Bezielde Sibelius door Liza Ferschtman en het Brussels Philharmonic

Het Zondagochtend Concert AVROTROS. Brussels Philharmonic o.l.v. Felix Mildenberger, m.m.v. Liza Ferschtman, viool. Tsjaikovksi: Ouverture voor orkest ‘Romeo en Julia’ (1880), Sibelius: Concert voor viool en orkest, op. 47 in d (compleet). Gehoord: 2 november 2025, Concertgebouw, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

Romeo en Julia

Een genuanceerde dirigeerstijl, heldere ideeën en energieke gebaren typeren de muzikale benadering van de jonge Duitse dirigent Felix Mildenberger (1990), die al de nodige wapenfeiten op zijn naam heeft staan. Of hij Tsjakovski’s Ouverture voor orkest ‘Romeo en Julia’ al eerder heeft gedirigeerd weet ik niet, maar duidelijk was dat hij diep in de partituur gedoken was om niets aan het toeval over te laten en geen detail aan zijn aandacht te laten ontsnappen. Hij drigeerde de muziek meer vanuit zijn behoefte aan controle dan vanuit ruimhartig vertrouwen in de musici van het Brussels Philharmonic. Daarmee gaf hij de ijverig en toegewijd musicerende orkestleden te weinig ruimte om individueel en als geheel te kunnen opbloeien. Dat brak Tsjaikovksi in zoverre op, dat diens kleurrijke Ouverture inboette aan klankschoonheid en expressie. Het orkest klonk wat stijfjes en vaak niet helemaal zuiver en van het romantisch verklankte liefdesverhaal van Romeo en Julia ging minder verhalende kracht uit dan er in de partituur schuilgaat. Het ontbrak aan gulle en smachtende melodiestromen, opzwepende bewegingen en een werkelijk epressief orkestcoloriet. Mildenberger liet de muziek niet vrij stromen, al waren er onmiskenbaar ook geslaagde momenten. Mogelijk speelde het relatief vroege tijdstip – 11 uur ’s ochtends – het Belgische orkest ook enigszins parten, want de liefde laat zich doorgaans pas later op de dag van haar meest hartstochtelijke kanten zien.

Stem uit de verte

Ook dolende zielen laten bij voorkeur pas van zich horen in de schemering. Maar Liza Ferschtman dook in Sibelius’ Vioolconcert (1903-1904; herz.1905) al om half twaalf overtuigend op uit het mysterieus fluisterende orkest als een ijle vioolstem in de verte, eenzaam zwevend boven de bevroren ijsvlaktes van Finse meren, verlangend naar manifestatie, verbinding en éénwording met de wijdse natuur. In de woorden van Liza Ferschtman: ‘Het Vioolconcert van Sibelius is een werk van extremen, met een enorme rijkdom aan emoties’ … ‘In iets meer dan een half uur word je meegetrokken in een adembenemend universum.’ Op organische wijze ontspon zich onder haar artistieke leiding een dynamische dialoog tussen viool en orkest, subtiel onderbroken door de virtuoos en temperamentvol gespeelde solocadens, waarna de wisselwerking tussen de violiste en het orkest zich verbreedde en verdiepte. Een compleet scala aan emoties en steeds meer orkestrale kleurschakeringen passeerden de revue, waarbij de muziek van Sibelius rusteloos voortgedreven werd door stormvlagen uit de metafysische wereld. Tedere melancholie en heftige emotionele uitbarstingen wisselden elkaar voortdurend af. Niet altijd helemaal volmaakt van intonatie, maar wel zuiver, intens en bezield van expressie, verklankte Ferschtman haar avontuurlijke zoektocht door de desolate Finse natuur en het verinnerlijkte landschap van Sibelius met vurige passie.

Polonaise voor ijsberen

In het schitterende Adagio di Molto werden tedere en poëtische passages met een mystieke lichtval afgewisseld met felle en huiveringwekkende momenten vol donkere schaduwen, waarbij diep uit de snaren ‘getrokken’ kleurschakeringen opdoken als de vlammende ‘vuurtongen’ van het Noorderlicht boven de besneeuwde Finse bossen. In het enerverende slotdeel, door dirigent Donald Tovey ooit toepasselijk omschreven als een ‘polonaise voor ijsberen’, stortte de violiste zich heroïsch en strijdlustig op de rauwe materie zonder er door verzwolgen te worden, op de voet gevolgd door het Brussels Philharmonic en dirigent Mildenberger, die in de loop van Sibelius’ meesterwerk geleidelijk aan meer de teugels los wist te laten in het voordeel van de soliste en het steeds geanimeerder spelende orkest.

Nadat ze het enthousiaste applaus in ontvangst had genomen, speelde Ferstman bij wijze van toegift nog heel verfijnd en ‘dansant’ het Largo uit de Sonate voor viool solo nr. 3 in C van J.S. Bach.

Wenneke Savenije

Luisteren naar dit concert:

https://www.npoklassiek.nl/concerten/593d95a5-c5d2-4d23-aefa-97489998e65c/liza-ferschtman-speelt-sibelius-vioolconcert