CHANGES – Roctet presenteert nieuwe cd met wereldpremière Theo Loevendie

by Wenneke Savenije 8 februari 2025 357 Views

Gehoord: 5 februari 2025, Uilenburgersjoel, Amsterdam

Door Wenneke Savenije

Roctet

Bij hun naam stel je je onwillekeurig een massieve rotsformatie voor, maar in werkelijkheid is het Roctet een even beweeglijk als dynamisch ensemble dat uitblinkt in gedreven, onstuimig en altijd op hoog niveau muziek maken. Beter gezegd: strijkoctetten uit te voeren met vier violen, twee altviolen en twee celli, oftewel twee samengevoegde strijkkwartetten, vaak verrijkt met simpele theatrale middelen als op de achterwand geprojecteerde filmbeelden. Niet dat er nu zoveel octetten geschreven zijn, want nadat Louis Spohr zijn Dubbelkwartet uit 1823 introduceerde en de jonge Mendelssohn in 1825 zijn geniale Octet had gecomponeerd, vond het genre maar weinig navolging. Sjostakvitsj componeerde in 1924-25 een Double String Quartet en ook Enescu en Milhaud schreven in navolging van Spohr dubbelkwartetten. Dan zijn er een paar blaasoctetten van Mozart, Beethoven en Stravinsky en octetten met afwijkende bezettingen (strijkers en blazers) van Schubert, Hindemith en Bax. Het repertoire is klein maar daar trekt het Roctet, dat in 2016 werd opgericht door strijkers uit het Radio Filharmonisch Orkest, zich niets van aan, o.a. door bewerkingen te spelen, onbekende of vergeten werken op te sporen -zoals het octet Novoselye van Nikolay Afanasyev (1821-1898)-en nieuwe opdrachten te verschaffen aan componisten als Theo Loevendie (1930), die in 2024 het titelwerk schreef van de tweede cd die het Roctet deze week uitbracht: Changes. Op dit nieuwe album staan ook twee octetten uit 1900 van Ottorino Respighi en George Enescu, wiens ingenieuze Octet tot de onbetwiste hoogtepunten van het genre behoort.

Respighi

In de overvolle Uilenburgersjoel zat de stemming er gelijk goed in, omdat het Roctet haar presentatieconcert begon met een spetterende uitvoering van het zigeunermuziekachtige Presto all’ Ungherese, de finale uit Doppio Quaretto in d minor, p. 27 van de kosmopoliet Respighi, die je zou kunnen zien als een soort muzikale kroniekschrijver van het culturele klimaat in Europa tijdens het fin de siècle. De muziek zou niet hebben misstaan in een met gouden kroonluchters versierde ambiance voor de internationaal georiënteerde high society van het Boedapest (of Wenen of Rome …) van rond de eeuwwisseling. Aanvoerder Joris van Rijn trok zijn stoute schoenen aan en liep als een echte primas al fiedelend de zaal in, terwijl de rest van het ensemble hem vanaf het podium lekker opzweepte. De toon was gezet.

Theo Loevendie

Toen volgde de officiële uitreiking van het eerste exemplaar aan niemand minder dan Theo Loevendie, die op zijn 95e nog altijd componeert, jazzmuziek speelt in café Welling en nu naar de synagoge was gekomen voor de wereldpremière van zijn Changes. Het album werd door altviolist Frank Brakkee opgediend vanuit een verlichte glazen taartstolp, waarna Loevendie de microfoon pakte om zijn dank uit te spreken, een bos bloemen in ontvangst nam en vertelde dat zijn stuk over de schoonheid van de eeuwige verandering der dingen gaat: ‘Changes is een viering van de schoonheid van verandering, zowel in muziek als in het leven, en herinnert ons eraan dat elk moment, elke noot, een stap is naar iets nieuws.’ Vervolgens begonnen altvioliste Francien Schatborn en violist Joris van Rijn aan de feestelijke verloting van de eerste drie cd’s, door lootjes te trekken uit een hoge hoed. Het publiek had al bij de entree een lootje gekregen, dus het ging nu om de corresponderende nummers en dat leidde tot drie blije heren in de zaal, die de nieuwe cd mee naar huis mochten nemen. Daarna klonk Loevendie’s Changes, een dynamisch en sprankelend werk dat fascineerde en ontroerde door de op de folklore geënte levenslust, ritmiek en fantasie die eruit sprak, alsof het verstrijken van de tijd, laat staan leeftijd, voor Loevendie geen enkele rol speelt omdat hij zo goed in staat is zich over alles te verwonderen en daar ook klank en ritme aan te geven. Het Roctet speelde er een geanimeerde uitvoering van en Loevendie keek uiterst tevreden.

Enescu

Tot besluit klonk de laatste delen uit Enescu’s door de Roemeense folklore geïnspireerde meesterwerk: Lentement en Mouvement de valse bien rythmée. Orkestrale sonoriteit, weemoedige lyriek en een imposante lawine aan contrapuntische stemmen vormen bouwstenen van het fantasierijke en volstrekt unieke idioom van Enescu, waarin echo’s doorklinken van de muziek van Liszt, Franck, Chausson, Duparc, Debussy en Richard Strauss. Twaalf melodische thema’s duiken op in dit octet van symfonische proporties, waarin alle delen cyclisch worden geïntegreerd in een overkoepelende sonate-allegrovorm. Het is muziek die als een ronkende locomotief de zaal in dendert om de luisteraar mee te sleuren in een duizelingwekkend muzikaal avontuur, waarin ook ruimte wordt gegeven aan mediatieve momenten. Voordat het Roctet in de partituur dook gaf violiste Juija Hartig een mooie beschrijving van hoe je ernaar kon luisteren: ‘Stel je een café in Parijs voor waar een jonge componist zit te mijmeren voor een gebouw van zes verdiepingen. Daarin wonen allemaal mensen, elk met hun pijn, verdriet en vreugde. Enescu absorbeerde de wereld om hem heen en heeft zo zijn stuk geschreven, met daarin heel veel van alles.’ Het Roctet speelde het langzame deel fragiel en melancholiek, waarna de angstaanjagende turbulentie van de moderne tijd doorbrak in de virtuoze, fel en expressief gespeelde finale. Het klonk indrukwekkend en meeslepend, niet alleen live, maar ook digitaal op de cd Changes.

Wenneke Savenije

Info: