landen plaatsvinden. Hoewel de rijke landen aanvankelijk hadden afgesproken eerst hun uitstoot te verminderen, werd dit tenietgedaan in de Overeenkomst van Parijs, waarin elk land wordt aangemoedigd te doen wat het kan. Dit uitstel heeft ertoe geleid dat de CO2-uitstoot niet eerlijk over de landen is verdeeld. We hebben nog vijf jaar voordat we de 1,5°C passeren en dit betekent dat arme landen hun deel niet kunnen gebruiken. Een Noord-Zuid-onrechtvaardigheid. Een onrechtvaardigheid jegens de mensen en soorten van de wereld.
Ten derde is er geen discussie geweest over waar de fossiele brandstof zich bevindt. 78% van de resterende fossiele brandstoffen bevindt zich in de ontwikkelingslanden en het is hun soevereine recht om deze brandstof of hun eerlijke aandeel in deze brandstof te gebruiken. Maar als ze dat doen, lijdt de hele wereld daaronder. Bovendien ligt de waarde van de totale onderneming op het gebied van fossiele brandstoffen tussen de 16 biljoen en 295 biljoen dollar. Het sluiten van deze onderneming is duur en daarom hebben bedrijven deze problemen vermeden. Het mondiale bbp bedraagt slechts 110 triljoen. Wie bestuurt de wereld? Een onrechtvaardigheid jegens de mensen en soorten van de wereld.
Ten vierde suggereerden economen al vroeg dat we emissiereducties in arme landen zouden moeten kopen. Het zou goedkoper zijn dan thuis actie ondernemen. Dus kochten landen en bedrijven emissiereducties in het buitenland in plaats van het bewustzijn in eigen land te vergroten en een plan te ontwikkelen voor het uitfaseren van fossiele brandstoffen. Dus als de staat nu actie onderneemt, zijn er protesten – gele hesjesprotesten in Frankrijk. We zijn gewoon nog niet klaar. Als we in 1990 plannen hadden gemaakt, zouden we vandaag de dag een samenleving hebben gehad die rijk is aan openbaar en gedeeld vervoer en een fossielvrije infrastructuur. Maar we hebben de plannen niet gemaakt. Soms creëren economen gekke prikkels: Tessla verdient niet alleen geld met de verkoop van auto’s, maar verdiende 1,79 miljard dollar met de verkoop van CO2-kredieten, omdat hun auto geen broeikasgassen uitstoot. Stel je voor dat ik eerst subsidies krijg om mijn huis en transport fossielvrij te maken, en de vermeden uitstoot vervolgens aan anderen verkoop zodat zij niet hoeven te verminderen? Dat is gek. Een onrechtvaardigheid jegens de mensen en soorten van de wereld.
Ten vijfde, aanpassing: het uitstellen van actie heeft ertoe geleid dat de gevolgen al zichtbaar zijn en grote schade aanrichten. Hiervoor is financiering nodig voor aanpassingsvermogen en verlies en schade. Hoewel er veel fondsen zijn, is er niet veel geld. Erger nog, aangezien de gevolgen meer dan duizend jaar zullen aanhouden, hebben de huidige regeringen de lasten van de klimaatfinanciering verschoven naar toekomstige generaties in rijke en arme landen.
Ten zesde is de klimaatverandering de ernstigste, maar slechts één van de vele problemen: het verlies aan biodiversiteit, waterproblemen, vervuiling door nutriënten en luchtvervuiling met ernstige gevolgen voor de levens en het levensonderhoud van mensen en voor andere soorten. Met andere woorden: er zijn grenzen aan de hulpbronnen die we kunnen gebruiken en vervuilen. Maar hoe delen we deze hulpbronnen en vervuilingsrechten? Dit impliceert dat we de manier waarop we produceren, consumeren en leven, de manier waarop we onze groei berekenen, en misschien zelfs de manier waarop politici in onze democratieën omgaan met langetermijnproblemen, drastisch moeten veranderen.
En nu we het doel hebben om in 2050 naar nul te gaan, is er een nieuwe omleiding: netto nul. We hoeven niet naar nul te gaan als we bijvoorbeeld bomen planten of afhankelijk zijn van nieuwe technologieën. Het is wederom een uitstelstrategie die niet zal werken.
