New European Ensemble, Ali Smith, voordracht. Programma: Anna Thorvaldsdottir: Spectra; Kate Moore: Fall Falling; Alice Yeung: Inabsolute Zero; Peter Maxwell Davies: A Sad Paven for These Distracted Tymes; Seung Won Oh: In Spring: Echoes of a Silent Cry; Kinan Azmeh: Essays on Solitude; Sara Zamboni: Hymn to timeless melancholy, Hymn to an English Summer. Gehoord: 25 september 2025, Muziekgebouw, Amsterdam.

Door Michael Klier

 

Het Nationale Theater toert op dit moment met de theater marathon De seizoenen. Het gaat om de bewerking van vier boeken van de briljante Schotse schrijfster Ali Smith. Smith, die vaak wordt genoemd als kanshebber voor de Nobelprijs voor Literatuur, verkent in haar werk thema’s als Brexit, ecologie, migratie, identiteit en solidariteit. Ze bekoort door haar sprankelende originele stijl en haar maatschappelijke betrokkenheid. Onder de titel Seasonal Quartet heeft zij tussen 2014 en 2020 een door haar lang gekoesterde droom waargemaakt: het schrijven van vier romans over de vier seizoenen.

 

 

Vier nieuwe composities

Emlyn Stam, de artistiek leider van het New European Ensemble (NEuE) kwam via regisseur Eric de Vroedt deze boeken op het spoor en besloot er zelf een concertprogramma van te maken. Hij vroeg vier vrouwelijke componisten, met wie het NEuE al eerder samen had gewerkt om zich door Smiths boeken te laten inspireren voor nieuwe werken. In samenspraak met Smith kozen ze telkens betekenisvolle fragmenten uit de door hun gekozen boeken. Deze fragmenten werden gisteren in Amsterdam tussen de composities door Smith zelf voorgedragen.

 

Smiths fantasie

De première van dit programma vond in juni in Den Haag plaats. Toen had ik net het eerste van de vier boeken gelezen. Nooit eerder ben ik door een concertprogramma in de ban geraakt van een schrijver. Voor mij voelt het lezen van de taalbezeten boeken van Smith als thuiskomen. Haar steeds wisselende verhaallijnen en haar uitdagende fantasievolle woordkeuzes maken het lezen tot een super spannende belevenis. Elke roman heeft zijn eigen unieke sfeer en biedt nieuwe invalshoeken. En ook elke componiste koos haar eigen benadering en haar eigen klankpalet.

 

 

 

Nog drie componisten

In de ambitieuze benadering van het NEuE waren er nog drie composities nodig om de programmering perfect te maken. Zo begon het concert met een korte compositie van de IJslandse componiste Anna Thorvaldsdottir, die afgelopen week met een groot orkestwerk bij het KCO op het programma stond. Haar ijzig-sfeervolle strijktrio Spectra bestaat uit 6 korte delen. NEuE speelde eerst enkel deel 2, later deel 5 en 6. Daaraan voorafgaand las Smith de eerste passage uit Autumn. Ze las tamelijk snel maar zeer duidelijk gearticuleerd en met veel gevoel voor humor.

 

Kate Moore

Fall, Falling heet het stuk dat Kate Moore op dit eerste boek van de tetralogie schreef. Geheel volgens de speelse titel van haar composities liet ze de zeven musici (strijkkwartet, fluit, klarinet en piano) op elkaar lijkende harmonie-volgen keer op keer herhalen. Deze minimal-music-achtige techniek herinnerde aan de golvende zee of uit de bossen dampende mistvlagen. Met meditatieve eenvoud vormde Moore’s muziek een tapijt waarop zich Smith taalvuurwerk kon ontvouwen.

 

 

 

Alice Yeung

Alice Yeung uit Hongkong had voor het boek Winter gekozen. Smith begon met een fragment uit dit boek waarin de schrijfster opsomt wat allemaal dood is. In de lange lijst staan ook klassieke muziek en boeken). “If everything is dead there is space for something new.”zei Yeung tijdens de inleading. En voegde eraan toe: “My music?”

 

Ali Smith deed mee

Zij koos in haar stuk Inabsolute Zero voor een muziek-theatrale stijl. De zeven musici speelden, fluisterden en deden apengeluiden na. Maar ze verafgoodden ook pantomimisch hun instrumenten door ze ernaar starend langzaam op te tillen en weer te laten zakken. Smith deed gewoon mee door haar boek op te heffen. Helaas was de tekst die pianiste Malgorzata Walentynowicz daarna reciteerde amper te verstaan.

 

 

Peter Maxwell Davies

Als afsluiting nog vóór de pauze speelde het strijkkwartet van Smiths landgenoot Peter Maxwell Davies. Zijn A sad Paven for These Distracted Tymes is een bewerking van het gelijknamige werk van Renaissance componist Thomas Tomkins. Deze mooi klinkende treurmuziek was bijzonder passend bij Smith verwijzingen naar Shakespeare’s koningsdrama’s.

 

Seung Won Oh

Na de pauze begon Smith een spannend verhaal over eeuwenoude lenteoffers uit Spring te lezen. Wie dacht hier niet aan Stravinsky? Midden in het verhaal begon NEuE te spelen. In Echoes of a Silent Cry had Seung Won Oh ook basklarinet en altfluit ingezet. Klarinettist James Meldrum speelde een betoverende solo. En opeens begon Smith haar verhaal verder te lezen. “I am not your symbol!” roept de jonge danseres die zich succesvol verweert tegen haar offerdood. Op de achtergrond ging de muziek door.

 

 

Kinan Azmeh en Sara Zamboni

Wat nu volgde was Essays on Solitude van Kinan Azmeh. Zijn compositie voor klarinet, viool, cello en piano was met afstand de spannendste. Zijn muziek zit vol emoties en zijn ritmes swingen. Een mooie overstap naar het laatste verhaal uit Zomer: beschreven werd een toevallige ontmoeting in een kerk met muziek. Sara Zamboni’s Hymn to timeless melancholy, Hymn to an English Summer sloot hier sfeervol op aan.

Het NEuE zette Smiths thema’s om in een waaier van muzikale ervaringen, die confronteerden, ontroerden en inspireerden. Zoals Smith aan het begin zelf zei: ‘Mijn favoriete ding in de wereld is wanneer de ene kunstvorm de andere inspireert.’

Michael Klier

Foto’s: Sara Wood, Alex Schröder, Foppe Schut, Joris-Jan Bos

Deze recensie verschijnt ook op https://musicwork.shop/blog/