We staan op het punt waarop we de fossiele brandstoffen snel moeten afbouwen. Maar zoals ik al eerder zei: 78% van de resterende fossiele brandstoffen bevindt zich in de ontwikkelingslanden. Hoe overtuigen we hen om deze brandstoffen niet te gebruiken, gegeven het feit dat we deze brandstoffen sinds de industriële revolutie non-stop hebben gebruikt en dat zelfs vandaag de dag nog steeds doen? Zonder een rechtvaardige aanpak is dit niet mogelijk. Ten tweede kunnen arme mensen en kleine en middelgrote bedrijven zich dit in de rijke landen niet veroorloven, zelfs als rijke mensen elektrische auto’s kopen en van het gas afstappen. De staat moet subsidies voor fossiele brandstoffen en andere subsidies heroriënteren om deze mensen in staat te stellen de transitie te maken. Anders zullen ze protesteren en stemmen op regeringen die de klimaatverandering niet steunen. We verliezen de controle.
III
WINTERSLAAP
We zijn 4-5 jaar verwijderd van het overschrijden van 1,5C. Het is tijd om te reflecteren.
We hebben een complete energietransitie nodig, verandering van voedselsystemen, op de natuur gebaseerde oplossingen en een circulaire economie.
Overheden moeten wakker worden. Zonder een rechtvaardige aanpak binnen landen en met respect voor andere landen kunnen we het probleem niet oplossen.
Verantwoordelijke overheden moeten de energietransitie versnellen, door mensen uit te leggen wat er gebeurt en door de transformatie mogelijk te maken. Laat de oliemaatschappijen betalen voor de transformatie. Elke ton koolstofemissies heeft een schade van 1000 dollar. Internationale rechtbanken op zee hebben koolstof eindelijk een vervuilende stof genoemd.
Maatschappelijke leiders en jongeren moeten snelle verandering eisen van overheden en van de samenleving. Het publiek moet op de kar van verandering springen.
Maar we hebben bedrijven niet gedwongen om de echte prijs te betalen. We moeten de subsidies op fossiele brandstoffen afschaffen; we moeten proberen manieren te vinden om fossiele infrastructuur anders te gebruiken. We moeten fossiele werknemers omscholen. We moeten inkoopstrategieën veranderen. We moeten stoppen met investeren in fossiele brandstoffen. We moeten de brandstof voor elk huishouden veranderen. Maar dit wordt nu heel duur, veel duurder dan als we 35 jaar geleden actie hadden ondernomen. Overheden moeten vandaag de dag de fouten uit het verleden compenseren door de rechtvaardige energietransitie te versnellen. Klimaatrechtvaardigheid vereist een snelle vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, terwijl de gevolgen voor de zwaksten worden verzacht.
We staan op het punt onze toekomst te vernietigen. Mensen hebben nog nooit boven de 2C geleefd. Misschien hebben we een time-out nodig. Om gezamenlijk even na te denken. Om te beseffen dat elke ton koolstofemissies minstens 1000 dollar schade oplevert. En deze schade is niet inbegrepen in de prijs van onze fossiele brandstoffen; dus externaliseren we de schade voortdurend.
Waarom zouden mensen willen investeren in het afbouwen van fossiele brandstoffen, als dat goedkoop en leuk is? Waarom zouden producenten stoppen als ze grote winsten kunnen maken? Ze kunnen immers gewoon ergens heel veel bomen planten. Of plaats een spiegel in de ruimte. Het doorvoeren van stapsgewijze veranderingen in een ‘business as usual’- wereld zal niet langer voldoende zijn.
Het venster voor het bereiken van 1,5 graden Celsius wordt kleiner. Wij hebben het vernuft en het vermogen om goed beleid te ontwikkelen. We hebben twee soorten actief beleid nodig: beleid dat fossiele brandstoffen geleidelijk afschaft en beleid dat alternatieven ontwikkelt en de vraag terugdringt.
Fossiele brandstof is niet goedkoop; het is eigenlijk heel duur als je de schade die het kost erbij optelt. Het is een vervuilende stof en de Law of the Seas heeft dat erkend.
Maar we hebben bedrijven niet gedwongen de echte prijs te betalen. We moeten de subsidies op fossiele brandstoffen afschaffen; we moeten proberen manieren te vinden om de fossiele infrastructuur op een andere manier te gebruiken. We moeten fossiele medewerkers omscholen. We moeten de inkoopstrategieën veranderen. We moeten stoppen met investeren in fossiele brandstoffen. Voor ieder huishouden moeten we de brandstof verversen. Maar dit wordt nu erg duur, veel duurder dan wanneer we 35 jaar geleden actie zouden ondernemen. De meest kansrijke technologische innovatie is goede sturing en signalen van de overheid.
Klimaatrechtvaardigheid vereist een snelle vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, terwijl de gevolgen voor de zwaksten worden opgevangen. We staan op de rand van het vernietigen van onze toekomst. Mensen hebben nooit buiten een 2C-bereik geleefd. Misschien hebben we een time-out nodig. Om even gezamenlijk na te denken. Om te beseffen dat elke ton CO2-uitstoot minstens duizend dollar schade veroorzaakt. En deze schade is niet inbegrepen in de prijs van onze energie; dus externaliseren we voortdurend onze energie.
Er zijn echter succesverhalen. Waar de wetgever heeft gefaald, probeert de rechterlijke macht maatregelen te nemen. Er zijn wereldwijd 18.000 rechtszaken over klimaatverandering. We hebben nu 86 rechtszaken tegen de grootste fossiele brandstofbedrijven. Ze worden aangeklaagd voor de veroorzaakte schade en voor hun desinformatie. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft een besluit genomen dat 32 landen verplicht hun emissies te verminderen. Het Internationaal Gerechtshof buigt zich momenteel over een zaak over klimaatverandering. Albanië, Bhutan, Nepal, Paraguay, IJsland, Ethiopië en de Democratische Republiek Congo produceren meer dan 99,7% van hun elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen. (In NL is dat 50%). Hernieuwbare energie groeit snel, maar moet sneller groeien.
Kunnen we veranderen? Ja, dat kunnen we — Een rechtvaardige toekomst is mogelijk; individuen kunnen hernieuwbare energie gebruiken en geld besparen, de vraag naar energie beheren en geld besparen en gezonder zijn, minder vlees eten en geld besparen en gezonder zijn, en kwaliteit boven kwantiteit kopen. De staat moet de energietransitie snel bevorderen en financieren om de tekortkomingen van de afgelopen 35 jaar te compenseren. Ja, dat kunnen we, ja, dat moeten we. Voor ons aller bestwil.
Ik denk dat we een winterslaapfase moeten ingaan. Wij vertragen. Om de vraag te verminderen. En wij denken. Hoe kunnen we onze CO2-voetafdruk in een mum van tijd verkleinen? En hoe kunnen we andere rijke en arme landen ervan overtuigen hun uitstoot te verminderen?
Imagine
Stel je een andere wereld voor, een wereld waarin we allemaal gebruik maken van elektrisch openbaar of gedeeld vervoer; we delen de apparaten die we zelden gebruiken – wasmachines, tuingereedschap; we geven spullen door waar we klaar mee zijn – kleding, boeken, spelletjes; we eten lokaal geteeld vers voedsel; en ons afval aan het eind van de week is licht en plasticvrij. Onze verwarming en koeling is fossielvrij en wordt gesubsidieerd door de staat. Een gedeelde fossielvrije wereld vol kansen en geluk.
Stel je een andere wereld voor, waar technologieën alleen worden goedgekeurd als hun ecologische en sociale voetafdruk klein is. Waar producten als telefoons een lange levensduur hebben. Waar buitenreclame verboden is, zoals in Sao Paulo, en ongevraagde reclame illegaal is. Een gedeelde fossielvrije wereld vol kansen en geluk.
Stel je een andere wereld voor, waar premiers en presidenten slechts één ambtstermijn hebben; en op die termijn moeten ze hun erfenis creëren en kunnen ze zelfs tien jaar later verantwoordelijk worden gehouden voor hun daden; een wereld waar nepnieuws en desinformatie worden gecontroleerd; een wereld waar draaideurwerk verboden is. Een gedeelde fossielvrije wereld vol kansen en geluk.
Kunnen wij veranderen? Ja dat kunnen we — Een rechtvaardige toekomst is mogelijk; Individuen kunnen hernieuwbare energie gebruiken en geld besparen, de energievraag beheren en geld besparen en gezond zijn, minder vlees eten en geld besparen en gezonder zijn, en kwaliteit boven kwantiteit kopen. De staat moet het elektriciteitsnet promoten, de koolstofsubsidies afschaffen en die naar de armen richten, en verantwoordelijkheid nemen, lokaal en mondiaal. Ja dat kunnen we, ja dat moeten we.
Voor ons allemaal.
Neem de tijd om te overwinteren terwijl je naar Vivaldi luistert. Vivaldi wist waarschijnlijk niet hoe belangrijk zijn werk is voor klimaatrechtvaardigheid.
Joyeeta Gupta
Vertaling Wenneke Savenije
Gedicht bij Trevor Grahls Seize van Andriana Minou
I. Sprung
We’re but peeling paint
under the indifferent
fingernails of time
Memory’s armchair
-cadences/decadences-
Always electric
Zephyrs for breakfast
Nightingale mash for supper
Violin sorbet
II. Occam
Future-washed figures
Beneath the sliding razor
You can be so grand
You can be monumental
Before the razor blade drops
III. Sirens
At the end they came to me
In the dead of night
All things evaporated
Sea foam, ice cubes, farewell tears,
Omnivorous hopes,
Toxic possibilities –
Fading away until I
Couldn’t tell anymore
What was cloud and what was dream
